I. PHÁT TRIỂN LÀ GÌ?
- Phát triển của cơ thể thực vật là toàn bộ những biến đổi diễn ra theo chu trình sống, gồm 3 quá trình liên quan đến nhau: sinh trưởng, phân hóa và phát sinh hình thái tạo nên các cơ quan [rễ, thân, lá, hoa, quả, hạt].
II. NHỮNG NHÂN TỐ CHI PHỐI SỰ RA HOA
1. Tuổi của cây
- Tùy vào giống và loài, đến độ tuổi xác định thì cây ra hoa, không phụ thuộc vào điều kiện ngoại cảnh.
2. Nhiệt độ thấp và quang chu kỳ
a] Nhiệt độ thấp
- Một số loài cây chỉ ra hoa khi trải qua mùa đông lạnh hoặc hạt được xử lí ở nhiệt độ thấp.
- Hiện tượng cây ra hoa phụ thuộc vào nhiệt độ gọi là xuân hóa.
b] Quang chu kì
- Sự ra hoa của thực vật phụ thuộc vào tương quan độ dài ngày và đêm gọi là quang chu kì.
- Dựa vào quang chu kì có 3 nhóm cây: cây dài ngày, cây ngắn ngày và cây trung tính.
c] Phitôcrôm
- Là sắc tố cảm nhận quang chu kì của thực vật và cũng là sắc tố cảm nhận ánh sáng trong các loại hạt cần ánh sáng để nảy mầm.
- Sắc tố này làm cho hạt nảy mầm, cây nở hoa, khí khổng ở lá mở, tham gia phản ứng quang chu kì.
3. Hoocmôn ra hoa
- Ở điều kiện quang chu kì thích hợp, trong lá hình thành hoocmôn ra hoa [florigen] và được vận chuyển đến các điểm sinh trưởng của thân làm cây ra hoa.
III. MỐI QUAN HỆ SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN
- Sinh trưởng và phát triển là 2 quá trình liên quan nhau, đó là 2 mặt của chu trình sống. Sinh trưởng gắn với phát triển và phát triển trên cơ sở của sinh trưởng.
IV. ỨNG DỤNG KIẾN THỨC VỀ SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN
1. Ứng dụng kiến thức về sinh trưởng
- Trong ngành trồng trọt: Dùng gibêrelin để thúc hạt hoặc củ nảy mầm sớm khi chúng còn đang ở trạng thái ngủ, ví dụ thúc củ khoai tây nảy mầm.
- Trong công nghiệp rượu bia: Sử dụng hoocmôn sinh trưởng gibêrelin để tăng quá trình phân giải tinh bột thành mạch nha.
2. Ứng dụng kiến thức về phát triển
- Chọn giống cây trồng theo vùng địa lí, theo mùa.
- Xen canh; chuyển, gối vụ cây nông nghiệp và trồng rừng hỗn loài.
Page 2
SureLRN
1.1. Phát triển là gì?
Phát triển của cơ thể thực vật là toàn bộ những biến đổi diễn ra theo chu trình sống, bao gồm 3 quá trình liên quan với nhau: sinh trưởng, phân hóa và phát sinh hình thái tạo nên các cơ quan của cơ thể [rễ, thân, lá, hoa, quả, hạt].
Ví dụ: cây xuất hiện chồi mới, ra hoa, tạo quả,..
1.2. Những nhân tố chi phối sự ra hoa
a. Tuổi của cây
– Tùy vào giống và loài, đến độ tuổi xác định thì cây ra hoa, không phụ thuộc vào điều kiện ngoải cảnh.
- Ví dụ: Cà chua ra hoa khi có lá thứ 14.
b. Nhiệt độ thấp và quang chu kỳ
– Nhiệt độ thấp: Nhiều loài thực vật chỉ ra hoa, kết hạt sau khi đã trải qua mùa đông giá lạnh. Hiện tượng này gọi là xuân hóa.
– Quang chu kì:
+ Sự ra hoa ở thực vật phụ thuộc vào tương quan độ dài ngày và đêm gọi là quang chu kì.
+ Các nhóm thực vật phản ứng với quang chu kì:
- Cây ngày ngắn ra hoa khi điều kiện chiếu sáng ít hơn 12h/ngày, ra hoa vào mùa đông. Ví dụ : thược dược, cà phê, chè, cây lúa…
- Cây ngày dài ra hoa trong điều kiện chiếu sáng nhiều hơn 12h/ngày, ra hoa vào mùa hè. Ví dụ: sen, thanh long, dâu tây…
- Cây trung tính ra hoa trong điều kiện ngày dài và ngày ngắn, cả mùa đông và mùa hè. Ví dụ : cà chua, lạc, dưa chuột, ngô…
– Phitôcrôm
+ Phitôcrôm là sắc tố cảm nhận quang chu kì ảnh hưởng đến sự ra hoa, nảy mầm, đóng mở khí khổng.
+ Phitôcrôm là một loại prôtêin hấp thụ ánh sáng, tồn tại ở 2 dạng : dạng hấp thu ánh sáng đỏ [Pđ], dạng hấp thụ ánh sáng đỏ xa [Pđx]
+ Cây dài ngày ra hoa khi chiếu ánh sáng đỏ. Cây ngắn ngày ra hoa khi chiếu ánh sáng đỏ xa
c. Hoocmôn ra hoa
– Ở điều kiện quang chu kì thích hợp, trong lá hình thành hoocmôn ra hoa [florigen]. Hoocmôn này di chuyển từ lá vào đỉnh sinh trưởng của thân làm cho cây ra hoa.
1.3 Mối quan hệ giữa sinh trưởng và phát triển
Sinh trưởng và phát triển là những quá trình tương tác lẫn nhau trong chu trình sống của cơ thể thực vật. Sinh trưởng là cơ sở cho sự phát triển và phát triển lại thúc đẩy sự sinh trưởng.
1.4. Ứng dụng kiến thức về sinh trưởng và phát triển
a. Ứng dụng kiến thức về sinh trưởng
– Trong trồng trọt
+ Kích thích hoặc ức chế hạt nảy mầm bằng hoocmôn
+ Điều tiết sinh trưởng của cây gỗ bằng cách điều chỉnh ánh sáng của cây theo từng giai đoạn phát triển
– Trong công nghiệp rượu bia
Sử dụng hooc môn sinh trưởng gibêrelin để tăng quá trình phân giải tinh bột thành mạch nha.
b. Ứng dụng kiến thức về phát triển
Kiến thức về tác động của nhiệt độ, quang chu kì được sử dụng trong công tác chọn cây trồng theo vùng địa lí, theo mùa; xen canh; chuyển, gối vụ cây nông nghiệp và trồng rừng hỗn loài.
2. Bài tập minh họa
Sự ra hoa ở thực vật cần có điều kiện nào? Trình bày và giải thích?
Hướng dẫn giải:
- Sự ra hoa liên quan tới tuổi cây và lượng hoocmôn, ngoài ra sự ra hoa còn chịu tác động của các nhân tố môi trường như nhiệt độ, ánh sáng,…
- Tuổi cây: Sự hình thành hoa là dấu hiệu việc chuyển cây từ giai đoạn sinh trưởng, phát triển sinh dưỡng sang giai đoạn phát triển sinh trưởng, phát triển sinh sản. Cây đạt sự sinh trưởng sinh dưỡng nhất định mới chuyển sang giai đoạn ra hoa.
- Nhiệt độ: Nhiệt độ có vai trò nhất định trong việc hình thành mầm hoa. Quyết định số lượng hoa đực và hoa cái do nhiệt độ còn ảnh hưởng tới các nhân tố môi trường khác như độ ẩm, nồng độ CO2.
- Florigen: Là hoocmôn thực vật kích thích sự ra hoa.
3. Luyện tập
3.1. Bài tập tự luận
Câu 1: Florigen là gì? Trình bày ý nghĩa của florigen đối với sự ra hoa?
Câu 2: Quang chu kì là gì? Có bao nhiêu loại cây theo quang chu kì?
Câu 3: Tại sao có cây ra hoa vào mùa hè, có cây chỉ ra hoa vào mùa đông? Ý nghĩa của phitôcrôm đối với quang chu kì?
Câu 4: Nêu các ứng dụng về thúc đẩy sự ra hoa của cây trồng trong nông nghiệp?
3.2. Bài tập trắc nghiệm
Câu 1: Thời gian sáng trong quang chu kì có vai trò
A. tăng số lượng, kích thước hoa.
B. kích thích ra hoa.
C. cảm ứng ra hoa.
D. tăng chất lượng hoa.
Câu 2: Xuân hoá là mối phụ thuộc của sự ra hoa vào
A. độ dài ngày.
B. tuổi cây.
C. quang chu kì.
D. nhiệt độ.
Câu 3: Thời gian tối trong quang chu kì có vai trò
A. tăng số lượng hoa.
B. kích thích ra hoa.
C. cảm ứng ra hoa.
D. tăng chất lượng hoa.
Câu 4: Nhân tố bên ngoài tác động lên hầu hết các giai đoạn sinh trưởng và phát triển ở thực vật là
A. nước.
B. nhiệt độ
C. ánh sáng.
D. phân bón.
Câu 5: Nhân tố có vai trò quyết định ở giai đoạn nảy mầm của hạt, chồi và là
A. nhiệt độ.
B. ánh sáng
C. nước.
D. phân bón.
4. Kết luận
– Sau khi học xong bài này, học sinh cần:
- Nêu được khái niệm phát triển ở thực vật có hoa
- Nêu được các nhân tố chi phối sự ra hoa
- Mối quan hệ giữa sinh trưởng và phát triển
NHỮNG NHÂN TỐ CHI PHỐI SỰ RA HOA CỦA CÂY SINH HỌC 11
Bài 36: PHÁT TRIỂN Ở THỰC VẬT CÓ HOA
+ Nêu khái niệm về sự phát triển của thực vật, hooc- môn ra hoa.
+ Nêu được vai trò của phitocrom trong sự phát triển của thực vật
- Kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích, so sánh.
- Thái độ: Có ý thức bảo vệ thực vật quí, tạo môi trường sống tốt cho TV phát
- Tư duy: Tư duy lôgic, liên hệ thực tế.
- Giáo viên: Giáo án, SGK, hình vẽ: 36 SGK.
- Học sinh: SGK, đọc trước bài học.
III. TRỌNG TÂM BÀI HỌC: Phát triển ở thực vật và các nhân tố chi phối sự ra
IV. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC:
1. Ổn định tổ chức lớp: Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số.
2. Kiểm tra bài cũ: Trình bày tác động, ứng dụng của các hooc- môn kích thích và
ức chế sinh trưởng ở thực vật?
Hoạt động của thầy và trò Nội dung ghi bảng
* Hoạt động 1: Tìm hiểu phát triển là
GV: Phát triển là gì? Thế nào là sự xen
kẽ thế hệ? Vai trò của sự xen kẽ thế hệ.
HS: Nghiên cứu SGK, thảo luận trả lời
Phát triển của cơ thể thực vật là toàn bộ
những biến đổi diễn ra theo chu trình
sống, bao gồm 3 quá trình liên quan với
nhau: sinh trưởng, phân hóa và phát
sinh hình thái tạo nên các cơ quan của
GV: Nhận xét, bổ sung → kết luận
* Hoạt động 2: Tìm hiểu những nhân tố
GV: Khi nào cây cà chua ra hoa và dựa
vào đâu để xác định tuổi của thực vật
HS: Nghiên cứu SGK, quan sát hình
thảo luận trả lời câu hỏi.
GV: Nhận xét, bổ sung → kết luận
+ Thế nào là hiện tượng xuân hóa?
+ Quang chu kì là gì? Dựa vào đâu
người ta chia thực vật thành 3 nhóm:
Cây ngày ngắn, cây ngày dài và cây
+ Phân biệt cây ngày ngắn và cây ngắn
+ Phitocrom là gì? Ý nghĩa của
phitocrom đối với quang chu kì?
HS: Nghiên cứu SGK, thảo luận trả lời
GV: Nhận xét, bổ sung → kết luận
GV: Yêu cầu HS nghiên cứu SGK
+ Cơ chế nào chuyển cây từ trạng thái
sinh dưỡng sang trạng thái ra hoa khi
cây ở điều kiện quang chu kì thích hợp?
+ Florigen là gì? Trình bày ý nghĩa của
cơ thể [rễ, thân, lá, hoa, quả].
II. NHỮNG NHÂN TỐ CHI PHỐI
- Tùy vào giống và loài, đến độ tuổi xác
định thì cây ra hoa, không phụ thuộc
vào điều kiện ngoải cảnh.
- Ví dụ: Cà chua ra hoa khi có lá thứ 14.
2. Nhiệt độ thấp và quang chu kì
- Nhiều loài TV ra hoa khi qua mùa
đông hoặc được xử lí bởi nhiệt độ thấp.
- Ví dụ: lúa mì, bắp cải, lúa mạch.
- Sự ra hoa của TV phụ thuộc vào
tương quan độ dài ngày và đêm gọi là
- Các nhóm thực vật phản ứng với
quang chu kì: Cây ngắn ngày, cây dài
- Là sắc tố cảm nhận quang chu kì.
- Làm cho hạt nảy mầm, nở hoa, khí
khổng mở, tham gia phản ứng quang
- Ở điều kiện quang chu kì thích hợp,
trong lá hình thành hooc- môn ra hoa
florigen đối với sự ra hoa?
HS: Nghiên cứu SGK, thảo luận trả lời
GV: Nhận xét, bổ sung → kết luận
* Hoạt động 3: Tìm hiểu mối quan hệ
giữa sinh trưởng và phát triển
GV: Sinh trưởng và phát triển ở thực
vật có mqh với nhau như thế nào?
HS: Nghiên cứu SGK, thảo luận trả lời
GV: Nhận xét, bổ sung → kết luận
* Hoạt động 4: Tìm hiểu ứng dụng kiến
thức về sinh trưởng và phát triển
+ Nêu ví dụ vận dụng kiến thức về sinh
trưởng vào các thao tác xử lí hạt, củ nảy
+ Ứng dụng kiến thức về sinh trưởng
HS: Nghiên cứu SGK, trả lời câu hỏi.
GV: Nhận xét, bổ sung → kết luận
[florigen] rồi di chyển vào đỉnh sinh
trưởng của thân làm cây ra hoa.
III. MỐI QUAN HỆ GIỮA SINH
- ST gắn với PT và PT trên cơ sở của
- ST và PT là 2 quá trình liên quan với
nhau, đó là 2 mặt của chu trình sống
IV. ỨNG DỤNG KIẾN THỨC VỀ
SINH TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN
1. Ứng dụng kiến thức về sinh trưởng
- Trong công nghệ rượu bia
2. Ứng dụng kiến thức về ph[t tri\n
- Chọn giống cây trồng theo vùng địa lí,
- Xen canh chuyển, gối vụ cây nông
nghiệp và trồng rừng hỗn loài.
- Lúc nào thì cây ra hoa?
5. Dặn dò: Trả lời câu hỏi SGK, đọc trước bài 3