Tại sao nam giới chết sớm hơn phụ nữ

Ở Anh, nam giới có tuổi thọ trung bình 79,8 tuổi [số liệu từ năm 2017 tới 2019]. Chỉ số tương ứng ở nữ là 83,4 tuổi. Tuổi thọ năm 2020 của cả hai giới giảm một chút do tác động của đại dịch Covid-19, lần lượt là 78,6 và 82,6 tuổi. 

Điều này cho thấy trung bình, phụ nữ có thể sống lâu hơn gần 4 năm so với nam giới. Đây không phải là xu hướng gần đây hay mang tính khu vực. Kể từ giữa thế kỷ 19 và trên toàn cầu, phụ nữ đã có tuổi thọ cao hơn so với đàn ông. 

Theo Patient, tuổi thọ của một người bị ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố phức tạp và đan xen. Tuy nhiên, vẫn có những khác biệt chung về sinh học, văn hóa và hành vi giữa nam giới và nữ giới ảnh hưởng đến khoảng cách tuổi thọ.

Nhiễm sắc thể, hormone và sức khỏe tim mạch

Nếu bạn là nam, yếu tố nguy cơ sẽ xuất hiện ngay từ khi sinh ra. Sinh học phần nào có thể giải thích tại sao nhiều nam giới mắc bệnh tim mạch hơn nữ giới. 

Mức estrogen [hormone sinh dục nữ] cao hơn và sự hiện diện của nhiễm sắc thể X thứ hai đồng nghĩa phụ nữ có nhiều chất béo dưới da trong khi đàn ông có nhiều chất béo xung quanh các cơ quan [mỡ nội tạng]. Chất béo nội tạng là yếu tố nguy cơ của bệnh tim. 

Một yếu tố khác được xác định về mặt sinh học là kích thước. Đàn ông thường có khổ người lớn hơn phụ nữ. Các nhà khoa học ghi nhận, trong nhiều loài, những động vật to lớn hơn có xu hướng chết sớm hơn. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ yếu tố này quan trọng như thế nào đối với con người. 

Sức khỏe tâm thần và cách đối phó

Tự tử

Mặc dù bệnh trầm cảm không ảnh hưởng đến đàn ông nhiều hơn phụ nữ, nhưng số liệu thống kê ở Anh cho thấy số đàn ông tự tử cao hơn. Tỷ lệ nam giới tự tử là 15 người trên 100.000 dân. Con số này ở phụ nữ là 5 người. Nam giới từ 45 tới 49 tuổi có tỷ lệ tự tử lên tới 24 người trên 100.000 dân. 

Bệnh liên quan đến căng thẳng

Tất nhiên, cả đàn ông và phụ nữ đều có khả năng cảm thấy căng thẳng. Khi chúng ta căng thẳng, cơ thể sẽ tiết ra adrenaline, làm tăng nhịp tim và huyết áp. 

Khi bạn giảm stress, huyết áp sẽ trở lại bình thường. Ngược lại, cảm giác căng thẳng kéo dài dẫn đến huyết áp cao, tăng nguy cơ mắc một số bệnh nghiêm trọng, bao gồm bệnh tim và đột quỵ. Căng thẳng cũng có thể tạo ra các thói quen không lành mạnh - như uống quá nhiều rượu và hút thuốc. 

Nghiên cứu cho thấy rằng phụ nữ có nhiều khả năng hình thành các cơ chế đối phó với stress lành mạnh hơn so với nam giới. Ví dụ, nam giới ít có xu hướng tìm kiếm các dịch vụ hỗ trợ sức khỏe tâm thần hoặc tập yoga.

Hành vi mạo hiểm

Nam giới - đặc biệt là thanh niên - có nhiều khả năng tham gia vào các hành vi dễ dẫn đến bệnh tật nghiêm trọng và tử vong. Đó là những lựa chọn không lành mạnh như hút thuốc và uống rượu quá nhiều đến tai nạn giao thông do lái xe nguy hiểm. Trên thực tế, nam thanh niên chiếm 73% tổng số ca tử vong do giao thông đường bộ. 

Ít đi bệnh viện

Đây là một trong những lý do phổ biến khiến nam giới giảm tuổi thọ nhưng có thể tránh được. Quan điểm nam tính độc hại có thể đóng một vai trò quan trọng ở đây. Một nghiên cứu đánh giá, những người đàn ông theo quan niệm truyền thống về nam tính - bao gồm cả tính tự chủ và dũng cảm - chỉ quan tâm tới chăm sóc sức khỏe bằng một nửa so với những người đàn ông khác.  

Vợ tôi gần đây đã hỏi tôi, “Tại sao anh lại cho rằng mình sẽ chết trước anh?”

Đó là sự thật, tôi đã đưa ra giả định đó. Vì vậy, tôi đã trả lời, một cách hiển nhiên nhất có thể, bằng một từ: thống kê.

Tôi biết rằng, trung bình, phụ nữ sống lâu hơn nam giới. Trên thực tế, 57% trong số những người từ 65 tuổi trở lên là nữ. Ở độ tuổi 85, 67% là phụ nữ. Tuổi thọ trung bình của phụ nữ dài hơn khoảng 5 năm so với nam giới ở Mỹ và dài hơn khoảng 7 năm trên toàn thế giới.

Không khó để nhận thấy khoảng cách giới tính giữa những người cao tuổi. Nhìn lướt qua hầu hết các viện dưỡng lão hoặc các cơ sở hỗ trợ sinh hoạt ở Mỹ thường kể câu chuyện: phụ nữ thường đông hơn nam giới, và mức độ của sự khác biệt thường rất ấn tượng. Tôi cũng nói rằng khi một người đàn ông chuyển đến một khu dân cư bị chi phối bởi bộ phận lão khoa, anh ta có xu hướng trở nên nổi tiếng; và điều đó đặc biệt đúng nếu anh ta vẫn lái xe.

Các nhà quảng cáo cũng biết điều này. Gần đây, tôi đã thấy một quảng cáo cho một tổ chức có tên “Nơi dành cho mẹ” giúp các gia đình tìm kiếm các dịch vụ hỗ trợ sống hoặc các dịch vụ khác cho người cao tuổi. Và trong khi họ giúp đỡ nam giới cũng như phụ nữ, tên của công ty phản ánh thị trường phụ nữ cao tuổi lớn hơn như thế nào.

Vậy tại sao đàn ông, trung bình, chết trước?

Có nhiều lý do khiến tỷ lệ nam / nữ [gần bằng nhau ở độ tuổi thanh niên] bắt đầu có xu hướng ủng hộ phụ nữ theo thời gian. Trong số các yếu tố mạnh mẽ nhất? Đàn ông có xu hướng

• chấp nhận rủi ro lớn hơn. Một số lý do dường như là “số phận sinh học.” Thùy trán của não – bộ phận kiểm soát khả năng phán đoán và xem xét hậu quả của một hành động – phát triển chậm hơn ở các bé trai và nam thanh niên so với các bạn nữ. Điều này có thể góp phần dẫn đến thực tế là nhiều trẻ em trai và nam giới chết vì tai nạn hoặc do bạo lực hơn nhiều so với trẻ em gái và phụ nữ. Ví dụ như đi xe đạp, lái xe trong tình trạng say rượu và giết người. Xu hướng thiếu phán xét và cân nhắc hậu quả này cũng có thể góp phần vào các quyết định có hại về lối sống ở nam thanh niên, chẳng hạn như hút thuốc hoặc uống rượu quá mức.
• có nhiều công việc nguy hiểm hơn. Nam giới nhiều hơn phụ nữ trong một số nghề rủi ro nhất, bao gồm chiến đấu quân sự, cứu hỏa và làm việc tại các công trường xây dựng.
• chết vì bệnh tim thường xuyên hơn và ở độ tuổi trẻ hơn. Trên thực tế, nam giới có nguy cơ tử vong vì bệnh tim cao hơn 50% so với phụ nữ. Thực tế là nam giới có lượng estrogen thấp hơn phụ nữ có thể là một phần lý do. Nhưng rủi ro y tế, chẳng hạn như huyết áp cao được điều trị kém hoặc mức cholesterol không thuận lợi, cũng có thể góp phần.
• lớn hơn phụ nữ. Trên nhiều loài, động vật lớn hơn có xu hướng chết trẻ hơn những động vật nhỏ hơn. Mặc dù mức độ ảnh hưởng này là không chắc chắn ở người, nhưng nó có thể có tác dụng chống lại tuổi thọ nam giới.
• tự tử thường xuyên hơn phụ nữ. Điều này đúng mặc dù thực tế là trầm cảm được coi là phổ biến hơn ở phụ nữ và phụ nữ cố gắng tự tử [không gây tử vong] nhiều hơn. Một số cho rằng điều này là do nam giới có xu hướng tránh tìm kiếm sự chăm sóc cho bệnh trầm cảm và các chuẩn mực văn hóa không khuyến khích nam giới tìm kiếm sự trợ giúp đối với bệnh tâm thần.
• ít kết nối xã hội hơn. Vì những lý do không hoàn toàn rõ ràng, những người có ít kết nối xã hội hơn và yếu hơn [có xu hướng bao gồm nam giới thường xuyên hơn phụ nữ] có xu hướng có tỷ lệ tử vong cao hơn.
• tránh bác sĩ. Theo Cơ quan Nghiên cứu và Chất lượng Chăm sóc Sức khỏe, nam giới có nhiều khả năng bỏ qua các cuộc kiểm tra sức khỏe định kỳ và ít có khả năng đi khám bác sĩ hơn phụ nữ trong năm trước.

Sân chơi không đồng đều dành cho con trai bắt đầu sớm. Nhiễm sắc thể Y có xu hướng phát triển đột biến thường xuyên hơn nhiễm sắc thể X và việc thiếu nhiễm sắc thể X thứ hai ở nam giới có nghĩa là các bất thường liên kết X ở các bé trai không được “che đậy” bởi phiên bản bình thường thứ hai. Sự sống sót trong bụng mẹ cũng ít đáng tin cậy hơn đối với bào thai nam [vì những lý do không chắc chắn và có thể là do nhiều nguyên nhân]. Rối loạn phát triển cũng phổ biến hơn ở trẻ em trai; một số trong số này có thể làm giảm tuổi thọ.

Chúng tôi có thể làm gì để giúp đàn ông sống lâu hơn

Mặc dù không có nhiều điều có thể được thực hiện về một số yếu tố này, nhưng những yếu tố khác có thể thay đổi được. Ví dụ, vì nam giới có xu hướng tránh chăm sóc y tế thường xuyên hơn phụ nữ, việc nam giới báo cáo các triệu chứng [bao gồm cả trầm cảm] và đi theo dõi thường xuyên các vấn đề y tế mãn tính [chẳng hạn như huyết áp cao] có thể chống lại một số xu hướng họ chết trẻ hơn.

Cũng cần lưu ý rằng khoảng cách sống sót giữa nam và nữ phản ánh xu hướng trung bình của một số lượng lớn người dân. Trên thực tế, có rất nhiều bà vợ lấy lòng chồng. Các yếu tố nguy cơ cá nhân, chẳng hạn như hút thuốc, tiểu đường hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh ung thư vú, có thể lớn hơn xu hướng sống lâu hơn chung của phụ nữ.

Có lẽ chúng ta sẽ thành công hơn trong tương lai trong việc tránh tử vong sớm có thể ngăn ngừa được ở nam giới [và phụ nữ] – và vì nhiều nỗ lực này sẽ có tác động lớn hơn đến nam giới, khoảng cách giới tính giữa những người cao tuổi cuối cùng có thể thu hẹp. Cho đến lúc đó, vợ chồng tôi sẽ làm những gì có thể để giữ sức khỏe. Nhưng, số liệu thống kê không nói dối. Chắc tôi chết trước.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Phụ nữ sông lâu hơn đàn ông và sự chênh lệch này không thu hẹp [Ảnh: Getty Images]

Trên khắp thế giới phụ nữ hưởng thọ hơn nam giới. David Robson tìm hiểu lý do vì sao và xem liệu đàn ông có thể làm gì đó để khắc phục thực trạng này.

Vừa được sinh ra là tôi đã phải chịu số phận chết sớm hơn một nửa số trẻ em trong cùng khoa sản phụ, một tai họa bất khả kháng. Lý do là vì tôi là nam giới, Tôi có thể phải chết khoảng 3 năm sớm hơn một phụ nữ sinh cùng ngày.

Có phải là đàn ông là tôi phải chết sớm hơn phụ nữ quanh tôi không? Liệu tôi có thể khắc phục số phận mình được không? Mặc dù sự phân chia khó hiểu này đã được biết đến từ lâu nhưng chỉ mới gần đây người ta mới bắt đầu vỡ lẽ phần nào.

Ý kiến ban đầu là đàn ông làm việc quần quật nên chết sớm. Dù làm việc ở hầm mỏ hoặc cày ruộng, đàn ông gắng hết sức và tích tụ những tổn thương có tác hại cho sức khỏe sau này. Nhưng nếu đúng như vậy thì sự chênh lệch tuổi thọ sẽ thu hẹp vì cả đàn ông và phụ nữ ngày càng làm những nghề giống nhau là ngồi văn phòng là chính.

Trên thực tế sự chênh lệch tuổi thọ vẫn ổn định ngay cả trong suốt quá trình chuyển biến lớn của xã hội. Hãy xét trường hợp của Thụy Điển là nước có số liệu theo dõi đáng tin cậy. Năm 1800, tuổi thọ tính từ khi sinh là 33 năm với phụ nữ và 31 năm với đàn ông; ngày nay là 83,5 năm với phụ nữ và 79,5 năm cho đàn ông. Trong cả 2 trường hợp, phụ nữ sống lâu hơn đàn ông 5%.

Như một bài báo gần đây có nói: “Lợi thế sinh tồn đặc biệt kiên định của phụ nữ so với đàn ông, khi còn nhỏ, khi trưởng thành, và tính cho cả đời được thấy rõ ở tất cả các nước, ở các năm nếu tồn tại số liệu ghi chép sinh-tử đáng tin cậy. Trong sinh vật học của loài người có lẽ không có mẫu hình nào là chặt chẽ hơn.”

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Nếu lối sống là thủ phạm thì cũng khó để kết luận dứt khoát [Ảnh: Getty Images]

Cũng như không dễ dàng gì để chứng minh rằng đàn ông phí phạm sức lực mình nhiều hơn. Những yếu tố như hút thuốc, uống rượu, ăn thái quá chỉ có thể giải thích phần nào vì sao mức chênh tuổi thọ nam/nữ giữa các nước lại lớn đến thế. Thí dụ đàn ông Nga thường chết sớm hơn phụ nữ Nga 13 năm một phần vì họ uống rượu và hút thuốc rất nhiều. Nhưng thực tế là những con cái các loài khỉ tinh tinh, khỉ đột, đười ươi và khỉ mõm chó luôn luôn sống lâu hơn các con đực trong đàn, và ta không trông thấy con khỉ đực hoặc khỉ cái nào ngậm thuốc lá hoặc cầm vại bia.

Thay vì thế, có lẽ rằng câu trả lời là ở sự tiến hóa của chúng ta. “Tất nhiên những yếu tố xã hội và lối sống chắc hẳn có liên quan, nhưng hình như có cái gì đó sâu xa trong hệ sinh học của chúng ta,” Tom Kirkwood nói, ông nghiên cứu cơ sở sinh vật học của việc lão hóa tại Trường Đại Học Newcastle ở Anh.

Có nhiều cơ cấu khả dĩ ảnh hưởng, khởi đầu từ bó DNA là các chromosome trong từng tế bào. Các chromosome tạo thành cặp, trong khi mà phụ nữ có hai chromosome X thì đàn ông có một chromosome X và một chromosome Y.

Sự khác biệt đó có thể làm thay đổi nhỏ đối với cách mà tế bào lão hóa. Với hai chromosome, phụ nữ có hai bản sao cho mỗi gen, nghĩa là có một để dự phòng nếu gen kia bị lỗi. Đàn ông không có cái dự phòng này. Kết quả là theo thời gian thì nhiều tế bào có thể bắt đầu hoạt động sai lệch làm cho đàn ông chịu rủi ro mang bệnh nhiều hơn.

Trong các cách giải thích khác có giả thuyết “tim phụ nữ chạy thể dục” nghĩa là nhịp đập của tim phụ nữ tăng trong nửa sau của chu kỳ kinh nguyệt, tạo lợi ích như tập thể dục đều đặn. Do vậy nguy cơ bệnh tim mạch xuất hiện muộn hơn. Hoặc cũng có thể đơn giản là do kích thước. Những người cao hơn thì có nhiều tế bào trong cơ thể hơn, có nghĩa là họ dễ có những biến dị có hại hơn; cơ thể lớn hơn thì tiêu hao nhiều năng lượng hơn và các mô tế bào sẽ mòn mỏi nhiều. Do đàn ông thường cao hơn phụ nữ nên họ phải chịu những hư hại dài hạn hơn.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Khác biệt về chromosome giữa nam và nữ có thể ảnh hưởng đến sự lão hóa tế bào [Ảnh: Getty Images]

Nhưng có lẽ nguyên nhân thực sự lại ở chất testosterone mà nó tạo ra phần lớn những nét đặc trưng của nam giới, từ giọng nói trầm, ngực có lông cho đến hói đầu. Bằng chứng được lấy từ một địa điểm không ngờ là Triều Đình Hoàng Đế của Triều Đại Chosun ở Triều Tiên. Nhà khoa học Triều Tiên Han-Nam Park mới đây đã phân tích hồ sơ chi tiết của cuộc sống triều đình từ thế kỷ 19, gồm cả thông tin về 81 hoạn quan bị hoạn trước khi dậy thì. Phân tích cho thấy các hoạn quan thọ khoảng 70 tuổi so với tuổi thọ trung bình chỉ là 50 tuổi của những người đàn ông khác trong triều. Xét tổng quát, họ dễ được mừng thọ 100 tuổi hơn 130 lần so với người đàn ông trung bình sống ở Triều Tiên thời ấy. Ngay cả các vị vua là những người được chiều chuộng nhất trong lâu đài cũng không thể thọ được như vậy.

Mặc dù không phải tất cả các nghiên cứu về những người bị hoạn khác đều chứng minh sự khác biệt rõ nét này, nhưng nhìn chung những người [hay súc vật] không có tinh hoàn sống có lâu hơn.

Nguyên nhân chính xác thì không rõ nhưng David Gem ở Trường Đại Học London phỏng đoán rằng sự hư hại có thể xảy ra vào cuối thời kỳ dậy thì. Để lấy bằng chứng, ông nêu những trường hợp đáng buồn của các bệnh nhân thần kinh được đưa vào cơ sở từ thiện ở Mỹ đầu thế kỷ 20. Theo một phần của cách “điều trị”, một số buộc phải bị hoạn.

Cũng như những quan hoạn Triều Tiên, họ cũng sống lâu hơn bệnh nhân trung bình, nhưng chỉ nếu họ bị hoạn trước 15 tuổi. Chất testosterone có thể làm cho cơ thể chúng ta khỏe hơn trong thời gian ngắn, nhưng những thay đổi đó cũng dễ làm ta mắc bệnh đau tim, nhiễm trùng và ung thư vào cuối đời. “Thí dụ testosterone có thể làm tăng việc tạo tinh dịch nhưng lại làm ung thư tuyến tiền liệt tiến triển, hoặc nó có thể thay đổi chức năng tim mạch theo hướng gia tăng hiệu suất làm việc khi ta trẻ nhưng nó dẫn đến bệnh áp huyết cao và sơ cứng động mạch sau này,” David Gem nói.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Khác biệt tuổi thọ có thể do testosterone [Ảnh: Getty Images]

Phụ nữ không những thoát hiểm họa testosterone mà họ còn có thể được hưởng cái lợi từ chính “thần dược của tuổi trẻ” của họ để chống sự tàn phá của thời gian. Chất oestrogen giới tính của phụ nữ là một “chất chống oxy hóa”, nó khử sạch các hóa chất độc hại cho tế bào. Ở thí nghiệm đối với súc vật thì những con cái thiếu oestrogen sống không lâu bằng những con đủ oestrogen, đó là điều hoàn toàn ngược lại so với đàn ông bị hoạn. “Nếu ta cắt bỏ buồng trứng của một con chuột thì các tế bào sẽ không sửa chữa tốt được nữa đối với những hư hại ở cấp nguyên tử,” Kirkwood nói.

Cả Kirkwood và Gem đều nghĩ rằng điều nói trên là một kiểu phần thưởng tiến hóa tạo cơ hội tốt nhất cho cả nam giới và nữ giới để di truyền gen. Trong giao hợp phụ nữ có xu thế tìm đàn ông mạnh mẽ nhất tràn đầy testosterone. Nhưng một khi đứa trẻ ra đời, đàn ông ít được cần đến hơn, Kirkwood nói. “Sự nuôi dưỡng tốt lành cho con cái liên quan mật thiết với sự tốt lành của cơ thể người mẹ. Kết quả là đối với trẻ nhỏ thì điều quan trọng hơn là cơ thể người mẹ phải khỏe mạnh, hơn là cơ thể người bố.”

Đó là sự an ủi ít ỏi cho nam giới ngày nay. Như thông thường, các nhà khoa học thừa nhận rằng chúng ta phải tiếp tục tìm cho ra câu trả lời dứt khoát. “Chúng ta thực sự phải có tư duy mở về mức chênh lệch tuổi thọ có thể được giải thích bằng sự khác biệt hooc môn là bao nhiêu và các yếu tố khác là bao nhiêu,” Kirkwood nói. Nhưng hy vọng là cuối cùng thì tri thức sẽ cho tất cả chúng ta một vài lời khuyên để sống lâu hơn chút nữa.

Bài gốc tiếng Anh đã đăng trên BBC Future