Trình bày Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025 phiên họp thẩm tra của Ủy ban Kinh tế-Quốc hội, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư [MPI] - Trần Quốc Phương cho biết giai đoạn tới sẽ tập trung cho các giải pháp ngắn hạn, cấp bách, hiệu quả để giảm thiểu tác động tiêu cực, nhanh chóng phục hồi nền kinh tế.
Bối cảnh nhiều thách thức
Ông Phương cho hay, kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025 được xây dựng trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp, gây ra nhiều tác động nặng nề đồng thời đặt ra rất nhiều khó khăn, thách thức cho nền kinh tế, tuy nhiên bên cạnh đó cũng có nhiều cơ hội phát triển.
Thứ trưởng cho rằng cả cơ hội và thách thức đều đòi hỏi Việt Nam cần đẩy nhanh và thực hiện quyết liệt, có kết quả rõ ràng hơn quá trình cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025 để có thể vượt qua thách thức đồng thời nắm bắt thời cơ, phát huy được tiềm năng, phục hồi nhanh, bền vững hơn và đạt được các mục tiêu phát triển.
[Những chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, người lao động nổi bật tuần qua]
Nội dung kế hoạch, bối cảnh mới và yêu cầu phát triển của giai đoạn này đặt ra những quan điểm xây dựng cơ cấu lại nền kinh tế chủ yếu như tập trung khắc phục những hạn chế, hoàn thành cơ cấu lại ba lĩnh vực trọng tâm của kế hoạch giai đoạn 2016-2020, bổ sung các nhiệm vụ nhằm tận dụng các cơ hội và giải quyết tốt các vấn đề chiến lược để phát triển nhanh, bền vững trong bối cảnh mới.
“Cơ cấu lại nền kinh tế phải được coi là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt, được thực hiện đồng bộ, giữa các ngành, lĩnh vực, giữa Trung ương với địa phương, là bước đi cần thiết để đổi mới mô hình tăng trưởng theo chiều sâu,” Thứ trưởng nhấn mạnh.
Củng cố và giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô
Trên cơ sở đó, ông Phương cho rằng cơ cấu lại nền kinh tế cần được thực hiện thực chất, hiệu quả trên cơ sở củng cố và giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, điều hành linh hoạt và phối hợp hài hòa, hiệu quả các chính sách tài khóa, tiền tệ và vĩ mô khác, song phải phù hợp với điều kiện, lợi thế, trình độ phát triển của từng ngành, địa phương.
Bên cạnh đó, cơ cấu lại nền kinh tế trọng tâm gắn với thực hiện ba đột phá chiến lược và sáu nhiệm vụ trọng tâm theo Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, thúc đẩy đổi mới mạnh mẽ mô hình tăng trưởng.
Do đó, cơ cấu lại nền kinh tế cơ bản lấy hoàn thiện thể chế, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo làm đột phá, lấy cơ cấu lại không gian kinh tế, thúc đẩy liên kết vùng, liên kết đô thị-nông thôn và vai trò dẫn dắt đổi mới mô hình tăng trưởng của các vùng kinh tế trọng điểm, các đô thị lớn làm nhiệm vụ trọng tâm.
Bên cạnh đó, việc tháo gỡ những rào cản thể chế sẽ theo hướng vướng ở cấp nào thì cấp đó khẩn trương chủ động, tích cực sửa đổi, hoàn thiện, cần thiết có thể thí điểm đối với những vấn đề mới. Công cuộc chuyển đổi số, khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên số, khuyến khích đổi mới sáng tạo nhằm nâng cao năng suất, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế sẽ được đẩy mạnh.
Khai thác tốt hơn hội nhập quốc tế
Nhằm tăng khả năng chống chịu của nền kinh tế, theo Thứ trưởng Trần Quốc Phương, việc huy động, phân bổ và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực cho phát triển là rất cần thiết. Trong đó, nguồn lực bên trong là chiến lược, cơ bản, lâu dài và quyết định đồng thời kết hợp chặt chẽ với nguồn lực bên ngoài là quan trọng, đột phá. Việt Nam cần khai thác tốt hơn lợi ích của hội nhập quốc tế, thực hiện hội nhập hiệu quả, chủ động nâng cấp vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, tăng cường nội lực, phát triển lực lượng doanh nghiệp nội địa, tiến tới làm chủ khoa học-công nghệ.
“Điểm lưu ý, tăng trưởng kinh tế phải có gắn kết với phát triển văn hóa, xã hội, bảo vệ và phục hồi môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu, đảm bảo quốc phòng-an ninh. Phát huy yếu tố con người, giá trị văn hóa, truyền thống, lịch sử, ý chí tự cường, tinh thần đoàn kết của dân tộc Việt Nam, đây là nguồn lực, sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm cho sự phát triển bền vững,” ông Phương nói.
Theo đó, Thứ trưởng khẳng định mục tiêu kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế nhằm tạo sự thay đổi rõ nét trong mô hình tăng trưởng theo hướng dựa vào tăng năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh, hiệu quả sử dụng nguồn lực, tính tự chủ và khả năng thích ứng của nền kinh tế, từng bước hướng tới nền kinh tế dựa vào khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo, đảm bảo phát triển nhanh, bền vững, hài hòa với văn hóa, xã hội, môi trường và quốc phòng-an ninh.
Mặt khác, kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế đảm bảo giữ vững ổn định nền tảng vĩ mô, tạo dư địa chính sách và cơ chế điều chỉnh linh hoạt để ứng phó hiệu quả với những biến động trong và ngoài nước. Từ đó, đẩy mạnh cải cách thể chế nhằm khuyến khích ứng dụng tiến bộ khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo; phát triển đầy đủ các loại hình thị trường; thúc đẩy phân bổ và sử dụng nguồn lực xã hội vào các ngành, sản phẩm có lợi thế cạnh tranh và năng suất cao.
“Thêm vào đó, việc hình thành cơ cấu không gian kinh tế hợp lý, nâng cấp chuỗi giá trị của các ngành, nâng cao nội lực của nền kinh tế và của doanh nghiệp Việt Nam, theo đó thực hiện quyết liệt chuyển đổi số, xây dựng nền kinh tế số, chính phủ số, xã hội số cũng là mục tiêu trọng yếu của giai đoạn này,” ông Phương chỉ ra./.
Hạnh Nguyễn [Vietnam+]
Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương, Nguyễn Đức Hiển phát biểu tại hội thảo.” [Ảnh: Vietnam+]
Để quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế của Việt Nam đạt được mục tiêu đề ra, các chuyên gia kinh tế cho rằng phải có sự đổi cơ bản, đi vào nền tảng của nền kinh tế, như phát triển đồng bộ các loại thị trường, đặc biệt quan tâm phát triển các thị trường nguồn lực đầu vào, thị trường đất đai.
Thông tin trên được đưa ra tại Hội thảo “Chuyển đổi mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế: Kinh nghiệm 35 năm đổi mới” do Ban Kinh tế Trung ương đã phối hợp với Tổ chức hợp tác phát triển Đức [GIZ] tổ chức ngày 26/4.
Quá trình chuyển đổi chậm
Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Đức Hiển nhấn mạnh qua thực triển khai thực hiện một số chủ trương, chính sách liên quan đến đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, cho thấy những kết quả đạt được thể hiện rất rõ, như kinh tế vĩ mô cơ bản đã được ổn định, tăng trưởng kinh tế đạt được những kết quả quan trọng. Bên cạnh đó, mô hình tăng trưởng cũng đã từng bước được chuyển đổi theo hướng kết hợp giữa chiều rộng và chiều sâu.
Tuy nhiên, ông Hiển cũng chỉ ra việc chuyển sang mô hình tăng trưởng theo chiều sâu thực chất diễn ra còn chậm so với yêu cầu. Đến thời điểm này, mô hình tăng trưởng của Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào các yếu tố đầu vào gồm vốn, lao động, tài nguyên. Vì vậy, những đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp [TFP] vào tăng trưởng kinh tế còn hạn chế và thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực [ở cùng giai đoạn phát triển]. Bên cạnh đó, năng suất lao động còn thấp và chênh lệch giữa Việt Nam với các nước đang tiếp tục gia tăng.
“Tăng năng suất lao động thời gian qua chủ yếu do tăng cường vốn đầu tư, sử dụng lao động chi phí thấp và hoạt động kinh tế thông dụng lao động. Ở mức độ nhất định, nền kinh tế vẫn dựa vào xuất khẩu và đầu tư nước ngoài ngày càng tăng,” ông Hiển nói.
Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương cũng chỉ ra việc cơ cấu lại ba lĩnh vực trọng tâm của nền kinh tế chưa hoàn thành nhiều mục tiêu đề ra. Cụ thể, hiệu quả đầu tư công chưa cao và thực trạng giải ngân vốn còn chậm [nhất là vốn ODA].
Bên cạnh đó, tiến trình thực hiện cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp cũng diễn ra chậm so với kế. Hơn nữa, công tác này chủ yếu mới dừng lại ở việc sắp xếp thu gọn số lượng, do đó chất lượng quản trị doanh nghiệp chưa được cải thiện. Điều này dẫn đến hiệu quả sản xuất kinh doanh của nhiều doanh nghiệp nhà nước còn thấp, khiến cho tiến độ xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng gặp nhiều khó khăn. Điểm cần lưu ý khác, đó là quá trình cơ cấu lại ngân sách nhà nước và đơn vị sự nghiệp công còn rất hạn chế đồng thời việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu ngành, lĩnh vực còn chậm.
Theo ông Hiển, khu vực kinh tế tư nhân hiện vẫn chưa đủ lớn mạnh, do đó chưa đáp ứng được vai trò quan trọng của nền kinh tế. Tất cả những yếu tố hạn chế nêu trên liên quan đến việc chuyển đổi thế chế kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa gặp nhiều vấn đề, do vậy cần tiếp tục được hoàn thiện.
'Hội nhập thông minh' với kinh tế thế giới
Tại sự kiện, các đại biểu tập trung trao đổi, phân tích làm rõ kết quả đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế và kinh nghiệm qua 35 năm đổi mới của Việt Nam, qua đó làm rõ những vấn đề nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng cao năng suất lao động và sức cạnh tranh của nền kinh tế…
Phó giáo sư, tiến sỹ Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng cần có những thay đổi cơ bản về nền tảng của nền kinh tế, trong đó phát triển đồng bộ các loại thị trường [đặc biệt là thị trường nguồn lực đầu vào, thị trường đất đai].
Theo ông Thiên việc xây dựng nhà nước kiến tạo phải phát triển theo tinh thần phục vụ thị trường, phục vụ doanh nghiệp, thể chế quản trị phát triển hiện đại, phù hợp các cam kết hội nhập với nguyên tắc “nội lực là quyết định, ngoại lực là quan trọng.”
Đồng tình với ý kiến trên, tiến sỹ Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược thương hiệu và cạnh tranh nhấn mạnh mô hình tăng trưởng và phát triển tại Việt Nam cần tập trung vào vai trò của thị trường, trong một nhà nước kiến tạo-sáng tạo, trọng tâm là chuyển đổi nền “kinh tế nâu” sang “kinh tế xanh.”
Ông Thành cho rằng: "Việt Nam cần hội nhập một cách thông minh với nền kinh tế thế giới."
Về điều này, tiến sỹ Trần Đình Thiên khuyến nghị Việt Nam nên tận dụng tối đa lợi thế đi sau đồng thời nỗ lực xây dựng thể chế tốt, khuyến khích đổi mới sáng tạo, coi khoa học công nghệ và trí tuệ con người là động lực phát triển quan trọng nhất của giai đoạn tới.
Cụ thể hơn, tiến sỹ Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn nhìn nhận lại quá trình 35 năm đổi mới và đề xuất chuyển đổi mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025. Trong đó, vai trò của môi trường vĩ mô phải sẵn sàng cho đổi mới sáng tạo và cơ cấu lại ngành kinh tế theo lợi thế vùng, các đô thị động lực theo hướng phân cấp và gắn kết đồng thời lành mạnh hóa thị trường tài nguyên…
Giáo sư, tiến sỹ Trần Thọ Đạt, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế quốc dân nhấn mạnh thêm kinh tế số sẽ là động lực tăng trưởng mới trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế. Do vậy, ông Thông cho rằng Việt Nam cần có bản chiến lược khung cho việc chuyển đổi số đồng thời đổi mới hệ thống giáo dục-đào tạo gắn chặt với số hóa.
Về lâu dài, tiến sỹ Jonathan Pincus, Cố vấn kinh tế cấp cao, Chương trình Phát triển của Liên hợp quốc [UNDP] cho rằng để thu hẹp được khoảng cách giữa Việt Nam với các quốc gia phát triển, bên cạnh việc duy trì tỷ lệ xuất khẩu so với GDP cao hơn rất nhiều so với các quốc gia khác, Việt Nam cần giải quyết vấn đề nhập khẩu nhiều sản phẩm đầu vào chất lượng cao để phục vụ xuất khẩu.
“Hầu hết các doanh nghiệp tư nhân của Việt Nam đều rất nhỏ. Thêm vào đó, các doanh nghiệp tư nhân lớn của Việt Nam lại không nằm trong lĩnh vực chế biến-chế tạo mà chủ yếu là kinh doanh bất động sản thông qua đầu cơ đất đai. Do đó, Chính phủ cần tạo ra cơ chế và sân chơi bình đẳng cho các doanh nghiệp trong nước và vốn đầu tư nước ngoài phát triển lớn mạnh. Bên cạnh đó, Việt Nam cần chuyển hóa tốt hơn từ khâu lập chiến lược, kế hoạch đến khâu triển khai chiến lược, kế hoạch thông qua việc giảm phân mảnh quyền lực trong quá trình thực thi,” ông Jonathan nói.
Kết luận hội thảo, ông Nguyễn Đức Hiển khẳng định Ban Kinh tế Trung ương sẽ tiếp thu, tổng hợp, chắt lọc các kiến nghị đóng góp, để tham mưu cho Đảng, Nhà nước trong việc hoạch định chủ trương, chính sách về đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững, sáng tạo và bao trùm trong thời gian tới./.
Hạnh Nguyễn [Vietnam+]