Sách Thiết kế tính toán ô tô

1.237
lượt xem 314
download

Nội dung Text: Giáo trình Tính toán thiết kế ô tô - Đặng Quý - ĐH SPKT tp.HCM

1. ÑAËNG QUYÙ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH 2001 LÖU HAØNH NOÄI BOÄ
2. LÔØI NOÙI ÑAÀU Neàn coâng nghieäp cheá taïo oâ toâ treân theá giôùi ngaøy caøng phaùt trieån maïnh meõ. ÔÛ Vieät Nam, trong thôøi gian khoâng laâu nöõa töø tình traïng laép raùp xe hieän nay, chuùng ta seõ tieán ñeán töï cheá taïo oâtoâ. Bôûi vaäy, vieäc ñaøo taïo ñoäi nguõ kyõ sö coù trình ñoä ñaùp öùng ñöôïc nhöõng ñoøi hoûi cuûa ngaønh cheá taïo vaø söûa chöõa oâ toâ laø moät nhieäm vuï raát quan troïng. Ñeå phuïc vuï cho muïc ñích laâu daøi neâu treân vaø tröôùc maét ñeå ñaùp öùng cho chöông trình ñaøo taïo theo hoïc cheá tín chæ, Khoa Cô Khí Ñoäng Löïc cuûa Tröôøng Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Kyõ Thuaät ñaõ phaân coâng caùn boä giaûng daïy bieân soaïn giaùo trình: “Tính toaùn thieát keá oâ toâ” duøng cho heä ñaïi hoïc. Giaùo trình naøy coù 14 chöông, trình baøy veà boá trí chung treân oâ toâ, caùc cheá ñoä taûi troïng khi xe hoaït ñoäng, caùc heä thoáng thuoäc phaàn truyeàn löïc, caùc caàu xe, caùc heä thoáng treo, phanh, laùi vaø khung voû cuûa oâ toâ. ÔÛ giaùo trình naøy seõ khoâng ñeà caäp nhieàu veà caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng caùc chi tieát vaø boä phaän treân oâ toâ. Vì phaàn naøy sinh vieân ñaõ ñöôïc hoïc kyõ ôû caùc moân hoïc thöïc taäp ôû xöôûng. “Tính toaùn thieát keá oâ toâ“ laø moân hoïc chuyeân ngaønh quan troïng ôû naêm cuoái. Bôûi vaäy, tröôùc khi hoïc moân naøy, sinh vieân phaûi hoïc tröôùc caùc moân sau: “Cô lyù thuyeát“, “Söùc beàn vaät lieäu“, “Caáu taïo oâ toâ“, “Nguyeân lyù ñoäng cô ñoát trong” vaø “Lyù thuyeát oâ toâ”. Giaùo trình naøy ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà cô baûn quan troïng cuûa moân hoïc, phuø hôïp vôùi chöông trình qui ñònh cuûa Boä Giaùo Duïc vaø Ñaøo Taïo ñoái vôùi ngaønh thieát keá cheá taïo oâ toâ. Noäi dung kieán thöùc ôû giaùo trình naøy nhaèm trang bò cho sinh vieân nhöõng hieåu bieát vöõng chaéc veà ñoäng löïc hoïc vaø ñoä beàn chi tieát aùp duïng cho caùc boä phaän thuoäc phaàn gaàm cuûa oâ toâ. Treân cô sôû ñoù, sinh vieân ra tröôøng coù theå tính toaùn, thieát keá ñöôïc caùc chi tieát vaø boä phaän cuï theå cuûa xe. Töø ñoù, hoï coù theå cheá taïo môùi hoaëc thieát keá caûi taïo ñeå phuïc vuï cho vieäc söûa chöõa, phuïc hoài vaø caûi taïo oâ toâ. Do trình ñoä vaø thôøi gian coù haïn, bôûi vaäy giaùo trình naøy chaéc seõ coù choã chöa hoaøn thieän vaø thieáu soùt. Raát mong caùc ñoàng chí vaø baïn ñoïc goùp yù. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn. Ngöôøi bieân soaïn Ñaëng Quyù
3. CHÖÔNG I BOÁ TRÍ CHUNG TREÂN OÂTOÂ Boá trí chung treân oâ toâ bao goàm boá trí ñoäng cô vaø heä thoáng truyeàn löïc. Tuøy thuoäc vaøo muïc ñích söû duïng, coâng duïng vaø tính kinh teá maø moãi loaïi xe coù caùch boá trí rieâng. Nhìn chung, khi choïn phöông phaùp boá trí chung cho xe, chuùng ta phaûi caân nhaéc ñeå choïn ra phöông aùn toái öu, nhaèm ñaùp öùng caùc yeâu caàu sau ñaây : - Kích thöôùc cuûa xe nhoû, boá trí hôïp lyù phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän ñöôøng xaù vaø khí haäu. - Xe phaûi ñaûm baûo tính tieän nghi cho laùi xe vaø haønh khaùch, ñaûm baûo taàm nhìn thoaùng vaø toát. - Xe phaûi coù tính kinh teá cao, ñöôïc theå hieän qua heä soá söû duïng chieàu daøi λ cuûa xe. Khi heä soá λ caøng lôùn thì tính kinh teá cuûa xe caøng taêng . l λ= L ÔÛ ñaây : l – Chieàu daøi thuøng chöùa haøng (xe taûi) hoaëc chieàu daøi buoàng chöùa haønh khaùch (xe chôû khaùch) . L – Chieàu daøi toaøn boä cuûa oâ toâ . - Ñaûm baûo khoâng gian caàn thieát cho taøi xeá deã thao taùc, ñieàu khieån xe vaø choã ngoài phaûi ñaûm baûo an toaøn. - Deã söûa chöõa, baûo döôõng ñoäng cô, heä thoáng truyeàn löïc vaø caùc boä phaän coøn laïi . - Ñaûm baûo söï phaân boá taûi troïng leân caùc caàu xe hôïp lyù, laøm taêng khaû naêng keùo, baùm oån ñònh, eâm dòu…v.v… cuûa xe khi chuyeån ñoäng . I. BOÁ TRÍ ÑOÄNG CÔ TREÂN OÂTOÂ. Caùc phöông aùn sau ñaây thöôøng ñöôïc söû duïng khi boá trí ñoäng cô treân oâtoâ : 1. Ñoäng cô ñaët ôû ñaèng tröôùc. Phöông aùn naøy söû duïng ñöôïc cho taát caû caùc loaïi xe. Khi boá trí ñoäng cô ñaèng tröôùc chuùng ta laïi coù hai phöông phaùp nhö sau : a) Ñoäng cô ñaët ñaèng tröôùc vaø naèm ngoaøi buoàng laùi: Khi ñoäng cô ñaët ôû ñaèng tröôùc vaø naèm ngoaøi buoàng laùi (Hình 1.1a) seõ taïo ñieàu kieän cho coâng vieäc söûa chöõa, baûo döôõng ñöôïc thuaän tieän hôn. Khi ñoäng cô laøm vieäc, nhieät naêng do ñoäng cô toûa ra vaø söï rung cuûa ñoäng cô ít aûnh höôûng ñeán taøi xeá vaø haønh khaùch. Nhöng trong tröôøng hôïp naøy heä soá söû duïng chieàu daøi λ cuûa xe seõ giaûm xuoáng. Nghóa laø theå tích chöùa haøng hoùa hoaëc löôïng haønh khaùch seõ giaûm. Maët khaùc, trong tröôøng hôïp naøy taàm nhìn cuûa ngöôøi laùi bò haïn cheá, aûnh höôûng xaáu ñeán ñoä an toaøn chung . 1
4. b) Ñoäng cô ñaët ñaèng tröôùc vaø naèm trong buoàng laùi (Hình 1.1b) : Phöông aùn naøy ñaõ haïn cheá vaø khaéc phuïc ñöôïc nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa phöông aùn vöøa neâu treân. Trong tröôøng hôïp naøy heä soá söû duïng chieàu daøi λ cuûa xe taêng raát ñaùng keå, taàm nhìn ngöôøi laùi ñöôïc thoaùng hôn . Nhöng do ñoäng cô naèm beân trong buoàng laùi, neân theå tích buoàng laùi seõ giaûm vaø ñoøi hoûi phaûi coù bieän phaùp caùch nhieät vaø caùch aâm toát, nhaèm haïn cheá caùc aûnh höôûng cuûa ñoäng cô ñoái vôùi taøi xeá vaø haønh khaùch nhö noùng vaø tieáng oàn do ñoäng cô phaùt ra. Khi ñoäng cô naèm trong buoàng laùi seõ khoù khaên cho vieäc söûa chöõa vaø baûo döôõng ñoäng cô. Bôûi vaäy trong tröôøng hôïp naøy ngöôøi ta thöôøng duøng loaïi buoàng laùi laät (Hình 1.1h) ñeå deã daøng chaêm soùc ñoäng cô . Ngoaøi ra moät nhöôïc ñieåm caàn löu yù nöõa laø ôû phöông aùn naøy troïng taâm cuûa xe bò naâng cao, laøm cho ñoä oån ñònh cuûa xe bò giaûm . 2. Ñoäng cô ñaët ôû ñaèng sau . Phöông aùn naøy thöôøng söû duïng ôû xe du lòch vaø xe khaùch . Khi ñoäng cô ñaët ôû ñaèng sau (Hình 1.1d) thì heä soá söû duïng chieàu daøi λ taêng, bôûi vaäy theå tích phaàn chöùa khaùch cuûa xe seõ lôùn hôn so vôùi tröôøng hôïp ñoäng cô ñaët ôû ñaèng tröôùc neáu cuøng moät chieàu daøi L cuûa caû hai xe nhö nhau, nhôø vaäy löôïng haønh khaùch seõ nhieàu hôn . Neáu chuùng ta choïn phöông aùn ñoäng cô ñaët ôû ñaèng sau, ñoàng thôøi caàu sau laø caàu chuû ñoäng, caàu tröôùc bò ñoäng, thì heä thoáng truyeàn löïc seõ ñôn giaûn hôn vì khoâng caàn söû duïng ñeán truyeàn ñoäng caùc ñaêng . Ngoaøi ra, neáu ñoäng cô naèm ôû sau xe, thì ngöôøi laùi nhìn raát thoaùng, haønh khaùch vaø ngöôøi laùi hoaøn toaøn khoâng bò aûnh höôûng bôûi tieáng oàn vaø söùc noùng cuûa ñoäng cô . Nhöôïc ñieåm chuû yeáu cuûa phöông aùn naøy laø vaán ñeà ñieàu khieån ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá v.v…seõ phöùc taïp hôn vì caùc boä phaän noùi treân naèm caùch xa ngöôøi laùi . 3. Ñoäng cô ñaët giöõa buoàng laùi vaø thuøng xe. Phöông aùn ñoäng cô naèm giöõa buoàng laùi vaø thuøng xe (Hình 1.1c) coù öu ñieåm laø theå tích buoàng laùi taêng leân, ngöôøi laùi nhìn seõ thoaùng vaø thöôøng chæ söû duïng ôû xe taûi vaø moät soá xe chuyeân duøng trong ngaønh xaây döïng . Tröôøng hôïp boá trí naøy coù nhöôïc ñieåm sau : Noù laøm giaûm heä soá söû duïng chieàu daøi λ vaø laøm cho chieàu cao troïng taâm xe taêng leân, do ñoù tính oån ñònh cuûa xe giaûm. Ñeå troïng taâm xe naèm ôû vò trí thaáp, baét buoäc phaûi thay ñoåi söï boá trí thuøng xe vaø moät soá chi tieát khaùc. 4. Ñoäng cô ñaët ôû döôùi saøn xe. Phöông aùn naøy ñöôïc söû duïng ôû xe khaùch (Hình 1.1e) vaø noù coù ñöôïc nhöõng öu ñieåm nhö tröôøng hôïp ñoäng cô ñaët ôû ñaèng sau. Nhöôïc ñieåm chính cuûa phöông aùn naøy laø khoaûng saùng gaàm maùy bò giaûm, haïn cheá phaïm vi hoaït ñoäng cuûa xe vaø khoù söûa chöõa, chaêm soùc ñoäng cô . 2
5. l d) a) L l e) b) L h) c) l L Hình 1.1 : Boá trí ñoäng cô treân oâtoâ a) Naèm tröôùc buoàng laùi ; b) Naèm trong buoàng laùi ; c) Naèm giöõa buoàng laùi vaø thuøng xe d) Naèm ôû ñaèng sau ; e) Naèm döôùi saøn xe ; h) Buoàng laùi laät . II. BOÁ TRÍ HEÄ THOÁNG TRUYEÀN LÖÏC TREÂN OÂTOÂ. Heä thoáng truyeàn löïc cuûa oâtoâ bao goàm caùc boä phaän vaø cô caáu nhaèm thöïc hieän nhieäm vuï truyeàn moâmen xoaén töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng. Heä thoáng truyeàn löïc thöôøng bao goàm caùc boä phaän sau : ˘ Ly hôïp : ( vieát taét LH) . ˘ Hoäp soá : (vieát taét HS) . ˘ Hoäp phaân phoái : ( vieát taét P) . 3
6. ˘ Truyeàn ñoäng caùc ñaêng : (vieát taét C) . ˘ Truyeàn löïc chính : ( vieát taét TC) . ˘ Vi sai : (vieát taét VS) . ˘ Baùn truïc (Nöûa truïc) : ( vieát taét N) . ÔÛ treân xe moät caàu chuû ñoäng seõ khoâng coù hoäp phaân phoái. Ngoaøi ra ôû xe taûi vôùi taûi troïng lôùn thì trong heä thoáng truyeàn löïc seõ coù theâm truyeàn löïc cuoái cuøng. Möùc ñoä phöùc taïp cuûa heä thoáng truyeàn löïc moät xe cuï theå ñöôïc theå hieän qua coâng thöùc baùnh xe. Coâng thöùc baùnh xe ñöôïc kyù hieäu toång quaùt nhö sau : a xb Trong ñoù : a laø soá löôïng baùnh xe . b laø soá löôïng baùnh xe chuû ñoäng . Ñeå ñôn giaûn vaø khoâng bò nhaàm laãn, vôùi kyù hieäu treân chuùng ta quy öôùc ñoái vôùi baùnh keùp cuõng chæ coi laø moät baùnh . Thí duï cho caùc tröôøng hôïp sau : 4 x 2 : xe coù moät caàu chuû ñoäng (coù 4 baùnh xe, trong ñoù coù 2 baùnh xe laø chuû ñoäng) 4 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng (coù 4 baùnh xe vaø caû 4 baùnh ñeàu chuû ñoäng ) . 6 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng, moät caàu bò ñoäng (coù 6 baùnh xe, trong ñoù 4 baùnh xe laø chuû ñoäng) . 6 x 6 : xe coù 3 caàu chuû ñoäng (coù 6 baùnh xe vaø caû 6 baùnh ñeàu chuû ñoäng) . 8 x 8 : xe coù 4 caàu chuû ñoäng (coù 8 baùnh xe vaø caû 8 baùnh ñeàu chuû ñoäng) . 1. Boá trí heä thoáng truyeàn löïc theo coâng thöùc 4 x 2. a) Ñoäng cô ñaët tröôùc, caàu sau chuû ñoäng (4 x 2) : Phöông aùn naøy ñöôïc theå hieän ôû hình 1.2, thöôøng ñöôïc söû duïng ôû xe du lòch vaø xe taûi haïng nheï. Phöông aùn boá trí naøy raát cô baûn vaø ñaõ xuaát hieän töø laâu . c ÑC HS LH TC VS N Hình 1.2 : Ñoäng cô ñaët tröôùc, caàu sau chuû ñoäng (4 x 2) 4
7. b) Ñoäng cô ñaët sau, caàu sau chuû ñoäng (4 x 2) : Phöông aùn naøy ñöôïc theå hieän ôû hình 1.3 thöôøng ñöôïc söû duïng ôû moät soá xe du lòch vaø xe khaùch. Trong tröôøng hôïp naøy heä thoáng truyeàn löïc seõ goïn vaø ñôn giaûn vì khoâng caàn ñeán truyeàn ñoäng caùc ñaêng. ÔÛ phöông aùn naøy coù theå boá trí ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá, truyeàn löïc chính goïn thaønh moät khoái . Hình 1.3 : Ñoäng cô ñaët sau, caàu sau chuû ñoäng (4 x 2) Moät ví duï ñieån hình cho phöông aùn naøy laø heä thoáng truyeàn löïc cho xe du lòch VW 1200 (cuûa CHDC Ñöùc) ôû hình 1.4 1 Hình 1.4 : Heä thoáng truyeàn löïc xe VW 1200 1. Baùnh raêng hình chaäu 2. Voû boä vi sai 3. Baùnh raêng baùn truïc (Khoâng veõ soá luøi treân hình veõ) 5
8. c) Ñoäng cô ñaët tröôùc, caàu tröôùc chuû ñoäng (4 x 2) : Phöông aùn naøy ñöôïc theå hieän ôû hình 1.5, thöôøng ñöôïc söû duïng ôû moät soá xe du lòch saûn xuaát trong thôøi gian gaàn ñaây. Caùch boá trí naøy raát goïn vaø heä thoáng truyeàn löïc ñôn giaûn vì ñoäng cô naèm ngang, neân caùc baùnh raêng cuûa truyeàn löïc chính laø caùc baùnh raêng truï, cheá taïo ñôn giaûn hôn baùnh raêng noùn ôû caùc boä truyeàn löïc chính treân caùc xe khaùc. ÑC Hình 1.5 : Ñoäng cô ôû tröôùc, caàu tröôùc chuû ñoäng Moät ví duï ñieån hình cho phöông aùn naøy laø caùch boá trí heä thoáng truyeàn löïc cuûa xe du lòch TALBOT SOLARA (cuûa CH Phaùp) : Hình 1.6 : Heä thoáng truyeàn löïc cuûa xe du lòch TALBOT SOLARA 1 vaø 2 : cô caáu sang soá luøi (khoâng theå hieän heát ôû hình veõ) 6
9. 2. Boá trí heä thoáng truyeàn löïc theo coâng thöùc 4 x 4. Phöông aùn naøy ñöôïc söû duïng nhieàu ôû xe taûi vaø moät soá xe du lòch. Treân hình 1.7 trình baøy heä thoáng truyeàn löïc cuûa xe du lòch VAZ - 2121 (saûn xuaát taïi CHLB Nga). ÔÛ beân trong hoäp phaân phoái coù boä vi sai giöõa hai caàu vaø cô caáu khoùa boä vi sai ñoù khi caàn thieát . P LH ÑC HS C C 1 2 Hình 1.7 : Heä thoáng truyeàn löïc cuûa xe VAZ . 2121 1. Cô caáu khoaù vi sai giöõa hai caàu 2. Vi sai giöõa hai caàu 3. Boá trí heä thoáng truyeàn löïc theo coâng thöùc 6 x 4. LH TC TC C ÑC C HS Hình 1.8 : Heä thoáng truyeàn löïc cuûa xe KAMAZ – 5320 7
10. Phöông aùn naøy ñöôïc söû duïng nhieàu ôû caùc xe taûi coù taûi troïng lôùn. ÔÛ treân hình 1.8 laø heä thoáng truyeàn löïc 6 x 4 cuûa xe taûi KAMAZ – 5320 (saûn xuaát taïi CHLB Nga). Ñaëc ñieåm cô baûn cuûa caùch boá trí naøy laø khoâng söû duïng hoäp phaân phoái cho hai caàu sau chuû ñoäng, maø chæ duøng moät boä vi sai giöõa hai caàu neân keát caáu raát goïn. 4. Boá trí heä thoáng truyeàn löïc theo coâng thöùc 6 x 6. Phöông aùn naøy ñöôïc söû duïng haàu heát ôû caùc xe taûi coù taûi troïng lôùn vaø raát lôùn. Moät ví duï cho tröôøng hôïp naøy laø heä thoáng truyeàn löïc cuûa xe taûi URAL 375 (saûn xuaát taïi CHLB Nga) ôû treân hình 1.9 . Ñaëc ñieåm chính cuûa heä thoáng truyeàn löïc naøy laø trong hoäp phaân phoái coù boä vi sai hình truï ñeå chia coâng suaát ñeán caùc caàu tröôùc, caàu giöõa vaø caàu sau. Coâng suaát daãn ra caàu giöõa vaø caàu sau ñöôïc phaân phoái thoâng qua boä vi sai hình noùn (Nhö ôû hình 1.8) . Ngoaøi ra coù moät soá heä thoáng truyeàn löïc ôû moät soá xe laïi khoâng söû duïng boä vi sai giöõa caùc caàu nhö xe ZIL 131 ,ZIL 175 K … LH ÑC HS P o Sau Giöõa Tröôùc Hình 1.9 : Heä thoáng truyeàn löïc cuûa xe URAL 375 8
11. CHÖÔNG II TAÛI TROÏNG TAÙC DUÏNG LEÂN CAÙC BOÄ PHAÄN VAØ CHI TIEÁT CUÛA OÂ TOÂ I. KHAÙI NIEÄM VEÀ CAÙC LOAÏI TAÛI TROÏNG. Muïc ñích cuûa coâng vieäc tính toaùn thieát keá oâ toâ laø xaùc ñònh kích thöôùc toái öu cuûa caùc boä phaän vaø chi tieát cuûa xe. Trong khi ñoù, kích thöôùc cuûa moät chi tieát phuï thuoäc vaøo ñoä lôùn vaø baûn chaát cuûa öùng suaát sinh ra beân trong chi tieát ñoù khi noù laøm vieäc. Maø öùng suaát sinh ra trong caùc chi tieát cuûa oâ toâ laïi phuï thuoäc vaøo cheá ñoä taûi troïng taùc duïng leân chuùng trong caùc ñieàu kieän söû duïng khaùc nhau. Nhö vaäy, muoán xaùc ñònh kích thöôùc cuûa caùc chi tieát ñeå ñuû ñoä beàn laøm vieäc, caàn phaûi xaùc ñònh taûi troïng taùc duïng leân chuùng khi xe laøm vieäc. OÂtoâ laø moät heä ñoäng löïc hoïc raát phöùc taïp, khi chuyeån ñoäng vôùi vaän toác khaùc nhau, treân caùc loaïi ñöôøng khaùc nhau thì tình traïng chòu taûi cuûa caùc chi tieát seõ thay ñoåi. Khi tính toaùn ñoä beàn cuûa caùc boä phaän vaø chi tieát cuûa oâtoâ, ngoaøi taûi troïng tónh chuùng ta phaûi xeùt ñeán taûi troïng ñoäng. Taûi troïng ñoäng taùc duïng leân chi tieát trong thôøi gian ngaén, nhöng giaù trò cuûa noù lôùn hôn taûi troïng tónh raát nhieàu. Taûi troïng ñoäng xuaát hieän trong caùc boä phaän vaø chi tieát cuûa heä thoáng truyeàn löïc khi ñoùng ly hôïp ñoät ngoät, khi gaøi soá trong quaù trình taêng toác, khi phanh ñoät ngoät baèng phanh tay hoaëc khi phanh gaáp maø khoâng môû ly hôïp… Coøn ñoái vôùi caùc boä phaän khoâng ñöôïc treo vaø heä thoáng laùi, taûi troïng ñoäng seõ xuaát hieän khi xe chuyeån ñoäng treân maët ñöôøng khoâng baèng phaúng. Nhö vaäy, ñeå xaùc ñònh ñöôïc kích thöôùc cuûa caùc chi tieát ñaûm baûo ñuû ñoä beàn laøm vieäc, thì chuùng ta phaûi xaùc ñònh ñöôïc taûi troïng ñoäng taùc duïng leân chi tieát ñoù khi xe chuyeån ñoäng . Xaùc ñònh chính xaùc giaù trò taûi troïng ñoäng taùc duïng leân caùc chi tieát cuûa xe laø moät baøi toaùn raát phöùc taïp. Bôûi vì, giaù trò taûi troïng ñoäng coù theå thay ñoåi do ñieàu kieän maët ñöôøng vaø traïng thaùi chuyeån ñoäng cuûa xe thay ñoåi. Ñoái vôùi heä thoáng truyeàn löïc cuûa oâtoâ, taûi troïng tónh taùc duïng leân chi tieát ñöôïc tính töø moâmen xoaén cöïc ñaïi cuûa ñoäng cô Memax. Coøn taûi troïng ñoäng thöôøng ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc kinh nghieäm nhaän ñöôïc töø haøng loaït caùc thí nghieäm . Thoâng thöôøng taûi troïng ñoäng ñöôïc ñaëc tröng baèng heä soá taûi troïng ñoäng kñ. Heä soá naøy baèng tæ soá cuûa giaù trò taûi troïng ñoäng treân giaù trò taûi troïng tónh : giaù trò taûi troïng ñoäng kñ = (2.1) giaù trò taûi troïng tónh Thoâng qua söï phaân tích vaø toång hôïp giöõa taûi troïng tónh, heä soá an toaøn, thoáng keâ xaùc suaát taûi troïng ñoäng, chuùng ta seõ choïn ra ñöôïc moät cheá ñoä taûi troïng hôïp lyù ñeå ñöa vaøo tính toaùn thieát keá caùc chi tieát cuûa oâ toâ. 9
12. Tieáp theo sau ñaây chuùng ta seõ nghieân cöùu moät soá tröôøng hôïp sinh ra taûi troïng ñoäng thöôøng gaëp. II. CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP SINH RA TAÛI TROÏNG ÑOÄNG. 1. Ñoùng ly hôïp ñoät ngoät. Khi khôûi ñoäng xe, neáu chuùng ta ñoùng ly hôïp ñoät ngoät (thaû baøn ñaïp ly hôïp quaù nhanh) thì seõ phaùt sinh taûi troïng ñoäng raát lôùn, vì vaän toác goùc cuûa phaàn bò ñoäng taêng leân raát nhanh vaø bieán thieân theo thôøi gian, bôûi vaäy seõ xuaát hieän gia toác goùc vaø moâmen cuûa caùc löïc quaùn tính taùc duïng leân truïc bò ñoäng cuûa ly hôïp vaø caùc chi tieát ñöôïc noái vôùi truïc bò ñoäng. Keát quaû cuûa vieäc ñoùng ly hôïp ñoät ngoät laø xe bò giaät maïnh hoaëc ñoäng cô seõ taét maùy. Hieän taïi chöa coù phöông phaùp chính xaùc ñeå tính toaùn taûi troïng ñoäng sinh ra khi ñoùng ly hôïp ñoät ngoät, neân chuùng ta chaáp nhaän coâng thöùc kinh nghieäm sau ñaây ñeå tính heä soá taûi troïng ñoäng cho tröôøng hôïp naøy : i+8 (2.2) kñ = β i ÔÛ ñaây : β – Heä soá döï tröõ cuûa ly hôïp (xem chöông III) . i – Tæ soá truyeàn chung cuûa caû heä thoáng truyeàn löïc öùng vôùi tay soá ñang tính toaùn. Qua thí nghieäm, ngöôøi ta nhaän thaáy raèng khi ñoùng ly hôïp ñoät ngoät thì moâmen quay sinh ra treân truïc sô caáp cuûa hoäp soá coù theå lôùn gaáp 3÷3,5 laàn moâmen quay cöïc ñaïi cuûa ñoäng cô vaø ôû baùnh xe chuû ñoäng moâmen xoaén coù theå gaáp hai laàn so vôùi moâmen xoaén töø ñoäng cô truyeàn xuoáng. ÔÛ baûng 2-1 vaø 2-2 cho thaáy heä soá taûi troïng ñoäng ñoái vôùi heä thoáng truyeàn löïc cuûa moät soá xe trong caùc ñieàu kieän taûi troïng khaùc nhau : Baûng 2-1: Heä soá taûi troïng ñoäng cuûa heä thoáng truyeàn löïc khi ñoùng ly hôïp ñoät ngoät Hieäu oâ toâ Heä soá taûi GAZ – 51 ZIN - 150 MAZ – 200 troïng ñoäng Soá truyeàn Soá luøi Soá truyeàn Soá luøi Soá truyeàn Soá luøi moät moät moät 1,99 1,55 1,94 1,78 2,17 1,97 Lyù thuyeát Thöïc nghieäm 2,2 – 2,75 – 2,14 – 10
13. Baûng 2 – 2 : Heä soá taûi troïng ñoäng ñoái vôùi heä thoáng truyeàn löïc cuûa xe GAZ - 51 ôû caùc ñieàu kieän taûi troïng khaùc nhau. Thaû baøn ñaïp ly hôïp ñeå phanh baèng Caùc thoâng soá Khôûi ñoäng taïi choã ñoäng cô khi chuyeån ñoäng xuoáng doác. Soá Soá Soá Soá truyeàn Soá truyeàn Soá truyeàn truyeàn 2 truyeàn 3 truyeàn 4 2 3 4 Heä soá taûi troïng ñoäng 3,0 3,35 0,66 2,93 3,55 4,05 Tæ soá moâmen ñoäng treân moâmen tónh cuûa 1,67 1,82 2,03 1,62 1,98 2,25 ly hôïp 2. Khoâng môû ly hôïp khi phanh. Khi phanh maø khoâng môû ly hôïp thì caùc chi tieát quay cuûa ñoäng cô (ñaùng keå nhaát laø baùnh ñaø vôùi moâ men quaùn tính Jbñ ) phaûi döøng laïi trong khoaûng thôøi gian raát ngaén t vaø vôùi gia toác dω bñ chaäm daàn raát lôùn . dt (ωbñ - vaän toác goùc cuûa baùnh ñaø). Luùc naøy moâmen caùc löïc quaùn tính Mj cuûa baùnh ñaø seõ truyeàn qua ly hôïp taùc duïng leân heä thoáng truyeàn löïc, gaây neân taûi troïng ñoäng theo sô ñoà treân hình 2.1. dω bñ (2.3) M j = J bñ ⋅ dt Khi caùc baùnh xe ñaõ döøng haún laïi thì baùnh ñaø coøn quay theâm moät goùc ϕbñ vaø seõ laøm cho caùc truïc cuûa heä thoáng truyeàn löïc bò xoaén vôùi caùc goùc xoaén lieân quan vôùi nhau theo bieåu thöùc sau: ϕbñ = ϕc.ih + ϕn.i0.ih (2.4) ÔÛ ñaây : ϕc – goùc xoaén cuûa truïc caùc ñaêng (rad). ϕn – goùc xoaén cuûa moät baùn truïc (rad). 11
14. ϕc i h + ϕn i 0 i h ϕc + ϕn i 0 Jbñ Haõm M j .i h Mj ϕn .i ih Jc , l c i0 M .i j .ih 0 ϕn 2 ϕbñ Jn , l n Haõm Jn Jc M j .ih .i 0 Mj M j .ih 2 bñ bx lc ln Hình 2.1 : Sô ñoà tính toaùn taûi troïng ñoäng khi phanh maø ly hôïp vaãn ñoùng Caùc goùc xoaén ϕc, ϕn ñöôïc tính theo saùch ″Söùc beàn vaät lieäu" : M .i .l ϕc = j h c J c.G M j.i h .i 0.l n ϕn = 2.J n .G ÔÛ ñaây : lc, ln – chieàu daøi truïc caùc ñaêng vaø baùn truïc (m). Jc, Jn – moâ men quaùn tính ñoäc cöïc cuûa tieát dieän truïc caùc ñaêng vaø baùn truïc (m4). G – moâñuyn ñaøn hoài dòch chuyeån (khi xoaén). G = 8.104 MN/m2 Thay caùc giaù trò ϕc, ϕn vaøo bieåu thöùc (2.4) ta coù: i 2 .l i 2 .i 2 .l ϕbñ = M j ( h c + 0 h n ) (2.5) J c .G 2J n .G Neáu chuùng ta ñaët: 12
15. 1 C= i .l c i 2 .i 2 .l n 2 h +0h J c .G 2 J n .G laø ñoä cöùng choáng xoaén cuûa heä thoáng truyeàn löïc (Nmrad-1) khi caùc baùnh xe cuøng bò haõm, seõ nhaän ñöôïc moät bieåu thöùc khaùc bieåu dieãn moâmen caùc löïc quaùn tính: Mj = C.ϕbñ (2.6) Töø 2 bieåu thöùc (2.3) vaø (2.6) chuùng ta coù : dω Jbñ ⋅ bñ = C.ϕbñ (2.7) dt Maët khaùc ta coù : dϕ dω dω dω bñ J bñ ⋅ bñ = J bñ ⋅ bñ ⋅ bñ = J bñ ⋅ ω bñ dt dϕ bñ dϕ bñ dt Bôûi vaäy: C.ϕbñ.dϕbñ = Jbñ .ωbñ.dωbñ (2.8) Laáy tích phaân bieåu thöùc (2.8) vôùi caùc giôùi haïn sau : khi baét ñaàu phanh ϕbñ = 0 vaø ωbñ = ωo ñeán thôøi ñieåm cuoái cuøng cuûa quaù trình phanh ϕbñ = ϕmax vaø ωbñ = 0 ϕ 0 max ∫ J bñ ⋅ ωbñ .dω bñ ∫ C ⋅ ϕ bñ ⋅ dϕ bñ = ω0 0 Vì chuùng ta caàn giaù trò tuyeät ñoái neân : J bñ C. ϕ2max = Jbñ.ω02 vaø ϕmax = ω 0 C vaø sau cuøng giaù trò Mjmax laø giaù trò chuùng ta caàn tìm: Mjmax = C ⋅ ϕ max = ω o J bñ .C (2.9) Moâmen cuûa caùc löïc quaùn tính taùc duïng leân heä thoáng truyeàn löïc cuûa xe coù giaù trò cöïc ñaïi khi phanh gaáp ôû soáâ truyeàn thaúng cuûa hoäp soá ( ih=1 ), vì luùc ñoù ñoä cöùng C cuûa heä thoáng truyeàn löïc seõ coù giaù trò cöïc ñaïi. Tröôøng hôïp naøy thöôøng xaûy ra trong thöïc teá. Neáu chuùng ta phanh gaáp xe ñang chaïy vaän toác lôùn (soá voøng quay truïc khuyûu khoaûng 2000 ÷ 2500 voøng/phuùt) maø khoâng môû ly hôïp thì moâmen cuûa caùc löïc quaùn tính Mj seõ lôùn hôn moâmen cöïc ñaïi cuûa ñoäng cô khoaûng 15 ÷ 20 laàn. Moâmen naøy seõ truyeàn töø baùnh ñaø qua ly hôïïp ñeán heä thoáng truyeàn löïc. Vì Mjmax > Ml laø moâmen ma saùt cuûa ly hôïp, neân luùc naøy ly hôïp seõ tröôït vaø moâmen xoaén maø baùnh ñaø truyeàn xuoáng heä thoáng truyeàn löïc chæ coù theå baèng moâmen xoaén cöïc ñaïi maø ly hôïp coù theå truyeàn ñöôïc. Nhö vaäy trong tröôøng hôïp naøy ly hôïp laøm nhieäm vuï cuûa cô caáu an toaøn, nhaèm giuùp cho heä thoáng truyeàn löïc traùnh khoâng bò taùc duïng bôûi taûi troïng quaù lôùn. 13
16. 3. Phanh ñoät ngoät khi xe ñang chaïy baèng phanh tay. Chuùng ta xeùt tröôøng hôïp cô caáu phanh tay boá trí ôû truïc thöù caáp cuûa hoäp soá. Khi xe ñang chuyeån ñoäng, ngöôøi laùi khoâng söû duïng phanh chaân ñeå döøng xe, maø söû duïng phanh tay cho ñeán luùc xe döøng haún laïi. Khi truïc thöù caáp cuûa hoäp soá bò haõm chaët, nhöng do quaùn tính, baùnh xe coøn quay ñi moät goùc ϕbx roài môùi döøng haún laïi. Ñaây laø chuyeån ñoäng quay chaäm daàn vôùi dωbx gia toác goùc , bôûi vaäy laøm xuaát hieän moâmen cuûa löïc quaùn tính : dt dω bx (2.10) M j = J bx dt Moâmen naøy truyeàn ngöôïc trôû laïi taùc duïng leân heä thoáng truyeàn löïc theo sô ñoà ôû hình 2.2 vaø gaây neân xoaén. Haõm 2M j io ϕc HS ϕc J c, l c io io ϕc ϕ io n Mj j bx ϕbx Jn Jc 2M j Mj io BX HS ln lc J bx Hình 2.2 : Sô ñoà tính toaùn taûi troïng ñoäng khi söû duïng phanh tay ñoät ngoät Töø sô ñoà 2.2 chuùng ta coù quan heä giöõa caùc goùc xoaén : ϕc (2.11) ϕ bx = + ϕn io ÔÛ ñaây: 2M j ⋅ l c ϕc = io ⋅ Jc ⋅ G 14
17. M j ⋅ ln ϕn = Jn ⋅ G Thay caùc giaù trò ϕn , ϕc vaøo bieåu thöùc (2.11) ta coù : ⎛ 2 ⋅ lc l⎞ ϕ bx = M j ⎜ 2 +n⎟ ⎜ i ⋅J ⋅G J ⋅G ⎟ ⎝o c ⎠ n Neáu chuùng ta goïi: 1 C= 2 ⋅ lc l +n i2 ⋅ Jc ⋅ G Jn ⋅ G o laø ñoä cöùng choáng xoaén cuûa heä thoáng truyeàn löïc khi phanh ñoät ngoät baèng phanh tay, chuùng ta nhaän ñöôïc moät bieåu thöùc khaùc cuõng bieåu thò moâmen caùc löïc quaùn tính Mj = C.ϕbx (2.12) Töø bieåu thöùc (2.10) vaø (2.12) ta nhaän ñöôïc phöông trình vi phaân sau ñaây: dω bx Jbx . = C.ϕbx (2.13) dt Giaûi phöông trình naøy baèng phöông phaùp töông töï nhö ôû muïc (II – 2 ) ta coù: J ϕbx max = ωbx0 bx (2.14) C Bôûi vaäy: (2.15) M j max = ωbx 0 J bx ⋅ C ÔÛ ñaây: ωbx0 : vaän toác goùc cuûa baùnh xe khi baét ñaàu phanh. Thoâng thöôøng taûi troïng taùc duïng leân heä thoáng truyeàn löïc khi phanh baèng phanh chaân lôùn hôn khi phanh baèng phanh tay. Khi tính toaùn moâmen caùc löïc quaùn tính theo coâng thöùc (2.9) vaø (2.15) caàn chuù yù raèng ñoä cöùng thöïc teá cuûa heä thoáng truyeàn löïc seõ nhoû hôn khi tính toaùn, bôûi vì khi moâmen phanh taùc duïng thì nhíp seõ bieán daïng, do ñoù voû caàu sau cuõng bò quay ñi moät ít. 4. Xe chuyeån ñoäng treân ñöôøng khoâng baèng phaúng. Khi xe chuyeån ñoäng treân maët ñöôøng khoâng baèng phaúng, hieän töôïng dao ñoäng cuûa xe seõ laøm xuaát hieän theâm taûi troïng phuï. Thöôøng thì taûi troïng ñoäng naøy ñöôïc caân nhaéc vaø xeùt ñeán khi tính toaùn boä phaän vaän haønh vaø heä thoáng laùi. ÔÛ treân hình 2.3 laø moät moâ hình ñôn giaûn veà dao ñoäng cuûa xe vaø phöông phaùp tính toaùn taûi troïng cho tröôøng hôïp naøy. ÔÛ ñaây chuùng ta coù theå xem toaøn boä xe nhö moät heä ñoäng löïc hoïc vaø moãi thaønh phaàn cuûa heä ñeàu coù gia toác dao ñoäng, do ñoù noù seõ chòu theâm taûi troïng ñoäng: Pñ = m ⋅ a 15
18. Trong ñoù : m - khoái löôïng a - gia toác dao ñoäng .. Xo Mo, Jo ε M2 M1 .. .. X1 X2 L2 L1 L Hình 2.3 : Moâ hình dao ñoäng cuûa oâ toâ && – Gia toác , M – Khoái löôïng x ε - Gia toác goùc , J – Moâmen quaùn tính Theo (hình 2.3) thì taûi troïng ñoäng ñoái vôùi caùc caàu xe ñöôïc tính nhö sau : L ε Pñ1 = M o ⋅ && o ⋅ 2 + J o ⋅ + M 1&&1 x x L L L ε Pñ2 = M o ⋅ && o ⋅ 1 + J o ⋅ + M 2 && 2 x x L L ÔÛ ñaây : Pñ1 – Taûi troïng ñoäng taùc leân duïng leân caàu tröôùc Pñ2 – Taûi troïng ñoäng taùc leân duïng leân caàu sau III. TAÛI TROÏNG TÍNH TOAÙN DUØNG TRONG THIEÁT KEÁ OÂ TOÂ. 1. Taûi troïng tính toaùn duøng cho heä thoáng truyeàn löïc. Qua phaân tích ôû muïc I, chuùng ta thaáy raèng, ñeå ñaûm baûo ñuû ñoä beàn laøm vieäc, caùc boä phaän vaø chi tieát cuûa oâ toâ phaûi ñöôïc tính toaùn thieát keá theo cheá ñoä taûi troïng ñoäng. Nhöng vieäc tính toaùn giaù trò taûi troïng ñoäng theo lyù thuyeát laø raát phöùc taïp vaø khoù chính xaùc, vì noù thay ñoåi tuøy theo ñieàu kieän maët ñöôøng vaø ñieàu kieän söû duïng. Bôûi vaäy, hieän taïi caùc boä phaän vaø chi tieát cuûa oâ toâ ñöôïc tính theo taûi troïng tónh vaø coù tính ñeán taûi troïng ñoäng baèng caùch choïn heä soá an toaøn phuø hôïp hoaëc ñöa vaøo heä soá taûi troïng ñoäng ñöôïc ruùt ra töø thöïc nghieäm. 16
19. Sau ñaây seõ trình baøy phöông phaùp tính toaùn söùc beàn caùc chi tieát cuûa heä thoáng truyeàn löïc theo taûi troïng tónh : Khi tính toaùn söùc beàn caùc chi tieát, tröôùc heát caàn tính moâmen töø ñoäng cô vaø moâmen theo söï baùm giöõa baùnh xe vaø maët ñöôøng truyeàn ñeán caùc chi tieát ñoù, sau ñoù laáy giaù trò moâmen nhoû hôn töø hai giaù trò moâmen vöøa tìm ñöôïc ñeå ñöa vaøo tính toaùn. Muïc ñích cuûa coâng vieäc naøy laø ñeå choïn ra kính thöôùc toái öu cho chi tieát ñoù, traùnh tröôøng hôïp thöøa kích thöôùc, toán nhieàu vaät lieäu cheá taïo, khoâng kinh teá. Neáu moâmen truyeàn töø ñoäng cô ñeán chi tieát tính toaùn lôùn hôn moâmen tính theo ñieàu kieän baùm, thì chi tieát aáy seõ chòu moâmen coù giaù trò baèng moâmen tính theo baùm maø thoâi, luùc naøy moâmen cuûa ñoäng cô thöøa chæ laøm quay trôn caùc baùnh xe chuû ñoäng, maø khoâng laøm taêng theâm giaù trò moâmen xoaén taùc duïng leân chi tieát aáy . Ngöôïc laïi, neáu moâmen tính theo ñieàu kieän baùm lôùn hôn moâmen cuûa ñoäng cô truyeàn xuoáng chi tieát ñang tính toaùn, thì chi tieát aáy seõ chòu moâmen xoaén coù giaù trò baèng moâmen tính theo moâmen xoaén cuûa ñoäng cô truyeàn xuoáng. Bôûi vì, thöïc chaát caùc taûi troïng sinh ra trong caùc chi tieát cuûa heä thoáng truyeàn löcï laø do moâmen xoaén cuûa ñoäng cô truyeàn xuoáng gaây neân. Moâmen xoaén truyeàn töø ñoäng cô xuoáng chi tieát cuûa heä thoáng truyeàn löïc trong tröôøng hôïp tính theo ñoäng cô laø : (2.16) M X = M e max .i.η ÔÛ ñaây: M e max − Moâmen xoaén cöïc ñaïi cuûa ñoäng cô (N.m) i – Tæ soá truyeàn töø ñoäng cô ñeán chi tieát ñang tính toaùn. – Hieäu suaát truyeàn löïc töø ñoäng cô ñeán chi tieát tính toaùn . η Moâmen tính theo ñieàu kieän baùm ngöôïc leân chi tieát ñöôïc xaùc ñònh nhö sau : x.Z bx . ϕ .rbx (2.17) Mb = i⋅η ÔÛ ñaây : x – Soá löôïng caùc baùnh xe chuû ñoäng Zbx – Taûi troïng thaúng ñöùng taùc duïng leân baùnh xe chuû ñoäng (N) ϕ – Heä soá baùm (ϕ = 0,7 ÷ 0,8) rbx – Baùn kính laên cuûa baùnh xe chuû ñoäng (m) i – Tyû soá truyeàn giöõa chi tieát ñang tính vaø baùnh chuû ñoäng. η – Hieäu suaát truyeàn löïc töø chi tieát ñang tính ñeán baùnh xe chuû ñoäng. 17
20. 2. Taûi troïng tính toaùn duøng cho caùc heä thoáng khaùc. a) Taûi troïng taùc duïng leân heä thoáng phanh : Khi choïn cheá ñoä tính toaùn cho cô caáu phanh, chuùng ta phaûi choïn cho tröôøng hôïp phanh xe vôùi cöôøng ñoä phanh vaø hieäu suaát cöïc ñaïi, nghóa laø löïc phanh baèng löïc baùm cöïc ñaïi cuûa baùnh xe vôùi maët ñöôøng. Luùc ñoù moâmen phanh Mp cuûa baùnh xe coù giaù trò laø : Mp = Zbx .ϕ .rbx Tröôøng hôïp xe coù hai caàu vaø cô caáu phanh ñaët tröïc tieáp ôû taát caû caùc baùnh xe, luùc ñoù moâmen phanh ôû moãi cô caáu phanh cuûa caàu tröôùc seõ coù giaù trò laø Mp1 G G M p1 = 1 .m 1 . ϕ .rbx = (b + ϕ’.hg)ϕ .rbx (2.18) 2 2L vaø moâmen phanh ôû moãi cô caáu caàu sau laø Mp2 : G G M p 2 = 2 .m 2 . ϕ .rbx = (a - ϕ’.hg)ϕ .rbx (2.19) 2 2L ÔÛ ñaây : G – Troïng löôïng toaøn boä cuûa xe khi taûi ñaày G1,G2 – Taûi troïng taùc duïng leân caàu tröôùc vaø sau ôû traïng thaùi tónh treân maët ñöôøng naèm ngang . m1, m2 – heä soá phaân boá taûi troïng leân caàu tröôùc vaø caàu sau khi phanh a, b – khoaûng caùch töø troïng taâm xe ñeán caàu tröôùc vaø sau L – chieàu daøi cô sôû cuûa xe – heä soá baùm doïc giöõa loáp vaø ñöôøng (ϕ = 0,7÷ 0,8) ϕ Caùc heä soá m1, m2 ñöôïc xaùc ñònh bôûi lyù thuyeát oâtoâ: ϕ' h g j max ⋅ h g m1 = 1 + = 1+ g⋅b b ϕ' h g j max ⋅ h g m2 = 1− = 1− g⋅a a ÔÛ ñaây: hg – chieàu cao troïng taâm cuûa xe g – gia toác troïng tröôøng jmax – gia toác chaäm daàn cöïc ñaïi khi phanh ⎛ j⎞ ϕ′ – heä soá ñaëc tröng cöôøng ñoä phanh ⎜ ϕ' = max ⎟ ⎜ g⎟ ⎝ ⎠ Khi xaùc ñònh ñoä beàn caùc chi tieát cuûa cô caáu phanh vaø daãn ñoäng phanh loaïi khoâng töï ñoäng thöôøng choïn : Löïc ñaïp chaân cuûa ngöôøi laùi xe khoaûng 1500 N, löïc tay keùo khoaûng 800 N, ñoái vôùi xe du lòch chæ neân choïn trong khoaûng 40 ÷ 50% caùc giaù trò neâu treân. Ñoái vôùi loaïi daãn ñoäng töï ñoäng : löïc taùc duïng leân caùc chi tieát daãn ñoäng choïn theo trò soá cöïc ñaïi töông öùng vôùi aùp suaát khí neùn hoaëc chaát loûng trong caùc xilanh löïc. 18

65 tài liệu

2362 lượt tải