Kỹ năng kiểm soát cảm xúc của học sinh

Trong thực tế, không dễ để làm chủ được cảm xúc của mình, vì cảm xúc thuộc về bản năng. Cảm xúc là yếu tố rất quan trọng tác động đến cách chúng ta nhìn nhận cuộc sống. Do vậy, sử dụng trí tuệ xúc cảm hiệu quả sẽ góp phần “dẫn lối” chúng ta đến thành công. Để tạo được những giá trị tốt đẹp cho bản thân, ­­­­­hãy bắt đầu từ việc hiểu và kiểm soát cảm xúc của chính mình. 

Kiểm soát cảm xúc là gì?

Kiểm soát cảm xúc là cách mà chúng ta đưa cảm xúc trở về trạng thái cân bằng thông qua các phương diện như ngôn ngữ, hình thể,…Trong cuộc sống, khi luôn phải đối mặt với nhiều loại cảm xúc, từ cảm xúc yêu thương, cảm giác khó chịu, sự sợ hãi, nếu không có kỹ năng kiềm chế cảm xúc, chúng ta sẽ dễ hành động nóng vội, khó kiểm soát hậu quả, thậm chí vô tình làm tổn thương người khác. Cân bằng tốt cảm xúc giúp chúng ta giữ gìn và phát triển các mối quan hệ trong xã hội, đặc biệt là trong công việc.

Tại sao cần kiểm soát cảm xúc?

Cảm xúc có sức mạnh phi thường, đó là lý do tại sao học cách kiểm soát chúng cũng quan trọng không kém. Đa phần chúng ta thường hành động dựa vào cảm xúc vì đó là bản năng. Nhưng hãy thử tưởng tượng nếu ta cứ luôn thả trôi những cảm xúc tiêu cực và để nó bộc phát theo tâm trạng cá nhân thì chắc rằng cuộc sống này sẽ luôn ngập chìm trong nỗi đau và sự thù ghét.

Thông thường, nguyên nhân lớn nhất khiến chúng ra khó kiểm soát cảm xúc chính là sự nóng giận. Người Nhật có câu: “Đừng hành động khi đang giận dữ”, bởi họ cho rằng khi giận dữ chúng ta thường vô thức nói ra những lời lẽ khó nghe, làm tổn thương đến những người mà mình yêu quý và có thể sẽ nhận lấy rất nhiều hậu quả không thể sửa chữa. Vì vậy, khi biết cách điều chỉnh cảm xúc để loại bỏ những yếu tố tiêu cực thì cuộc sống của chúng ta sẽ tươi đẹp hơn.

Hơn ai hết chính chúng ta sẽ là người chịu trách nhiệm với cảm xúc của mình nên dù không thể kiểm soát hoàn toàn những tác nhân trong cuộc sống hàng ngày, hãy cố gắng lựa chọn phản ứng cảm xúc phù hợp, từ đó kiểm soát cảm xúc và rộng hơn là kiểm soát cuộc sống của bản thân mình.

Bên cạnh đó, biết cách điều chỉnh xúc cảm cũng có thể giúp chúng ta có được sức khoẻ tốt hơn, cải thiện hiệu suất trong công việc và làm phong phú các mối quan hệ cá nhân.

Cách để kiểm soát cảm xúc hiệu quả

Nếu học được cách kiểm soát cảm xúc của bản thân, chúng ta có thể điều hòa áp lực và những vấn đề gây phiền muộn trong đời sống và công việc. Hãy tham khảo một số gợi ý sau để cải thiện khả năng kiểm soát cảm xúc cá nhân.

Ở những tình huống khó khăn khiến cảm xúc của chúng ta dần trở nên tiêu cực, thay vì phản ứng ngay lập tức, hãy cho bản thân một chút thời gian để xử lý thông tin sự việc vừa xảy ra. Kiểm soát cảm xúc để trở lại trạng thái cân bằng bằng cách thả lỏng người và hít thở sâu để giữ bình tĩnh. Đừng quên quan sát và cảm nhận xem căng thẳng xuất phát từ đâu thì hãy thả lỏng cơ thể ở đó.

Nếu tâm trí của chúng ta luôn hướng đến việc ta đã bị đối xử tệ như thế nào hoặc mọi thứ khủng khiếp ra sao, hãy thử tìm cách chuyển hướng suy nghĩ của bản thân. Thay thế những suy nghĩ tiêu cực bằng góc độ nhìn nhận tích cực hơn, tránh để cảm xúc tiêu cực dẫn lối hành vi của mình. Mỗi khi cảm thấy muốn “bùng nổ” vì giận dữ quá mức, hãy nhắm mắt lại, hít thở thật sâu và suy nghĩ về những điều tốt đẹp đã trải qua.

Trong quá trình kiểm soát cảm xúc thì lời nói, ngôn từ mà chúng ta sử dụng là yếu tố rất quan trọng. Sử dụng những từ ngữ mang tính khích lệ, động viên tinh thần sẽ giúp chúng ta nhìn nhận sự việc tích cực hơn, từ đó giúp kiểm soát cảm xúc không chỉ của bản thân mình mà còn đối với những người còn lại trong cuộc giao tiếp.

Trong thực tế, người thiếu tự tin thường sẽ dễ rơi vào cảm xúc tiêu cực dẫn đến bi quan, tức giận vô cớ, trong khi người tự tin có khả năng chủ động kiểm soát được cảm xúc của bản thân hơn. Có được sự tự tin trong mọi tình huống giao tiếp giúp chúng ta không bị ảnh hưởng bởi những đánh giá, phán xét của người khác, từ đó duy trì tinh thần lạc quan, đầy năng lượng. Tự tin để kiểm soát cảm xúc chính là ­­chìa khoá giúp chúng ta đến gần hơn với sự thành công.

Kiểm soát cảm xúc là điều không hề dễ dàng, nhưng một khi rèn luyện được kỹ năng này, cuộc sống của chúng ta sẽ trở nên tươi đẹp và hạnh phúc hơn.

Cảm xúc của cá nhân là một động lực cơ bản thôi thúc con người học tập, làm việc. Cảm xúc có thể đem lại cho cá nhân những ý tưởng, những lựa chọn đầy sáng tạo. Cảm xúc có tính hai mặt, một mặt cảm xúc là động lực thúc đẩy cá nhân hoạt đông học tập, làm việc có hiệu quả. Mặt khác nếu không được quản lí và định hướng đúng đắn cảm xúc sẽ làm lệch hướng, thậm chí phá hủy nhận thức và hành động của cá nhân, dẫn đến việc nhận thức và hành động của cá nhân trở nên “mù quáng” và sai lầm. Vì vậy quản lí và định hướng cảm xúc để trở thành động lực tích cực là một trong những yếu tố quan trọng đảm bảo hoạt động học tập và làm việc hiệu quả.

Thực tế cho thấy, những người hiểu được cảm xúc của mình, nắm bắt được và làm chủ được chúng, đoán được những cảm xúc của người khác và biết hòa hợp với họ một cách hữu hiệu là những người có lợi thế trong tất cả các lĩnh vực của cuộc đời để thành công và hạnh phúc. Ngược lại, những người không kiểm soát được đời sống cảm xúc của mình sẽ thường xuyên phải chịu những xung đột nội tâm, từ đó năng lực tập trung chú ý và tư duy sẽ bị phá vỡ và điều này chắc chắn có ảnh hưởng xấu đến hiệu quả hoạt động học tập, làm việc cũng như trong cuộc sống của họ.

Cuộc sống này muôn màu, muôn sắc, ai cũng có những sắc thái biểu cảm khác nhau khi đối diện với việc xảy ra một vấn đề nào đó. Cảm xúc cũng vậy, có lúc vui, rất vui, có lúc buồn, rất buồn nhưng có lúc lại lo lắng, sợ hãi hoặc cũng có thể giận dữ tột cùng. Vậy chúng ta phải làm gì để ứng phó với những cảm xúc bất chợt đó mà không gây ảnh hưởng đến bản thân và những người xung quanh?

Với những cảm xúc có cường độ yếu như vui, buồn thì việc quản lí có vẻ dễ chịu hơn đôi chút. Nhưng đối với những cảm xúc có cường độ mạnh như sợ hãi, giận dữ thì việc kiểm soát nó không phải ai cũng làm được. Như vậy, không phải ai cũng kiểm soát, quản lí được cảm xúc của mình, không phải ai cũng có cách ứng xử phù hợp khi gặp vấn đề khó khăn. Đặc biệt là đối với học sinh THCS – THPT, bởi đây là độ tuổi mà tâm sinh lý đang có sự thay đổi rõ rệt do sự giao thoa của sự phát triển, sự chuyển giao giữa một đứa trẻ sang một con người dần trưởng thành. Ở độ tuổi này, các em thường có những cảm xúc nông nổi bất chợt, sự mong muốn vươn lên làm người lớn đối nghịch với khả năng của bản thân luôn kiềm hãm hành động của các em và gây ra những cảm xúc khó chịu tiềm ẩn trong các em. Bên cạnh đó, những tác động mang tính cấm cản từ phía gia đình, sự lôi kéo của những nhóm bạn không lành mạnh cũng là nguyên nhân dẫn đến những cảm xúc không tích cực cho các em. Song song đó, việc tiếp xúc với những hình ảnh, clip mang tính bạo lực tràn lan trên mạng xã hội cũng là một trong những nguyên nhân gây nên những cảm xúc và hành vi lệch lạc, tiêu cực ở lứa tuổi học sinh THCS – THPT. Bởi vì chính các em cũng không thể nào kiềm chế ngay lúc đó hoặc quản lí nó một cách tốt nhất. Và vì các em học sinh không thể kiểm soát, không quản lí được cảm xúc của bản thân lúc tức giận nên không ít những hậu quả đáng tiếc đã xảy ra như các em sẵn sàng dùng vũ lực để giải quyết mâu thuẫn đến mức phải nhập viện thậm chí thiệt mạng. Hay bản thân có những suy nghĩ tiêu cực ngày càng nhiều mà bản thân không biết cách giải tỏa cũng là tác nhân dẫn đến cảm xúc mỗi lúc mỗi leo thang và rồi hành vi hủy hoại bản thân đã diễn ra như rạch tay, rạch chân, uống thuốc ngủ quá liều và kể cả nhảy lầu để tự tử,… Vì vậy, rèn luyện kỹ năng quản lí cảm xúc cho học sinh THCS – THPT là một trong những kỹ năng cần thiết và quan trọng nhằm giúp các em hiểu hơn cảm xúc là gì, cảm xúc giận dữ, tuyệt vọng là gì, và làm sao để có cách ứng xử đúng khi cảm xúc giận dữ, nỗi tuyệt vọng đang lấn át mình?

Trước hết hãy học cách kiểm soát cảm xúc của bản thân bằng việc điều chỉnh các hành vi của cơ thể như thả lỏng người, hít thở sâu [giúp tâm trạng dịu đi], thay đổi tư thế ngồi, tư thế đứng sao cho bản thân thoải mái hơn. Tiếp đó hãy học cách kiểm soát cảm xúc bằng trí tuệ, nghĩa là có khả năng điều chỉnh cảm xúc của bản thân bằng suy nghĩ, tư duy tích cực. Một ví dụ đơn giản là khi một bạn học sinh bị thầy giáo la mắng và bắt làm lại tất cả các bài tập đã tốn công hoàn thành trước đó. Chắc chắn cảm xúc chi phối bạn học sinh lúc này đó là bực bội, uất ức, khó chịu,…Thế nhưng nếu suy nghĩ một cách tích cực hơn, đó có thể là cơ hội để bạn ấy có thêm thời gian rà soát, điều chỉnh lại các bài tập của mình. Nhờ đó mà bạn học sinh ấy có thể ghi nhớ công thức dễ dàng và các kỹ năng giải bài tập cũng sẽ trở nên hoàn thiện hơn. Đồng thời, người thầy giáo cũng từ đó mà đánh giá bạn học sinh ấy cao hơn. Kế tiếp, hãy học cách điều chỉnh cảm xúc bằng ngôn từ. Sử dụng ngôn từ để điều khiển cảm xúc không chỉ hữu ích với chúng ta mà còn giúp chúng ta kiểm soát cảm xúc của cả những người trong cuộc giao tiếp. Ví dụ khi bạn và bạn cùng lớp của mình đang có một cuộc tranh luận “nảy lửa” do hai bên bất đồng ý kiến. Bạn cảm thấy ý kiến của người bạn đó không phù hợp, không khả thi. Thay vì thẳng thừng chê bai ý kiến của bạn mình là “quá tồi, quá tệ hại hay chẳng có gì sáng tạo,…” thì chắc chắn rằng sẽ dẫn đến những cảm xúc tiêu cực cho đối phương. Chính vì lẽ đó, tốt hơn cả là nên thay thế bằng cách nói dễ nghe hơn như “ý kiến của bạn không tệ chút nào” hoặc “mình thích điểm này ở ý tưởng của bạn nhưng có những điểm này chưa phù hợp lắm thì phải”,… Có câu: “Lời nói không mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”. Vì thế thay vì phát ra những câu từ khó nghe, làm tổn thương đến người khác thì tốt nhất chúng ta nên chọn cách diễn đạt dễ chịu hơn, hòa nhã hơn.

Tiếp theo, hãy kiểm soát cảm xúc bằng cách rèn luyện sự tự tin.

• Thứ nhất, hãy tập cách không lảng tránh ánh mắt của người đối diện, hãy can đảm nhìn trực diện vào mắt người đối diện khi trò chuyện, đừng ngó lơ cũng đừng lảng tránh.
• Thứ hai, biến nỗi sợ hãi thành hành động, hãy vượt qua sự sợ hãi và đứng lên hành động, từ lần này qua lần khác chắc chắn rồi chúng ta sẽ thành công.
• Thứ ba, dấn thân, hãy can đảm thử sức mình ở mọi lĩnh vực, ở mọi môi trường và mọi tình huống, hãy tự tin khám phá bản thân mình thay vì lo sợ những điều mới lạ.
• Thứ tư, hãy chọn những mục tiêu có tính khả thi, đừng chọn những mục tiêu có tính viễn vông, điều này sẽ khiến chúng ta phải thường xuyên đối mặt với sự thất vọng.

Cuối cùng là hãy học cách kiểm soát cảm xúc tiêu cực. Cụ thể là loại bỏ văn hóa đổ lỗi, tuyệt đối không bào chữa, hãy tự tin và can đảm nhận sai lầm, không so đo thiệt hơn. Và sau cùng, chúng ta có thể gia tăng cảm xúc tích cực bằng cách vứt ngay những lời phàn nàn, bỏ ngay những lời chỉ trích và gia tăng lời khen. Chúng ta càng khen người khác như thế nào thì chắc chắn cảm xúc của chúng ta cũng sẽ trở nên tích cực như thế ấy.

Tóm lại, rèn luyện kỹ năng kiểm soát cảm xúc là một trong những việc rất khó. Chính vì lẽ đó, học sinh trường THCS – THPT nói riêng và toàn thể các em học sinh thuộc khối THCS – THPT nói chung cần cố gắng và kiên nhẫn luyện tập từng bước; tích cực tham gia các hoạt động, chuyên đề ngoại khóa về giáo dục kỹ năng sống. Bởi chúng ta chỉ có thể thành công khi chúng ta học được cách kiểm soát cảm xúc. Hơn thế nữa, chúng ta sẽ nhận thấy rằng cuộc sống này luôn tồn tại những điều tích cực khi chúng ta kiểm soát được cảm xúc của chính mình, và chính những điều tích cực đó sẽ giúp chúng ta có được một cuộc sống hạnh phúc hơn.