Nói đến lá ngón [Gelsemium elegans] là nói đến loại dây leo có độc tính cực mạnh và phát tác nhanh: dù chỉ ăn 3 lá, nạn nhân cũng sẽ tử vong trong vòng 1 đến 7 giờ.
Vì vậy, có ý kiến cho rằng dùng lá ngón để tử hình phạm nhân sẽ giúp tiết kiệm một khoản không nhỏ cho ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, ý kiến này vẫn còn nhiều điểm cần bàn lại, trong đó có tinh thần nhân đạo cho tử tù vì ai cũng biết rằng, cái chết bằng lá ngón là cái chết đầy đau đớn.
[Xem thêm những góc kiến giải khác qua bài báo: Lá ngón cho tử tù dưới quan điểm y khoa].
Cụ thể, sau khi ăn lá ngón, nếu không được giải độc kịp thời, nạn nhân sẽ phải trải qua những cơn đau đớn dữ dội về thể xác như nóng họng, đau bụng, chảy máu dạ dày, mờ mắt, giãn đồng tử, co giật, tê, mất dần ý thức, suy hô hấp, đau thắt ngực, thở bất thường, rối loạn nhịp tim… và cuối cùng dẫn đến tử vong [7].
Mặc dù vậy, việc người dân tự tìm đến lá ngón để kết liễu đời mình vẫn là một thực tế đáng báo động và đầy đau lòng.
Lá ngón – nỗi đau của bao thế hệ [Gelsemium elegans]
Đó là Nghệ An – nơi lá ngón “dễ tìm hơn rau” mà ba đứa trẻ đã rủ nhau ăn vì bị cô giáo nhắc nhở tội lấy trộm đồ [1], là Lào Cai – nơi người chồng do mâu thuẫn với vợ nên đã lấy lá ngón nấu nước… cho ba đứa con thơ uống, để rồi, một cháu bé phải tử vong [5].
Đó còn là Lai Châu – nơi người con trai khuyên cha mình đừng uống rượu, đừng đánh đập mẹ nữa – nhưng không thành, bèn ăn lá ngón để tự sát. Và không dừng lại ở đó, người cha vì chứng kiến cái chết đau đớn của con trai mình cũng đã tìm đến lá ngón để kết thúc cuộc đời [6].
Và xa xôi kia, nơi vùng quê nghèo khó của tỉnh Điện Biên, có hai mẹ con nhà nghèo lại bệnh tật, vì hái nhầm lá ngón làm thức ăn mà phải chết một cách thương tâm [2]. Và đâu đó, những đứa trẻ chưa được giáo dục đầy đủ đã tò mò trước thứ lá rừng, hoa rừng ấy, bẻ ăn và mãi mãi dừng lại cuộc đời khi tuổi còn thơ dại [3].
Và còn bao nhiêu trường hợp khác nữa: vì yêu đương không thành, vì áp lực nợ nần, cuộc sống, vì bất mãn người thân, vì cố tình đầu độc…
Có lẽ trong các loài cây có độc tính ở nước ta thì lá ngón là loại ám ảnh nhất. Nỗi ám ảnh ấy khiến người ta nghĩ rằng có “ma lá ngón” nguyền rủa nên đã lập miếu thờ.
Thế nhưng, lập miếu thì lập miếu, sợ lá ngón thì sợ lá ngón nhưng quyên sinh thì vẫn quyên sinh. Có lẽ, câu trả lời cho nỗi đau này không chỉ nằm trong ý thức của người dân mà còn nằm trong các giải pháp về dân sinh [mà đây lại là một câu chuyện quá dài…].
Dây lá ngón là dây gì?
Lá ngón [co ngón] là loại dây leo có các lá hình trứng nhọn và hoa màu vàng, trông khá bắt mắt. Cây có tên khoa học là Gelsemium elegans, thuộc họ Hoàng đằng: Gelsemiaceae [8].
Ngoài tên gọi phổ biến này, dây lá ngón còn được gọi là cây rút ruột, đoạn trường thảo [nghe cái tên cũng đủ ám ảnh!], co ngón, ngón vàng, khau nguộn…
Đây là loại cây cực kỳ độc và độc nhất là ở phần rễ, sau đó đến lá, hoa, dây và quả. Tuy nhiên, lá ngón là bộ phận dễ tiếp xúc nên gây ra ngộ độc chết người nhiều nhất.
Về hình dáng, dây lá ngón nhìn gần giống với dây chè vằng nên mọi người cần chú ý để tránh nhầm lẫn.
Độc tính của lá ngón [Gelsemium elegans]
Lá ngón rất độc và chỉ cần ăn từ 2 đến 3 lá cũng đã đủ để làm tử vong một người trưởng thành trong vòng 1 – 7 giờ sau khi ngộ độc.
Các chất độc trong lá ngón có thể kể đến là Glesemin, Kouminidin, Koumin… Các chất này có độc tính cao và phát tác nhanh, vì vậy, mọi người không nên chạm hoặc hái lá ngón để tránh bị nhựa dính vào.
Với độc tính chết người, dây lá ngón được xem là loài cây gây hại cần tiêu diệt. Tuy nhiên, việc này còn gặp nhiều khó khăn vì dây lá ngón có sức sống rất cao, nhiều người đào cả rễ nhưng sau một thời gian, nó lại tiếp tục mọc thành cây mới và bò lan ra nhiều nơi [thậm chí là mọc gần các cây thuốc, vườn nhà].
Độc lá ngón và một số biện pháp sơ cứu tức thời
Có nhiều loại thảo dược có thể giải độc lá ngón. Tuy nhiên, vì thời gian phát độc của lá ngón khá nhanh nên việc giải độc cũng khó khăn.
Có thể thấy, việc lựa chọn các nguyên liệu có sẵn để giải độc lá ngón là rất cần thiết, chẳng hạn như cây rau má [uống nhiều nước ép cả cây rau má và uống chung với nước ấm] hoặc cam thảo [uống thật nhiều nước sắc], hoặc lá kim ngân [nhai rồi nuốt nước, dùng nhiều]…
Bên cạnh đó, theo một số kinh nghiệm dân gian thì phương pháp giải độc lá ngón trước hết là phải tống khứ chất độc ra ngoài bằng cách gây nôn [như dùng vòi đưa nước vào cơ thể và cấp bách hơn thì phải dùng cả phân động vật hòa với nước cho uống để nôn ra…] [1].
Tái bút: Tôi, người viết bài này có đọc được bình luận của một người miền Trung rằng: ở quê anh, cây lá ngón còn được gọi là cây “xóa nợ”. Nếu đây chỉ là lời nói đùa thì dường như nó cũng gợi lên một chút gì đó chua chát, xót xa!
Dẫu biết rằng, ngoài lá ngón thì vẫn còn rất nhiều loài cây có độc khác, trong đó có những loài có hoa, quả rất đẹp và thường được trồng làm cảnh như cây trúc đào, cây kim tiền, cây dư [cà vú]… Thế nhưng, khi nhắc đến lá ngón, nó chính là một nỗi ám ảnh khôn nguôi về kiếp người, về những nỗi đau của người vùng cao, nỗi đau của những đứa trẻ bị mất mẹ, mất cha… và đôi khi là mất cả sinh mạng của mình.
Xem thêm: Cận cảnh lá ngón – Chất độc gây ra nỗi đau bao nhiêu thế hệ
Tư liệu tham khảo
- Về nơi lá ngón – thứ cây kịch độc dễ tìm hơn rau, //baonghean.vn/ve-noi-la-ngon-thu-cay-kich-doc-de-tim-hon-rau-184683.html.
- Điện Biên: Hái nhầm lá ngón làm rau ăn, hai mẹ con tử vong thương tâm, //kenh14.vn/dien-bien-hai-nham-la-ngon-lam-rau-an-2-me-con-tu-vong-thuong-tam-20170417222600546.chn
- Điện Biên, tò mò ăn lá ngón, hai học sinh tử vong, //congly.vn/xa-hoi/suc-khoe/dien-bien-to-mo-an-la-ngon-2-hoc-sinh-tu-vong-251792.html
- Một xã, có tới 6 người tự tử bằng lá ngón, //baotintuc.vn/van-de-quan-tam/mot-xa-co-toi-sau-nguoi-tu-tu-bang-la-ngon-trong-bay-thang-20190831161405189.htm
- Lào Cai: Mâu thuẫn gia đình, bố đun lá ngón cho 3 con uống, //baotainguyenmoitruong.vn/lao-cai-mau-thuan-gia-dinh-bo-dun-la-ngon-cho-3-con-uong-273703.html
- Hai cha con cùng ăn lá ngón tự tử sau khi con khuyên cha dừng uống rượu, đánh mẹ, //nld.com.vn/thoi-su/hai-cha-con-cung-an-la-ngon-tu-tu-sau-khi-con-khuyen-cha-dung-uong-ruou-danh-me-20180604151026449.htm
- Lá ngón cho tử tù dưới quan điểm y khoa, //www.phunuonline.com.vn/thoi-su/la-ngon-cho-tu-tu-duoi-quan-diem-y-khoa-156056/
- Nhiều tác giả, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập 2, NXB Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội, 2004, trang 133.
- Đỗ Tất Lợi, Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nxb Y học, 1999, trang 314.
- Trần Công Khánh – Phạm Hải, Cây độc ở Việt Nam, NXB Y học, Hà Nội, trang 149.