Tháng trong lịch dương được phân thành hai loại: tháng đủ và tháng thiếu, tháng đủ có 31 ngày, tháng thiếu chỉ có 30 ngày. Nhưng duy nhất tháng 2 là chỉ có 28 ngày, có năm lại có 29 ngày, tại sao lại như vậy?
Nói ra thì thật buồn cười, quy định này rất hoang đường
Năm 46 trước Công nguyên, thống soái La Mã Julius César khi định ra lịch dương, quy định ban đầu là mỗi năm có 12 tháng, tháng lẻ là tháng đủ, có 31 ngày; Tháng chẵn là tháng thiếu, có 30 ngày. Tháng 2 là tháng chẵn lẽ ra cũng phải có 30 ngày. Nhưng nếu tính như vậy thì một năm không phải có 365 ngày mà là 366 ngày. Do đó phải tìm cách bớt đi một ngày trong một năm.
Vậy thì bớt đi một ngày trong tháng nào?
Lúc đó, theo tập tục của La Mã, rất nhiều phạm nhân đã bị xử tử hình, đều bị chấp hành hình phạt vào tháng 2, cho nên mọi người cho rằng tháng đó là tháng không may mắn. Trong một năm đã phải bớt đi một ngày, vậy thì bớt đi một ngày trong tháng 2 , làm cho tháng không may mắn này bớt đi một ngày là tốt hơn. Do đó tháng 2 còn lại 29 ngày, đó chính là lịch Julius.
Sau này, khi Augustus kế tục Julius César lên làm Hoàng đế La Mã. Augustus đã phát hiện ra Julius César sinh vào tháng 7, theo lịch Julius thì tháng 7 là tháng đủ, có 31 ngày, Augustus sinh vào tháng 8, tháng 8 lại luôn là tháng thiếu, chỉ có 30 ngày. Để biểu thị sự tôn nghiêm như Julius César, Augustus đã quyết định sửa tháng 8 thành 31 ngày. Đồng thời cũng sửa lại các tháng khác của nửa năm sau. Tháng 9 và tháng 11 ban đẩu là tháng đủ thì sửa thành tháng thiếu. Tháng 10 và tháng 12 ban đẩu là tháng thiếu sửa thành tháng đủ. Như vậy lại nhiều thêm một ngày, làm thế nào đây? Lại lấy bớt đi một ngày trong tháng 2 không may mắn nữa, thế là tháng 2 chỉ còn 28 ngày.
Hơn 2.000 năm trở lại đây, sở dĩ mọi người vẫn tiếp tục dùng cái quy định không hợp lý này chỉ vì nó là một thói quen. Những người nghiên cứu lịch sử trên thế giới đã đưa ra rất nhiều phương án cải tiến cách làm lịch, họ muốn làm cho lịch được hợp lý hơn.
Khi nhắc đến vấn đề này, đến nay, nhiều người vẫn tin rằng tháng 2 ban đầu có 29 ngày nhưng đã bị Hoàng đế La Mã Augustus Caesar “đánh cắp” đi 1 ngày để thêm vào tháng 8 – tháng được đặt theo tên của ông [August]. Tuy nhiên, thực tế đây chỉ là một trong những lời đồn đại không có căn cứ.
Theo dương lịch, các tháng trong năm có 30 hoặc 31 ngày. Tuy nhiên, tháng 2 là “trường hợp đặc biệt” khi chỉ có 28 hoặc 29 ngày [nếu năm nhuận]. Tại sao lại như vậy?
Các chuyên gia khảo cổ đã phát hiện lý do của việc này là sự giữ nguyên cách tính lịch của người La Mã trước kia. Theo tài liệu thu thập được từ các nhà khảo cổ, dương lịch ngày nay bắt nguồn từ người La Mã. Vào thế kỷ thứ 8 trước Công nguyên, Romulus - vị vua đầu tiên của thành Rome - đã ban hành lịch dựa theo chu kì Mặt trăng [tương tự âm lịch phương đông] nhưng chỉ có 10 tháng, bắt đầu từ tháng 3 và kết thúc vào tháng 12. Lúc này tháng 1 và tháng 2 chưa hề tồn tại.
Vào thế kỷ thứ 8 trước Công nguyên, Romulus - vị vua đầu tiên của thành Rome - đã ban hành lịch dựa theo chu kì Mặt trăng [tương tự âm lịch phương đông] nhưng chỉ có 10 tháng
Theo cách chia của vua Romulus thì một năm chỉ kéo dài 304 ngày, tức là có một khoảng thời gian kéo dài hai chu kỳ của Mặt Trăng không được đưa vào lịch. Nguyên nhân của vấn đề này là do người La Mã không có khái niệm mùa đông. Họ xem mùa đông là khoảng thời gian vô dụng, bởi họ không thể làm được gì.
Tuy nhiên, vào năm 731 TCN, hoàng đế Numa Pompilius đã nhận thấy điều này là cực kì ngớ ngẩn. Cuối cùng ông đã quyết định bổ sung thêm hai tháng nữa, mỗi tháng có 28 ngày cho đúng 12 chu kì Mặt trăng. Như vậy, mỗi năm đã có tổng cộng là 354 ngày.
Thế nhưng, thời đó, họ quan niệm rằng số chẵn thường liên quan đến điều đen đủi nên vua Numa Pompilius đã quyết định tăng cho tháng Một thêm 1 ngày để thành 29 ngày, còn tháng 2 không hiểu vì lý do gì vẫn giữ nguyên chỉ có 28 ngày. Bên cạnh đó, số ngày của các tháng cũng được điều chỉnh lại thành số lẻ, duy chỉ có tháng 2 vẫn là số chẵn. Như vậy, thời điểm đó, tổng số ngày trong năm là 355 với thứ tự các ngày trong tháng như sau:
Một vài năm trôi qua, nhiều ý kiến trái chiều về cách chia như vậy lại một lần nữa xuất hiện. Nhiều người cho rằng nó không phản ánh đúng được chu kì biến đổi thời tiết các mùa. Bởi vậy, để giữ cho việc đi đúng theo quỹ đạo của nó, cứ 2 năm/lần, người La Mã lại thêm một tháng nhuận kéo dài 27 ngày sau ngày 23/2 có tên Mercedonius [những năm đó tháng 2 chỉ có 23 ngày]
Tuy nhiên, một lần nữa sự thay đổi lại vướng phải khó khăn khi các linh mục ở Rome khó có thể lựa chọn nên để tháng nhuận xuất hiện khi nào cho hợp lý. Vì vậy, đến khoảng năm 45 TCN, hoàng đế Julius Caesar đã tiến hành sửa đổi việc phân chia ngày tháng thêm một lần nữa.
Thế nhưng, thời đó, họ quan niệm rằng số chẵn thường liên quan đến điều đen đủi nên vua Numa Pompilius đã quyết định tăng cho tháng Một thêm 1 ngày để thành 29 ngày, còn tháng 2 không hiểu vì lý do gì vẫn giữ nguyên chỉ có 28 ngày
Ông quyết định giữ nguyên 12 tháng và thêm 10 ngày nữa. Đồng thời ông cũng đặt quy định cứ 4 năm một lần thì tháng 2 lại được cộng thêm một ngày để thành 29 ngày. Như vậy, lúc đó một năm đã là 365,25 ngày – khá gần với chu kì thật của Trái Đất quanh Mặt Trời [365,2425 ngày]. Thực tế ngay sau khi thay đổi quy ước lịch, năm 46 TCN - năm đầu tiên áp dụng kiểu lịch mới - có tới 455 ngày.
Dương lịch mà con người sử dụng ngày nay chính là lịch La Mã được hoàn thiện thêm. Cách chia các tháng cũng có sự điều chỉnh giữa 30 ngày và 31 ngày. Duy chỉ có tháng 2 vẫn được giữ nguyên là tháng ít ngày hơn các tháng khác.
Theo dương lịch, chúng ta đều biết rằng các tháng trong năm thường có 30 hoặc 31 ngày đối với năm nhuận, riêng tháng 2 lại là một trường hợp đặc biệt khi nó chỉ có 28, cùng lắm là 29 ngày vào năm nhuận. Vậy tại sao lại có sự khác biệt lạ lùng này? Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu.
Các chuyên gia khảo cổ đã phát hiện lý do của việc này là sự giữ nguyên cách tính lịch của người La Mã trước kia. Lịch La Mã ban đầu ban hành bởi Romulus, vị hoàng đế đầu tiên của thành Rome. Lịch do ông ban hành dựa vào chu kì của Mặt Trăng, tức là tương tự như âm lịch của người phương Đông, tuy nhiên chỉ có 10 tháng bắt đầu từ tháng 3 và kết thúc vào cuối tháng 12 theo danh sách dưới đây, lúc này tháng 1 và tháng 2 chưa hề tồn tại:
Martius: 31 ngày, Aprilius: 30 ngày, Maius: 31 ngày, Junius: 30 ngày, Quintilis: 31 ngày, Sextilis: 30 ngày, September: 30 ngày, October: 31 ngày, November: 30 ngày, December: 30 ngày.
[lưu ý rằng cách đánh số tháng 1, 2, 3, ... là do cách dịch của người Việt Nam, còn trong nguyên bản của lịch La Mã cũng như cách dịch ra nhiều ngôn ngữ trên thế giới thì mỗi tháng có tên riêng như trên]
Như vậy, một năm chỉ có 10 tháng tương đương với 304 ngày, tức là có một khoảng thời gian kéo dài hai chu kỳ của Mặt Trăng không được đưa vào lịch. Nguyên nhân của vấn đề này bắt nguồn từ việc người La Mã vốn không có khái niệm mùa đông trong lịch hàng ngày vì theo quan niệm của họ mùa đông là khoảng thời gian vô dụng nhất đối với canh tác nông nghiệp.
Khoảng thế kỷ thứ 8 TCN - cụ thể là năm 731 TCN, hoàng đế Numa Pompilius đã nhận thấy điều này là hết sức ngớ ngẩn và ông quyết định đưa thêm hai tháng nữa vào lịch cho đủ 12 chu kỳ của Mặt Trăng. Mỗi tháng này có 28 ngày, làm cho lịch kéo dài đủ 12 chu kỳ của Mặt Trăng, tổng cộng là 354 ngày với sự xuất hiện của tháng 1 và tháng 2. Do 2 tháng mới này thuộc dạng "sinh sau đẻ muộn", tháng 2 lúc đó được coi là tháng cuối cùng của năm thay vì như quy ước hiện nay là tháng 12.
Tuy vậy, quan niệm hồi đó quy định số chẵn liên quan đến vận đen nên sau đó Numa Pompilius quyết định tăng thêm 1 ngày vào tổng số ngày trong năm thành số lẻ. Bên cạnh đó, số ngày của các tháng cũng được điều chỉnh lại thành số lẻ, nhưng nếu vậy thì số ngày trong năm lại thành số chẵn. Cuối cùng, hoàng đế Pompilus quyết định chọn tháng cuối cùng của năm - tháng 2 - sẽ là tháng có 28 ngày như danh sách dưới đây vì ông nghĩ rằng nếu phải có một tháng có số ngày chẵn thì chọn tháng ngắn nhất:
Martius: 31 ngày, Aprilius: 29 ngày, Maius: 31 ngày, Junius: 29 ngày, Quintilis: 31 ngày, Sextilis: 29 ngày, September: 29 ngày, October: 31 ngày, November: 29 ngày, December: 29 ngày, Januarius: 29 ngày, Februarius: 28 ngày.
Mặc dù vậy, lịch đặt theo chu kỳ của Mặt Trăng dần bộc lộ điểm yếu, nó không phản ánh đúng được chu kỳ biến đổi thời tiết các mùa, vì chu kỳ này gắn liền với chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời chứ không phải chuyển động của Mặt Trăng quanh Trái Đất. Vì lý do đó, người La Mã lại quyết định cứ hai năm thì đưa vào thêm một tháng nhuận kéo dài 27 ngày sau ngày 23 tháng 2 có tên Mercedonius [những năm đó tháng 2 chỉ có 23 ngày].
Hệ quả là việc thay đổi như trên làm việc tính lịch trở nên rắc rối. Đến khoảng năm 45 TCN, hoàng đế Julius Caesar quyết định thay đổi hệ thống tính lịch này, giữ nguyên 12 tháng nhưng thêm ngày vào các tháng để cho 12 tháng đó trùng với chu kỳ của Mặt Trời [chu kỳ vị trí của Mặt Trời trên bầu trời, chứ không phải chu kỳ Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời vì thời đó người ta không biết Trái Đất có quỹ đạo quanh Mặt Trời].
Ngoài ra, hoàng đế Caesar cũng đặt quy định cứ 4 năm một lần thì tháng hai lại được cộng thêm một ngày cho phù hợp với chu kỳ của Mặt Trời được tính ra khi đó là 365,25 ngày, điều này về cơ bản khá gần với chu kỳ thật của Trái Đất quanh Mặt Trời hiện nay chúng ta biết là 365,2425 ngày. Thực tế ngay sau khi thay đổi quy ước lịch, năm 46 TCN - năm đầu tiên áp dụng kiểu lịch mới - có tới 455 ngày.
Có nguồn tài liệu ghi rằng ban đầu theo cách tính lịch của Caesar, tháng 2 có 29 ngày và mỗi 4 năm nó được thêm một ngày thành 30 ngày, tức là không có chênh lệch lớn với các tháng khác. Tuy vậy sau này khi các tháng được đặt tên lại, ngày thứ 29 của tháng 2 được chuyển sang tháng 8 do tên theo tiếng anh là August - nó được đặt theo tên của Augustus [Hoàng đế sáng lập đế chế La Mã] - để cho tháng đó có độ dài tương đương với tháng 7 [July] đặt theo tên của Julius Caesar.
Dương lịch chúng ta sử dụng ngày nay chính là lịch La Mã đã được hoàn thiện thêm. Cách chia các tháng vẫn giữ nguyên để tôn trọng lịch sử và đó là lí do tháng hai có ít ngày hơn các tháng khác. Về cơ bản đây chỉ là một qui ước, không gây ảnh hưởng gì tới việc sử dụng thời gian của loài người.
Tham khảo MentalFloss, Slate
Âm lịch dưới góc nhìn khoa học