Hướng dẫn
Trước hết, Bánh trôi nước của Hồ Xuân hương có thể coi là một bài ca về thân phận con người – cụ thể là người phụ nữ: Đẹp [cả về hình thức lẫn phẩm chất tâm hồn] nhưng cuộc đời lại nổi trôi, phiêu dạt “Bảy nổi ba chìm”. Chủ đề tác phẩm được tác giả giải quyết khá thấu đáo trong một hệ thống ngôn ngữ đầy cá tính:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
Phân tích bài thơ này, chúng ta có thể bỏ qua việc phân tích nghĩa hiển ngôn để đi trực tiếp vào lớp nghĩa hàm ngôn, lớp nghĩa quan trọng hơn của tác phẩm [mặc dù nghĩa hàm ngôn chỉ có được trên cơ sở nghĩa hiển ngôn].
“Thân em”- nghe phảng phất như ca dao cổ “Thân em như tấm lụa đào – Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai”. Mở đầu bài thơ là chuyện thân phận, tác giả sử dụng lối xưng hô khá nền nã “em” nên câu thơ có cái thiết tha của tiếng hát than thân trong ca dao xưa. Nhưng Hồ Xuân Hương không sử dụng ca dao xưa để ví von so sánh – tức là vẫn phải qua một tầng hình tượng để diễn tả trực diện vẻ đẹp của người con gái. Bà tả trực tiếp, tả chính xác nét đẹp khỏe, nhờ thế sự vật được nói đến trong bài thơ khỏe và đẹp như chính người thiếu nữ vậy. Thành thử, mượn lời ca dao nhưng không phải là một lời than ủy mị mà chính là một lời khẳng định. Tức là qua ngôn ngữ, cá tính, phong cách Xuân Hương dần dần bộc lộ: một cái “tôi” vừa tha thiết vừa ngạo nghễ, vừa đằm thắm lại vừa kiêu bạc. Câu thơ tiếp theo là một lời kể khổ, nói đúng hơn là trình bày một hoàn cảnh:
Bảy nổi ba chìm với nước non
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn.
Vâng, Xuân Hương lại mượn lời dân gian, sử dụng ngôn ngữ dân gian. “Bảy nổi ba chìm” – nhưng cũng như ở câu thơ trên, được biến thái đi, được thổi cái hồn Xuân Hương vào nên thành ngữ dân gian được Xuân Hươnghóa đã mang một nghĩa mới: mới về mặt phong cách: “Bảy nổi ba chìm với nước non” [nghe trong lời thơ có cái gì đó như là sự cao ngạo: “Với nước non”]. Đành rằng đây là tả bánh trôi, và tả rất đúng, rất thật chiếc bánh trôi – nhưng sẽ thiếu nếu chúng ta chỉ tiếp cận bài thơ ở tầng nghĩa ấy. Đó chỉ là cái mã của bài thơ mà chìa khóa để giải mã chính là từ mở đầu “Thân em” và từ kết thúc “Tấm lòng son” trong bài. Quay trở lại lời bộc bạch về thân phận: người con gái kia không có quyền làm chủ thân phận mình “Thân em như tấm lụa đào – Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai”. Ca dao chỉ nói thế, Xuân Hương kết thúc bằng sự khẳng định nhân cách, khẳng định vẻ đẹp tâm hồn “Mà em vẫn giữ tấm lòng son”. Chữ “mà” là bản lề khép mở hai thế đối lập: một bên là cuộc đời bạc bẽo,một bên là phẩm chất tuyệt vời. Đối lập trong một mạch nguồn thống nhất: cuộc đời bạc bẽo, thế nhưng không làm nhạt nhòa nổi tấm lòng son. Và một lần nữa, Xuân Hương lại đi ngược chu trình thông thường [chu trình thông thường: lời khẳng định cái đẹp – lời than cho sốphận như một loạt câu ca dao mở đầu bằng “Thân em”]:vẻ đẹp thể xác bị va đập trong cuộc đời bạc bẽo đã không những không nhạt phai mà còn là nơi neo giữ vẻ đẹp tâm hồn. Hoàn cảnh bất bình đẳng trong xã hội cũ không những không bóp nghẹt nổi tâm hồn con người, xóa nhòa đi nhân cách con người. Trái lại, nó chỉ là yếu tố thử thách “Ngọc càng mài càng sáng”. Không như dân gian than thân trách phận – cái nổi bật trong bài thơ của Xuân Hương là lời khẳng định phẩm giá con người: “Mà em vẫn giữ tấm lòng son”, còn hoàn cảnh kia chỉ là một thứ “thuốc thử”.
Phân tích ý nghĩa tượng trưng trong bài thơ Bánh trôi nước của nhà thơ Hồ Xuân Hương.
Gợi ý viết bài
Bài thơ Bánh trôi nước của nữ sĩ Hồ Xuân Hương vừa có tính chất tả thực, vừa có ý nghĩa tượng trưng. Bài thơ không dừng lại ở việc miêu tả chiếc bánh trôi nước, mà còn mang một ý nghĩa sâu xa khác. Đối tượng mà ý nghĩa tượng trưng nhắm đến chính là người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Hồ Xuân Hương muôn mượn hình ảnh chiếc bánh trôi nước để nói lên thân phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến và ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của họ.
Mở đầu bài thơ, tác giả sử dụng hai từ thân em. Đây là từ ngữ xuất hiện nhiều trong ca dao, dân ca nói về thân phận của người phụ nữ thời đó. Câu thơ trong bài thơ cho ta cảm giác như một câu ca dao:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Trắng và tròn là hình ảnh của chiếc bánh trôi nước, đồng thời là biểu trưng cho vẻ đẹp của người phụ nữ, đó là vẻ đẹp của hình thức bên ngoài.
Tuy nhiên người phụ nữ đẹp trong xã hội thường có số phận hẩm hiu, cuộc đời không được hạnh phúc như mong muốn:
Bảy nổi ha chìm với nước non
>> Xem thêm: Cảm nhận của em về bài Ca Huế trên sông Hương của Hà Ánh Minh
Cuộc đời của người phụ nữ cũng ba chìm bảy nổi như chiếc bánh kia khi đưa vào nước sôi. Thân phận lênh đênh của họ bắt nguồn từ quan niệm trọng nam khinh nữ, cha mẹ đặt đâu con ngồi đó trong xã hội phong kiến. Họ không có quyền quyết định sốphận của mình mà phải trông chờ vào số phận đưa đẩy. Nếu may mắn gặp được người chồng biết lễ nghĩa, biết thương yêu thì họ sẽ bớt lênh đênh hơn và có được cuộc sống hạnh phúc; bằng ngược lại, thì cuộc đời của họ cũng như chiếc bánh kia cứ bềnh bồng trôi dạt theo cuộc đời trong nỗi đau khổ cùng cực. Số phận của họ phụ thuộc hoàn toàn vào kẻ khác cũng giống như chiếc bánh kia phụ thuộc hoàn toàn vào bàn tay người nặn bánh:
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
Tuy bàn tay nhào nặn của xã hội, của cha mẹ có nặn người phụ nữ thành hình thế nào thì họ vẫn luôn luôn giữ được vẻ đẹp của mình. Đù bất cứ hoàn cảnh nào thì họ vẫn giữ được phẩm chất tốt đẹp, giữ được tấm lòng son của mình. Nếu như hai câu thơ đầu ca ngợi vẻ đẹp bề ngoài của người phụ nữ thì hai câu thơ sau làm toát lên phẩm chất cao quý bên trong của họ. Đó chính là giá trị của bài thơ Bánh trôi nước. Son sắt, thủy chung, yêu thương chồng con, đó chính là những phẩm chất cao quý của người phụ nữ không chỉ ngày xưa và ngày nay vẫn thế.
Phân tích bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương.
Bài làm
HồXuân Hương là con một nhà nho ở Nghệ An. Bà sống nhiều năm ở Thăng Long. Có học, có tài thơ văn, có mối quan hệ với nhiều danh sĩ, trong đó có Nguyễn Du. Cuộc đời riêng của bà nhiều bi kịch. Bà là một trong những nhà thơ lớn của dân tộc. Bà để lại khoảng 50 bài thơ chữ Nôm và tập thơ chữ Hán Lưu Hương kí. Thơ của bà sắc sảo, trào phúng thì sắc nhọn, trữ tình thì tê tái, xót đau, có giá trị nhân đạo sâu sắc. Bà được ca ngợi là “Bà Chúa thơ Nôm”.
Bánh trôi nướclà bài thơ nổi tiếng của bà:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
Bài thơ Bánh trôi nước là bài thơ đa nghĩa.
Tác giả tả thực cái bánh trôi nước, làm bằng bột nếp, nhân bằng đường phèn [lòng son], dạng bánh “tròn”, sắc bánh “trắng”, được luộc trong nồi nước sôi “bảy nổi ba chìm”. Nữ sĩ viết về một món ăn dân tộc với tất cả lòng yêu mến, tự hào về bản sắc nềnvăn hóa Việt Nam. Bài thơ giàu tính nhân dân.
Bài thư còn mang hàm nghĩa độc đáo.
Câu 1 có 2 tiểu đối: “Thân em vừa trắng” // “lại vừa tròn”, gợi tả chất bánh ngon lành, tinh khiết, chiếc bánh xinh xắn, dân dã, bình dị, đáng yêu, hàm ẩn sự duyên dáng, trinh trắng, vẻ đẹp xinh xắn của người thiếu nữ Việt Nam. Hai tiếng “Thân em” không chỉ nhân hóa chiếc bánh trôi nước, thể hiện một cách nói đậm đà màu sắc dân gian [thân em như hạt mưa sa…, thân em như tấm lụa đào..] mà còn ngợi ca đức tính khiêm nhường, kín đáo, duyên dáng của người con gái làng quê.
Hai câu 2, 3, ngôn ngữ tương phản: “rắn” với “nát”, nghĩa đen là bánh ngon hay bánh không ngon; nghĩa bóng là hạnh phúc hay bất hạnh, đềutuỳ thuộc vào “tay kẻ nặn”, vào người cha, người chồng… vào lễ giáo phong kiến, vào số phận. Thành ngữ “bảy nổi ba chìm” được vận dụng tài tình nhằm gợi tả sốphận người phụ nữ Việt Nam trong xã hội phong kiến trọng nam khinh nữ.
Hai câu 3, 4 cấu trúc: “mặc dù… mà… vẫn…” nhằm khẳng định một tấm lòng.
Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.
“Vẫn giữ” biểu thị một thái độ kiên trinh, bền vững. “Tấm lòng son” tượng trưng cho phẩm chất sắt son, thuỷ chung, chịu thương chịu khó của người phụ nữ Việt Nam trong cuộc đời. Câu thơ thể hiện niềm tự hào và biểu lộ khá đậm tính cách Xuân Hương. Bài thơ nói về bánh trôi nước, một món ăn dân tộc bằng một thứ ngôn ngữ bình dị, dân gian. Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt đã được Việt hóa hoàn toàn. Thơ hàm súc đa nghĩa, giàu bản sắc Xuân Hương. Bài thơ biểu lộ niềm cảm thông và tự hào đối với số phận, thân phận và phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam, nó có giá trị nhân bản sâu sắc.
LUYỆN TẬP
Để 1. Nét đẹp trong nhân cách của người phụ nữ được Hồ Xuân Hương thể hiện như thế nào trong bài thơ Bánh trôi nước.
Để 2. Giới thiệu về tác giả Hồ Xuân Hương và bài thơ Bánh trôi nước.
Đề 3. ThơHồ Xuân Hươnglà tiếng nói của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Qua một số bài thơ của Hồ Xuân Hương, em hãy chứng minh nhận định trên.
Đề 4. Phát biểu cảm nghĩ về bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương.
Nguồn: Vietvanhoctro.com