05/04/2021Công Nghệ0 Comments
VI.1.
Bạn đang xem: Aren là gì
Định nghĩa Aren hay hiđrocacbon thơm là một loại hiđrocacbon mà trong phân tử có chứa ít nhất một nhân thơm [nhân benzen] VI.2. Công thức tổng quát [CnH2n + 2 – 8 – m] CnH2n – 6 – m CnH2n – 6 – 2k n≥6 m: nguyên dương chẵn, có thể bằng 0 m = 0; 2; 4; 6; 8; 10; … [n ≥ 6; k = 0; 1; 2; 3; 4; …]Hiđrocacbon thơm chứa một nhân thơm, ngoài nhân thơm là các gốc no mạch hở [Đồng đẳng benzen]: CnH2n – 6 [n ≥ 6]Đang xem: Aren là gì
Giáo khoa hóa hữu cơ 85 Biên soạn: Võ Hồng Thái VI. AREN [HIĐROCACBON THƠM]VI.1. Định nghĩaAren hay hiđrocacbon thơm là một loại hiđrocacbon mà trong phân tử có chứa ít nhấtmột nhân thơm [nhân benzen]VI.2. Công thức tổng quát n≥6 [CnH2n + 2 – 8 – m] CnH2n – 6 – m m: nguyên dương chẵn, có thể bằng 0 m = 0; 2; 4; 6; 8; 10; … CnH2n – 6 – 2k [n ≥ 6; k = 0; 1; 2; 3; 4; …]Hiđrocacbon thơm chứa một nhân thơm, ngoài nhân thơm là các gốc no mạch hở[Đồng đẳng benzen]: CnH2n – 6 [n ≥ 6]Chú ý là có thể áp dụng công thức CnH2n – 6 – m để xác định công thức phân tử cho mọi loạihiđrocacbon thơm [một nhân thơm hay nhiều nhân thơm, gốc hiđrocacbon liên kết vào nhânthơm có thể là gốc no hay không no, mạch hở hay vòng]; Còn công thức CnH2n – 6 chỉ áp dụngđúng cho loại hiđrocacbon thơm đồng đẳng benzen [chỉ có một nhân thơm duy nhất, gốchiđrocacbon liên kết vào nhân thơm, nếu có, là các gốc no, mạch hở]. Hoặc bắt đầu với công thứccủa ankan [alcan] với n nguyên tử C thì số nguyên tử H tối đa tương ứng là [2n + 2], để tạo mộtnhân benzen thì trừ 8 nguyên tử H [gồm 1 vòng, 3 nối đôi], nếu ngoài nhân thơm có thêm mộtliên kết đôi nữa thì chúng ta trừ tiếp 2 nguyên tử H để tạo liên kết đôi C=C nằm ở bên ngoài nhânthơm, hoặc nếu có liên kết ba C≡C thì trừ 4 nguyên tử H, một vòng thì trừ tiếp 2 nguyên tử H;…Bài tập 43Xác định CTPT của các chất sau đây: CH3 CH=CH2 CH2 CH=CH2 C CHGiáo khoa hóa hữu cơ 86 Biên soạn: Võ Hồng TháiBài tập 43’Xác định phân tử lượng của các chất sau đây: CH3 CH CH3 CH3 CH2 C CH HC CH2 [C = 12; H = 1]VI.3. Cách đọc tên• Coi các gốc hiđrocacbon gắn vào nhân thơm như là các nhóm thế gắn vào benzen. Hai nhóm thế gắn vào vị trí 1,2 còn gọi là vị trí orto [o – ]; Hai nhóm thế gắn vào vị trí 1,3 còn gọi là vị trí meta [m – ]; Hai nhóm thế gắn vào vị trí 1,4 còn gọi là vị trí para [p – ].• Thường hiđrocacbon thơm có tên thông thường, nên thuộc lòng, như toluen, xilen, stiren, naptalen, antraxen, cumen, mesitilen,… CH3 CH3 CH3 CH CH2 CH3 CH Vinylbenzen Benzen Stiren[ CnH2n – 6 ] 1, 2Dimetylben zen [ CnH2n – 6 – m ] o Xilen C6H6 Isopropylbenzen C8H8 [ CnH2n – 6 ] Cumen C8H10 [ Cn H2n – 6 ] CH3 C9H12 CH3 Naptalen CH3 [ CnH2n – 6 – m ] 1, 3 Dimetylbenzen C10H8 m Xilen CH3 1, 4 Dimetylbenzen C8H10 p Xilen C H 8 10Giáo khoa hóa hữu cơ 87 Biên soạn: Võ Hồng Thái CH3 CH2=CH CH2 Antraxen C CHH3C CH3 [CnH2n – 6 – n ]1,3,5-Trimetylbenzen C14H10 Mesitilen C9H12 1-Etinyl-2-phenyl-4-alylbenzen Phenantren C14H10 C17H14Bài tập 44Xác định CTPT và tính khối lượng phân tử của các chất sau đây: a. Mesitilen [1,3,5-Trimetylbenzen] b. p-Xilen [1,4-Đimetylbenzen] c. Stiren [Vinylbenzen] d. Naptalen e. Biphenyl [Phenylbenzen] f. Phenylaxetilen [Etinylbenzen] g. Axit picric [2,4,6-Trinitrophenol] h. p-Toluiđin [1-Amino-4-metylbenzen] i. o-Clorotoluen [1-Clo-2-metylbenzen] j. Benzoyl clorua [C6H5COCl] k. Axit salixilic [Axit o-hidroxibenzoic] l. Rượu benzylic [Phenylmetanol] [C = 12; H = 1; O = 16; N = 14; Cl = 35,5]Bài tập 44’Hãy xác định CTPT và khối lượng phân tử của các chất sau đây: a. Toluen [Metylbenzen] b. o-Xilen c. p-Ximen [p-Metylisopropylbenzen] d. Cumen [Isopropylbenzen] e. Antraxen f. Phenantren g. Duren [1,2,4,5-Tetrametylbenzen] h. 1-Vinyl-3-etinyl-5-alylbenzen i. p-Phenylxiclohexylbenzen j. Benzanđehit [Phenylmetanal] k. Axit tereptalic [Axit 1,4-benzenđicacboxilic] l. Axit benzoic [Axit benzencacboxilic] [C = 12; H = 1; O = 16]Giáo khoa hóa hữu cơ 88 Biên soạn: Võ Hồng TháiVI.4. Tính chất hóa họcSở dĩ gọi loại hiđrocacbon này là hiđrocacbon thơm vì hầu hết chúng có mùi “thơm” đặctrưng. Về phương diện cấu tạo, phân tử loại này có chứa ít nhất một nhân thơm [nhânbenzen]. Về tính chất hóa học, người ta nói aren có tính thơm về phương diện hóa học.Đây là tính chất nhân thơm cho được phản ứng cộng, nhưng khó cộng hơn so vớihiđrocacbon không no thông thường; nhân thơm cho được phản ứng thế [phản ứng thế áiđiện tử hay thân điện tử] và tương đối dễ thế; nhân thơm bền với tác nhân oxi hóa. Cóthể tóm gọn tính thơm về phương diện hóa học như sau: “khó cộng, dễ thế và bền với tácnhân oxi hóa”.Nguyên nhân của tính chất hóa học này là do sự linh động của điện tử π trong nhânthơm, các điện tử π lan truyền trên khắp 6 nguyên tử cacbon của nhân thơm, khiến choliên kết giữa C với C trong nhân thơm không hẳn là một liên kết đôi, cũng không hẳn làmột liên kết đơn, mà có tính chất trung gian giữa một liên kết đôi và một liên kết đơn 0 0 0. Điện tử π hiện diện nhiều trongnhân thơm nên các tác nhân ái điện tử [thân điện tử] dễ thế vào nhân thơm. Điện tử π lantruyền trên khắp nhân thơm [chứ không tập trung tại một vị trí xác định, hiệu ứng cộnghưởng] nên nhân thơm tương đối bền với tác nhân oxi hóa [như dung dịch KMnO4 khôngoxi hóa được nhân thơm, không phá hủy được nhân benzen].Chú ý là phản ứng thế vào nhân thơm là phản ứng thế ái điện tử [thân điện tử], cònphản ứng thế vào vào ankan là phản ứng thế dây chuyền theo cơ chế gốc tự do.VI.4.1. Phản ứng cháy 3n 3 m m CnH2n – 6 – m + [ − − ]O2 t0 nCO2 + [n-3 – ]H2O 2 2 4 2 Aren 3n − 3 CnH2n – 6 + [ ]O2 t0 nCO2 + [n – 3]H2O 2 Aren đồng đẳng benzenVI.4.2. Phản ứng cộng hiđroThí dụ: C6 H 6 + 3H2 Ni [Pt], t0 C6H12 Benzen Hiđro XiclohexanGiáo khoa hóa hữu cơ 89 Biên soạn: Võ Hồng Thái Ni, t0 + 3H2 Bezen [ C6H6 ] Hidro Xiclohexan [ C6H12 ] Ni, t0 CH3 + 3H2 CH3 Toluen [ C7H8 ] Metyl xiclohexan [ C7H14] Ni, t0 CH CH2 + H2 CH2 CH3 Stiren [ C8H8 ] Etyl benzen [ C8H10 ] Ni, t0 CH2 CH3 + 3H2 CH2 CH3 Etyl benzen [ C8H10 ] Etyl xiclohexan [ C8H16 ]Qua phản cộng hiđro vào stiren trên ta thấy hiđro cộng vào liên kết đôi C=C ngoài nhânthơm trước, sau đó hiđro mới cộng vào nhân thơm. Điều này chứng tỏ cộng vào liên kếtđôi thông thường dễ hơn là cộng vào nhân thơm.VI.4.3. Phản ứng cộng halogen X2 Để halogen X2 cộng được vào nhân thơm thì cần dùng halogen X2 nguyên chất và cầnchiếu sáng hay đun nóng.Thí dụ: Cl Cl Cl aùh saùg n n + 3Cl2 [ t0 ] Clo Cl Cl Benzen [ C6H6 ] Cl 1,2,3,4,5,6 – Hexaclo xiclohexan [C6H6Cl6] Hexacloran [Thuoá tröø u 666] c saâ Br Br + 3Br2 as [ t0 ] Br Br Benzen Brom nguyeâ chaá n t [ C6H6 ] Br Br 1,2,3,4,5,6- Hexabrom xiclohexan [ C6H6Br6 ]Giáo khoa hóa hữu cơ 90 Biên soạn: Võ Hồng TháiVI.4.4. Phản ứng thế bởi halogen X2 [Cl2, Br2]Để nguyên tử H của nhân thơm được thế bởi nguyên tử X [của X2] thì cũng cần dùng X2nguyên chất và dùng chất xúc tác là bột sắt [Fe] hay muối sắt [III] halogenua [FeX3].Thí duï: Cl Fe + Cl 2 + HCl [FeCl 3] Hiñro clorua [C6H6] Clo [C6H5Cl] Benzen Clo benzen; Phenlyl clorua Fe + Br2 Br + HBr [FeBr3] Hiñro bromua Brom [nguyeâ chaá] n t Brom benzen Phenyl bromua Br + Br2 Fe Br Br Br + HBr Brom [nguyeâ chaá] n t Hrñro bromua Brom benzen Br o – Ñibrom benzen p – Ñibrom benzen CH3 Cl + HCl CH3 o – Clo toluen Hiñro clorua Fe CH3 + Cl2 1:1 Toluen Clo + HCl Metyl benzen Cl p – Clo toluenLưu ýL.1. Benzen không làm mất màu đỏ nâu của nước brom dù có sự hiện diện của chất xúc tác hay ánh sáng.L.2. Benzen chỉ làm mất màu đỏ nâu của brom lỏng nguyên chất với sự hiện diện của ánh sáng [do có phản ứng cộng] hay bột sắt [do có phản ứng thế].Giáo khoa hóa hữu cơ 91 Biên soạn: Võ Hồng Thái C6H6 + Br2 [dd] as , Fe Benzen Nước brom C6H6 + 3Br2 [nguyên chất] as C6H6Br6 [Phản ứng cộng] Benzen 1,2,3,4,5,6-Hexabrom xiclohexan C6H6 + Br2 [nguyên chất] Fe C6H5Br + HBr [Pư thế] Benzen [FeCl3] Brom benzen Hiđro bromuaL.3. Khi cho toluen [C6H5-CH3] tác dụng với clo [Cl2] hay brom [Br2] nếu có bột sắt [Fe] làm xúc tác thì có phản ứng thế H của nhân thơm [thế ái điện tử]; nếu hiện diện ánh sáng hay đun nóng thì có phản ứng thế H của nhóm metyl [−CH3] ngoài nhân thơm [thế theo cơ chế gốc tự do]. Fe CH3 + Cl2 CH3 + HCl Toluen Clo Cl o-Clotoluen Hay Cl CH3 p-Clotoluen as CH3 + Cl2 CH2Cl + HCl t0 Clo Hidro clorua Toluen Benzyl cloruaL.4. Qui tắc thế vào nhân benzen đã có mang sẵn nhóm thếKhi nhân benzen đã có mang sẵn một nhóm thế đẩy điện tử thì nhóm thế thứ nhì sẽ thế vào một, hai hay cả ba vị trí được đánh số 2, 4,6 đối với nhóm đẩy điện tử [vị trí orto, para]; Còn khi nhân benzen đã mang sẵn mộtnhóm thế rút điện tử thì nhóm thế thứ nhì sẽ thế vào một hay cả hai vị tríđược đánh số 3, 5 đối với nhóm rút điện tử [vị trí meta].Giáo khoa hóa hữu cơ 92 Biên soạn: Võ Hồng TháiThí duï : CH3 Br CH3 + HBr o-Bromtoluen Hiñrobromua Fe + Br2 CH3 Toluen Brom [nguyeâ chaá] n t + HBr Br OH OH p-Bromtoluen 1 Br 6 2 Br + 3Br2 + 3HBr 5 3 Nöôù brom c 4 Axit bromhiñric Phenol Br 2,4,6-Tribrom phenol NO2 NO2 H2SO4 [ñ] + HNO3[ñ] + H2O Axit nitric ñaä ñaë m c Nitrobenzen NO2 m-ÑinitrobenzenVI.4.5. Phản ứng nitro hóa [phản ứng thế −H của nhân thơm bởi nhóm nitro −NO2 của axit nitric đậm đặc HNO3]Thí dụ: C6H6 + HNO3[đ] H2SO4[đ], t0 C6H5-NO2 + H 2O Benzen Nitrobenzen C6H5-CH3 + 3HNO3[đ] H2SO4 [đ], t0 C6H2[NO2]3CH3 + 3H2O Toluen 2,4,6 – Trinitrotoluen Thuốc nổ TNT C6H5 – NO2 + HNO3[đ] H2SO4[đ], t0 C6H4[NO2]2 + H2O Nitrobenzen 1,3 – Đi nitroenzen m – ĐinitrobenzenGiáo khoa hóa hữu cơ 93 Biên soạn: Võ Hồng Thái NO2 H2SO4[ñ] + HNO3[ñ] + H2O t0 [C6H6] Axit nitric ñaä ñaë m c [C6H5-NO2] Nöôù c Benzen Nitrobenzen NO2 NO2 H2SO4[ñ] + HNO3[ñ] + H2O t0Nitrobenzen NO2 m- Ñinitrobenzen 1,3- Ñinitrobenzen CH3 CH3 O2N NO2 H2SO4[ñ] + 3HNO3[ñ] t0 + 3H2O Toluen NO2 2,4,6- Trinitrotoluen Thuoá noå c TNTVI.4.6. Phản ứng bị oxi hóa bởi dung dịch KMnO4Nhân thơm bền với tác nhân oxi hóa KMnO4, nhưng các gốc hiđrocacbon gắn vào nhânthơm dễ bị oxi hóa bởi tác nhân oxi hóa KMnO4 trong môi trường axit [thường làH2SO4]. Các gốc hiđrocacbon này bị oxi hóa tạo thành nhóm chức axit hữu cơ −COOH[còn trong môi trường trung tính thì nhóm chức axit hữu cơ hiện diện ở dạng muối [do cóKOH tạo ra, nên nhóm chức axit hữu cơ hiện diện ở dạng muối −COOK]. Trong môitrường axit [H+], KMnO4 bị khử tạo muối mangan [II] [Mn2+]; còn trong môi trườngtrung tính, KMnO4 bị khử tạo MnO2 [mangan đioxit], một chất rắn không tan trong nướccó màu đen.C6H6 + KMnO4 + H2SO4Benzen Kali pemanganat5C6H5-CH3 + 6KMnO4 + 9H2SO4 → 5C6H5-COOH + 6MnSO4Toluen Axit benzoic + 3K2SO4 + 14H2OC6H5-CH3 + 2KMnO4 → C6H5COOK + 2MnO2 + KOH + H2O Toluen Kali benzoat Mangan đioxitGiáo khoa hóa hữu cơ 94 Biên soạn: Võ Hồng TháiC6H5-CH=CH2 + 2KMnO4 + 3H2SO4 → C6H5-COOH + CO2 +Stiren Axit benzoic 2MnSO4 + K2SO4 + 4H2O + KMnO4 + H2SO4 Kali pemanganat Axit sunfuric CH3 Benzen COOH 5 + 6KMnO4 + 9H2SO4 5 + 6MnSO4 + 3K 2SO4 Toluen Axit benzoic + 14H2SO4 CH3 + 2 KMnO4 COOK + 2MnO2 + KOH Mangan ñioxit Toluen Kali benzoat CH=CH2 + 2KMnO4 + 3H2SO4 COOH + CO2 Axit benzoic Stiren + 2MnSO4 + 4H2O 5CH3-CH2-CH2 CH2-CH3 + 22KMnO4 + 33H2SO4 p-Etyln-propylbenzen 5CH3-COOH + 5HOOC COOH + 5CO2 + 22MnSO4 + 48H2O Axit axetic Khí cacbonic Axit tereptalicVI.5. Ứng dụngVI.5.1.Từ benzen điều chế được thuốc trừ sâu 666; anilin; phenol; nhựa phenolfomanđehit; stiren; nhựa PS; cao su buna-S; …C6H6 + 3Cl2 as C6H6Cl6Benzen Clo 1,2,3,4,5,6-Hexacloxiclohexan, Hexacloran, Thuốc trừ sâu 666C6H6 + HNO3 [đ] H2SO4 [đ] C6H5NO2 + H2OC6H5NO2 + 6 Fe/HCl C6H5-NH2 + 2H2ONitrobenzen Hiđro nguyên tử mới sinh [đang sinh] AnilinC6H6 + Cl2 Fe C6H5Cl + HClBenzen Clo Clobenzen Hiđro cloruaGiáo khoa hóa hữu cơ 95 Biên soạn: Võ Hồng TháiC6H5Cl + NaOH [đ] t0, xt C6H5OH + NaClClobenzen Dung dịch xút đậm đặc Phenol Natri clorua OH OH OH OH TN CH2 CH2[n+2] + [n + 1] H-CHO 0 [t , xt] Phenol Fomanñehit n Nhöï phenolfomanñehit a + [n+1]H2O AlCl 3 + CH3-CH2-Cl CH2-CH3 + HCl Friedel-Crafts Cloetan Hiñro clorua Benzen Etylbenzen t0, xt CH2-CH3 CH=CH2 + H2 [Cr2O3, Al 2O3, 6000C] Hiñro Stiren TH n CH=CH2 CH CH2 [t0, xt] Stiren n Polistiren, Nhöï PS a Hay: AlCl 3 + CH2=CH2 CH2-CH3 Etilen Etylbenzen ÑTH n CH2=CH-CH=CH2 + n CH=CH2 CH2-CH=CH-CH2-CH-CH2 Na 1,3-Butañien C6H5 C6H5 Stiren Cao su Buna-S nVI.5.2. Từ toluen điều chế được axit benzoic, rượu benzylic, thuốc nổ TNT5C6H5-CH3 + 6KMnO4 + 9H2SO4 → 5C6H5-COOH + 6MnSO4 + 3K2SO4 +14H2OToluen Kali pemanganat Axit benzoic Mangan [II] sunfatC6H5-CH3 + Cl2 as C6H5-CH2-Cl + HClToluen Clo Benzyl clorua Hiđro cloruaGiáo khoa hóa hữu cơ 96 Biên soạn: Võ Hồng TháiC6H5-CH2-Cl + NaOH [dd] t0 C6H5-CH2-OH + NaClBenzyl clorua Dung dịch xút Rượu benzylic Natri clorua CH3 CH3 1 O2N 6 2 NO2 H2SO4[ñ] + 3HNO3 [ñ] + 3H2O t0 5 3 Nöôù c Toluen Axit nitric ñaä ñaë m c 4 NO2 2,4,6-Trinitrotoluen Thuoá noå c TNTVI.5.3. Từ p-xilen điều chế được tơ sợi poliesteH3C CH3 + 12KMnO4 + 18H2SO4 p- Xilen 5HOOC COOH + 12MnSO4 + 6K 2SO4 28H2O Axit tereptalic ÑTN n HO-C C-OH + n HO-CH2-CH2-OH [t0, xt] Etylenglicol O O Axit tereptalic C C O CH2-CH2 O + 2nH2O O O n Tô poliesteVI.5.3. Điều chếV.6.1. Axetilen → Benzen 3C2H2 C 6000C C6H6 Axetilen BenzenVI.6.2. Propin → Mesitilen CH3 Tam hôïp 1,3,5 – Trimetylbenzen 3CH3 C CH 0 Mesitilen [t , xt] Propin H3C CH3Giáo khoa hóa hữu cơ 97 Biên soạn: Võ Hồng TháiVI.6.3. n – Hexan → BenzenCH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3 t0, xt C6H6 + 4H2 n- Hexan Benzen HiđroVI.6.4. Xiclohexan Benzen t0 + 3H2 xt Xiclohexan Benzen HiñroVI.6.5. M etylxiclohexan Toluen t0 CH3 CH3 + 3H2 xt Hiñro Metylxiclohexan ToluenVI.6.6. n-Heptan Toluen t0 CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3 CH3 + 4H2 xt n-Heptan Hiñro ToluenVI.6.7. Axetilen → StirenAxetilen C , 6000C Benzen Etilen , AlCl3 [H3PO4] Etylbenzen Cr2O3 , Al2O3 ,6000C StirenAxetilen H2/Pd , t0 Etilen; Axetilen HCl / t0, xt Vinyl clorua H2 / Ni , t0 Etyl clorua Benzen , AlCl3 [Pứ Friedel – Crafts] Etyl benzenVI.6.8. Than đá → Nhựa than đá → Các loại hiđrocacbon thơm Khí lò cốc [Khí thắp]: H2, CH4, NH3,… Dung dịch amoniac: NH3 hòa tan trong nướcThan đá Chưng cất trong lò cốc Nhựa than đá: Chứa các loại HC thơm, phenol Than cốc: CGiáo khoa hóa hữu cơ 98 Biên soạn: Võ Hồng TháiTừ nhựa than đá đem chưng cất phân đoạn có thể thu được các hiđrocacbon thơm như:Benzen, Toluen, o-Xilen, m- Xilen, p-Xilen,…Bài tập 45 a. Từ metan, viết các phương trình phản ứng điều chế o- clo nitrobenzen và m- clo nitrobenzen. b. Từ canxi và cacbon, viết phương trình phản ứng điều chế p- aminophenol và m- aminophenol.Bài tập 45’ a. Từ quặng bauxite [boxit, chứa chủ yếu Al2O3], viết các phương trình phản ứng điều chế p- brom anilin và m- brom anilin. b. Từ đá vôi và than, viết phương trình phản ứng điều chế p- amino phenol và m- amino brom benzen.Bài tập 46 [Đề 48 bộ đề TSĐH]Một hỗn hợp gồm ba chất thuộc dãy đồng đẳng aren là A [CnH2n – 6]; B [Cn’H2n’ – 6] và C[CmH2m – 6] với n Giáo khoa hóa hữu cơ 99 Biên soạn: Võ Hồng TháiBài tập 47Nhận biết: n-hexan; benzen; toluen; stiren; 1-hexin [hexin-1] và 1-hexen [hexen-1] đựngtrong các bình không nhãn.Bài tập 47’Phân biệt: metan; etilen; axetilen; vinyl axetilen; benzen và stiren bằng một dung dịchhóa chất duy nhất.Bài tập 48Ở 1500C, hỗn hợp hơi một aren Y thuộc dãy đồng đẳng benzen và oxi [lấy dư], trong đóY chiếm 5% thể tích, được nạp vào một khí nhiên kế, tạo áp suất 1atm. Sau khi bật tia lửađiện để đốt cháy hoàn toàn Y rồi đưa về nhiệt độ ban đầu, áp suất trong bình là 1,05atm.a. Xác định CTPT, viết CTCT có thể có của X, Y, Z và gọi tên chúng [X, Z lần lượt là đồng đẳng liền trước và liền sau của Y].b. Trộn riêng rẽ X, Y với clo trong hai bình thủy tinh A, B rồi đưa ra ánh sáng và đun sôi. Dự đoán phản ứng xảy ra.c. Cho Z tác dụng với hỗn hợp sunfocromic [K2Cr2O7/H2SO4] thì có CO2 thoát ra. Xác định CTCT đúng của Z và viết phương trình phản ứng.d. Nếu đehiđro hóa Z, với cấu tạo ở câu c, rồi cho sản phẩm tác dụng với HCl thì thu được sản phẩm gì? Gọi tên. Nếu đem trùng hợp sản phẩm thì thu được chất gì? Viết phản ứng. ĐS: a. X: C6H6; Y: C7H8; Z: C8H10 c. Z: Etylbenzen d. StirenBài tập 48’Hỗn hợp A gồm hơi một aren X [đồng đẳng benzen] và oxi, trong đó thể tích oxi chiếmgấp 14 lần thể tích hơi X. Cho hỗn hợp A vào một bình kín ở 1600C, tạo áp suất p1. Bậttia lửa điện để đốt cháy hết X trong hỗn hợp A. Sau phản ứng cháy, giữ nhiệt độ bình ở1600C, áp suất trong bình tăng 10% so với p1.a. Xác định CTPT của aren X. Cho biết thể tích bình không thay đổi.b. X tác dụng dung dịch KMnO4 trong môi trường axit H2SO4 có tạo khí CO2. Xác định CTCT X. Đọc tên X.
Viết CTCT các đồng phân thơm của X. Đọc tên các đồng phân này.c. Có thể gắn gốc hiđrocacbon vào nhân thơm theo phản ứng Friedel-Crafts như sau: Ar-H + R-Cl AlCl3 Ar-R + HCl Viết phương trình phản ứng điều chế X từ metan.
Xem thêm: Sau Instead Of Là Gì ? Cấu Trúc Và Cách Dùng Instead Of Cấu Trúc Và Cách Dùng Instead Of
Các chất vô cơ, xúc tác coi như có sẵn.d. Từ X, thực hiện phản ứng đehiđro hóa thu được chất Y. Trùng hợp Y thu được một polime. Xác định hệ số trùng hợp của polime này nếu khối lượng phân tử của polime này là 416 000đvC. [C = 12; H = 1] ĐS: X: C8H10 , Etylbenzen Y: Stiren n = 4 000Giáo khoa hóa hữu cơ 100 Biên soạn: Võ Hồng Thái CÂU HỎI ÔN PHẦN VI1. Aren là gì? Lấy hai thí dụ để minh họa.2. Viết công thức tổng quát của: đồng đẳng benzen; của hiđrocacbon thơm; của stiren.3. Viết CTCT của các hiđrocacbon thơm sau đây: Benzen; Toluen; o-Xilen; m-Xilen; p- Xilen; Cumen; Mesitilen; Naptalen; Antraxen; Stiren; p-Ximen; Phenantren; Biphenyl.4. Công thức CnH2n-6 có phải là công thức tổng quát đúng cho mọi hiđrocacbon thơm hay không? Công thức đặt như trên đúng trong trường hợp nào?5. Hãy cho biết hiđrocacbon thơm nào không có chất đồng phân là hợp chất thơm?6. Viết CTCT các đồng phân thơm các chất có CTPT C9H12. Đọc tên các đồng phân này.7. Tại sao gọi các hợp chất có chứa nhân benzen là các hợp chất thơm?8. VieáCTPT vaø c teâ caù hôï chaásau ñaâ: t ñoï n c p t y CH2 CH3 CH CH2 CH3 CH 3 CH H3C CH3 CH3 CH3 C CH CH 2 CH2 CH3 CH 2 CH CH2 CH CH2 CH39. Viết phương trình phản ứng giữa benzen với các chất sau đây: a. H2 [có Ni làm xúc tác, đun nóng] b. Cl2 [có sự hiện diện của ánh sáng] c. Cl2 [có bột sắt làm xúc tác, tỉ lệ mol nC6H6 : nCl2 = 1:1] d. HNO3[đ] [có H2SO4[đ] làm xúc tác] e. Oxi [benzen bị oxi hóa hoàn toàn] f. Brom nguyên chất theo tỉ lệ mol 1 : 2 [có bột Fe làm xúc tác] g. Metyl clorua [coù AlCl3 laøm xuùc taùc, phaûn öùng Friedel – Crafts, gaén goác hiñrocacbon vaøo nhaân thôm]Giáo khoa hóa hữu cơ 101 Biên soạn: Võ Hồng Thái10. Viết phương trình phản ứng của toluen với từng tác chất sau: a. Cl2 [tỉ lệ mol 1 : 1, có Fe làm xúc tác] b. Cl2 [tỉ lệ mol 1 : 1, có sự hiện diện của ánh sáng hay đun nóng] c. Dung dịch kali pemanganat trong môi trường axit H2SO4 d. Dung dịch KMnO4 e. Axit nitric đậm đặc [tỉ lệ mol 1 : 3, có H2SO4[đ] làm xúc tác] f. Oxi [phản ứng cháy] g. Hiđro khử toluen [có bạch kim làm xúc tác, đun nóng] h. Brom lỏng [tỉ lệ mol 1 : 3, có FeBr3 làm xúc tác] i. Etyl clorua [có AlCl3 xúc tác, lấy sản phẩm para]11. Viết các phương trình phản ứng theo sơ đồ sau [mỗi mũi tên là một phản ứng]: Benzen → Clobenzen → Natri phenolat → Phenol → Xiclohexanol → Xiclohexen → 1,2-Đibromxiclohexan → Xiclohexanđiol -1,212. Tương tự như câu [11] với: Toluen → Benzyl clorua → Rượu benzylic → Benzanđehit → Axit benzoic → Benzyl benzoat13. Từ khí thiên nhiên, người ta lấy được khí metan. Và từ metan có thể điều chế được nhựa phenolfomanđehit. Viết các phương trình phản ứng xảy ra.14. Từ dầu mỏ, người ta lấy n-heptan, từ đó điều chế được toluen. Viết các phương trình phản ứng điều chế thuốc nổ TNT, axit m-clobenzoic từ dầu mỏ.15. Viết CTCT các đồng phân thơm và đọc tên các đồng phân này ứng với CTPT C9H12.16. A là một hiđrocacbon. Đốt cháy hết m gam A, thu được 8,96 lít CO2 [đktc] và 4,5g H2O. a. Tính m b. Viết các CTCT có thể có của A và đọc tên các chất này. Biết rằng tỉ khối hơi của A nhỏ hơn 4 và A không làm mất màu nước brom. [C = 12; H = 1] ĐS: 5,3g; C8H10 ; 4 CTCT17. A là một hỗn hợp gồm hai chất thuộc dãy đồng đẳng stiren, có khối lượng phân tử hơn kém nhau 14 đvC. Đốt cháy hoàn toàn m gam A bằng Oxi dư. Cho sản phẩm cháy hấp thụ vào 300ml dung dịch NaOH 2M. Khối lượng bình đựng dung dịch xút tăng 22,44 gam và thu được dung dịch D. Cho dung dịch BaCl2 dư và dung dịch D, thu được 35,46 gam kết tủa. a. Tính m. b. Xác định CTPT của hai hiđrocacbon. c. Tính % khối lượng mỗi chất trong hỗn hợp A. d. Viết CTCT hai hiđrocacbon trên. Biết rằng chúng có chất ở dạng cis. Các phản ứng xảy ra hoàn toàn.Giáo khoa hóa hữu cơ 102 Biên soạn: Võ Hồng Thái [C = 12; H = 1; O = 16; Ba = 137] ĐS: m = 5,48g; 56,93% C8H8 43,07% C9H1018. Từ một công đoạn của sự chưng cất dầu mỏ, người ta lấy được n-heptan với hiệu suất 20%. Tính khối lượng của công đoạn dầu mỏ cần dùng để từ đó có thể điều chế được nửa tấn thuốc nổ TNT theo sơ đồ và hiệu suất tương ứng như sau: n-Heptan HS 30% Toluen HS 50% TNT [C = 12; H = 1; N = 14; O = 16] ĐS: 7,342 tấn19. Chất A có CTPT C6H6. Xác định CTCT của A nếu: a. A không tác dụng với nước brom. b. Một mol A tác dụng với lượng dư dung dịch bạc nitrat trong amoniac thu được 292 gam chất không tan có màu vàng. c. Một mol A tác dụng với lượng dư dung dịch AgNO3/NH3 thu được 185 gam kết tủa. A có cấu tạo mạch hở. [C = 12 ; H = 1 ; Ag = 108] ĐS: a] 1 CTCT b] 2 CTCT c] 6 CTCT20. Hỗn hợp B gồm C2H6, C2H4 và C3H4. Cho 12,24 gam hỗn hợp B vào dung dịch chứa AgNO3 có dư trong amoniac, sau khi phản ứng xong thu được 14,7 gam kết tủa. Mặt khác, 4,256 lít khí B [đktc] phản ứng vừa đủ với 140 ml dung dịch brom 1M. Tính khối lượng mỗi chất trong 12,24 gam B ban đầu. Cho biết các phản ứng xảy ra hoàn toàn. [C = 12 ; H = 1 ; Ag = 108] [Đề TSĐH Đại học Kiến Trúc tp HCM, măm 2001]21. a. Viết các phương trình phản ứng hóa học, dưới dạng CTCT thu gọn, theo dãy chuyển hóa sau: Cl2, as NaOH CuO Ag O CH3OH Toluen B1 B2 2 B3 dd NH B4 B5 t0 t0 3 H2SO4, t 0 b. Viết phương trình phản ứng thủy phân của B5 trong dung dịch axit và dung dịch bazơ. Nêu đặc điểm của từng phản ứng. [Đề TSĐH khối B, năm 2005]22. 1. Viết các phương trình phản ứng theo sơ đồ biến hóa sau [các chất hữu cơ viết dưới dạng công thức cấu tạo]: 0 dd NH3 ñaë, dö , t cao, p cao c dd HCl Br2 , Fe A1 A2 A3 0 Toluen A4 dd NH3 ñaë, dö , t cao, p cao c A5 dd HCl A6 Br2, askt 0 0 A7 dd NaOH, t CuO, t Ag2O/NH3 A8 A9 A10 t0 Bieá A 1, A 4, A 7 laø c chaá ñoàg phaâ coù ng thöù phaâ töû 7H7Br t caù t n n coâ c n CGiáo khoa hóa hữu cơ 103 Biên soạn: Võ Hồng Thái 2. Chất hữu cơ B là đồng phân của A3 có chứa vòng benzen. B không phản ứng với kim loại kiềm. Xác định công thức cấu tạo của B. [Đề TSĐH khối A, năm 2004]23. Tính thơm của hiđrocacbon thơm về phương diện hóa học là gì?24. Tại sao có người còn gọi các hợp chất thơm là hợp chất phương hương? Các mùi của các loại hợp chất này có thơm thực sự và tốt cho sức khỏe không?25. Tại sao benzen không làm mất màu đỏ nâu của nước brom, cũng như không làm mất màu tím của dung dịch KMnO4, trong khi hexen-2 thì làm mất màu dễ dàng hai dung dịch trên? Cũng như toluen làm mất màu tím của dung dịch KMnO4?