Vì sao mũi không ngửi được mùi

Nguyên nhân chính của chứng anosmia bao gồm

Nhiễm trùng đường hô hấp trên trước đây, đặc biệt là nhiễm cúm, có liên quan đến 14 đến 26% trong tất cả các trường hợp bị giảm ngửi hoặc mất ngửi.

Lạm dụng thuốc Thuốc co mạch có thể là nguyên nhân chứng mất ngửi ở những bệnh nhân nhạy cảm. Các nguyên nhân khác bao gồm tiền sử chiếu xạ đầu và cổ, phẫu thuật mũi và xoang gần đây, u não, và chất độc. Vai trò của thuốc lá là không chắc chắn.

Giảm khướu giác có thể là một triệu chứng sớm, và do đó là một biểu hiện đầu của bệnh coronavirus 2019 [COVID-19], gây ra bởi hội chứng hô hấp cấp nặng coronavirus 2 [SARS-CoV-2].

Suckhoedoisong.vn - Một trong những triệu chứng của người nhiễm SARS-CoV-2 là mất khứu giác [anosmia]. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn là một vấn đề sức khỏe cộng đồng nếu gia tăng tỷ lệ dân số với tình trạng mất khứu giác vĩnh viễn.

 Mất mùi có liên quan đến COVID-19

Mất khứu giác là chỉ số được báo cáo sớm nhất và phổ biến liên quan đến loại virus này. Đồng thời đây là dấu hiệu để phát hiện người mắc COVID-19 hiệu quả hơn so với các triệu chứng như sốt và ho.

Mất khứu giác hoặc vị giác đột ngột có liên quan đến COVID-19, ngay cả khi không có các triệu chứng khác như sốt và ho dai dẳng. Tình trạng mất khứu giác đối với đa số bệnh nhân nhiễm bệnh có xu hướng diễn ra trong thời gian ngắn [thường dưới 2 tuần] và phục hồi nhanh chóng [trong vòng 10 ngày], mặc dù ở một số bệnh nhân, nó có thể tồn tại lâu hơn, thậm chí không thể phục hồi - đặc biệt với COVID-19 kéo dài.

Không giống như trong các trường hợp cảm lạnh và một số trường hợp cúm mà nguyên nhân mất khứu giác có xu hướng liên quan đến nghẹt mũi [nghẹt mũi do tích tụ chất nhầy], trong COVID-19 mất khứu giác đột ngột có thể liên quan trực tiếp đến nhiễm trùng SARS-CoV-2 trong biểu mô mũi và các tế bào thần kinh khứu giác mà không có bất kỳ tắc nghẽn nào. Do đó, những người bị mất khứu giác đột ngột nên được nghi ngờ là dương tính với COVID-19, cần làm xét nghiệm để xác nhận và bắt đầu cách ly / tự cách ly ngay lập tức.

Tỷ lệ mất khứu giác chính xác ở bệnh nhân COVID-19 thay đổi đáng kể tùy thuộc vào các ước tính nghiên cứu khác nhau và các đặc điểm / nhân khẩu học thuần tập, tuy nhiên, ước tính được cho là mất khứu giác ở khoảng 20-50% tổng số bệnh nhân trên toàn thế giới.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng mất khứu giác và vị giác trong COVID-19 phổ biến hơn ở những người trẻ tuổi so với những bệnh nhân lớn tuổi và không có sự khác biệt lớn giữa nam và nữ, mặc dù một số nghiên cứu cho thấy những phụ nữ trẻ có chỉ số BMI cao hơn thì nguy cơ càng cao.

Một số nghiên cứu đã chỉ ra tỷ lệ mất khứu giác ở các nước phương Tây cao hơn so với các nước Đông Á - mặc dù điều này một phần có thể do báo cáo không đầy đủ về tất cả các triệu chứng, cũng như một số biến thể virus tiềm ẩn hoặc sự khác biệt về gen của vật chủ.

Cơ chế gây mất mùi?

Cơ chế mất mùi cơ bản trong COVID-19 vẫn đang được tiếp tục khám phá khi nhiều nghiên cứu đang được thực hiện. Ttuy nhiên, một số giả thuyết và quan sát ban đầu có thể giải thích tại sao việc mất khứu giác và vị giác xảy ra nhiều ở bệnh nhân COVID-19 ngay cả khi không có các triệu chứng nghẹt mũi khác như với SARS, cảm lạnh và cúm.

Trong một tỷ lệ nhỏ những người bị nghẹt mũi và chảy nước mũi, sự tắc nghẽn vật lý của mũi với chất nhầy sẽ làm giảm mùi. Tuy nhiên, phần lớn bệnh nhân COVID-19 bị mất khứu giác thường không bị nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi, và do đó, các cơ chế khác phải liên quan.

Vì vậy, điều gì có thể gây ra mất mùi đột ngột trong COVID-19?  SARS-CoV-2 gây tổn thương tế bào hỗ trợ thần kinh trong mũi, là nguyên nhân mất khứu giác. Có hai loại tế bào liên quan gồm tế bào cảm nhận mùi và tế bào hỗ trợ thần kinh. Các nghiên cứu giai đoạn đầu cho rằng, virus tấn công chọn lọc vào tế bào cảm nhận mùi, những tế bào này có liên hệ với tế bào cảm nhận mùi trên não, điều này gây nên sự lo ngại virus theo đó sẽ lan lên não. Tuy nhiên, giải phẫu bệnh tử thi cho thấy SARS-CoV-2 rất hiếm khi xâm nhập vào não, giả thiết tế bào cảm nhận mùi bị tổn thương cũng không chắc chắn.

Một nghiên cứu của Đại học Harvard, đã phát hiện ra rằng tế bào hỗ trợ thần kinh có rất nhiều thụ thể ACE2, trong khi tế bào cảm nhận mùi thì không. Virus SARS-CoV-2 lại chỉ tấn công vào những tế bào có thụ thể ACE2. Như vậy, giả thuyết virus tấn công các tế bào hỗ trợ thần kinh gây mất khứu giác hoặc rối loạn ở mức độ nhất định, đã dần nhận được sự đồng thuận của giới khoa học.

Khi SARS-CoV-2 liên kết với ACE2 / TMPRSS2 trên các tế bào bền vững trong mũi, các tế bào này sẽ chết dẫn đến mất các lông mao cảm giác trên các tế bào thần kinh thụ cảm khứu giác. Do đó, chất tạo mùi không liên kết được với lông mao của tế bào thần kinh, do đó gây ra chứng thiếu máu. Tất cả những điều này có thể xảy ra rất nhanh chỉ trong 1 hoặc 2 ngày.

Trong khi điều này xảy ra, các tế bào gốc có thể nhanh chóng tái tạo các tế bào trung tâm [thường trong vòng 3-7 ngày], cho phép các lông mao trên tế bào thần kinh khứu giác tái tạo cho phép các chất tạo mùi một lần nữa liên kết với các tế bào thần kinh và khứu giác phục hồi [trong vòng một hoặc hai ngày nữa]. 

Một nghiên cứu trên 202 bệnh nhân COVID-19 trong một tháng cũng cho thấy tỷ lệ hồi phục là 49%. Nhưng một số bệnh nhân cũng bị tổn thương khá nghiêm trọng, thậm chí có những ca mất khứu giác kéo dài, hồi phục không hoàn toàn, hoặc cảm nhận mùi khác so với mùi trong trí nhớ, thậm chí mùi hôi thối, khó chịu.

Cho đến nay, chưa có phương pháp điều trị rối loạn khứu giác hiệu quả, nhưng có thể rèn luyện khứu giác, tức là cho bệnh nhân tập ngửi những mùi nhất định để mũi học lại mùi.

Theo các nhà nghiên cứu, hậu quả của việc mất khứu giác có thể rất nghiêm trọng, ví dụ, người mất khứu giác ít có khả năng phát hiện ra thực phẩm hư hỏng và khói trong các vụ hỏa hoạn. Một nghiên cứu năm 2014 cho thấy người mất khứu giác có nguy cơ gặp phải các biến cố nguy hiểm, chẳng hạn như ăn thức ăn ôi thiu, cao hơn gấp đôi so với những người bình thường.

Nguyễn Minh Anh

[theo Havard Health]

Thuật ngữ “mất ngửi” chỉ hiện tượng mất một phần hoặc hoàn toàn khả năng ngửi. Bình thường, mũi người có chừng 100 triệu tế bào thần kinh để ngửi và khoảng 1.000 gen khác nhau nằm trong các tế bào cảm thụ khứu giác này. Mỗi thụ thể thần kinh chỉ phân tích, tiếp nhận một số mùi nhất định. Tín hiệu điện từ thụ thể khứu giác sẽ được chuyển về não bộ để xác định được mùi hương của sự vật.

Mất ngửi có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau: cảm lạnh, cúm... gây viêm nhiễm; do polyps hoặc các nguyên nhân gây tắc nghẽn vùng tiếp nhận mùi, tổn thương thần kinh ngửi, hoặc vùng vỏ não đảm nhận chức năng phân tích mùi... Mất ngửi cũng là một trong những triệu chứng thường gặp của COVID-19.

Trong hầu hết các trường hợp, điều trị nguyên nhân mất ngửi sẽ giúp bạn ngửi được trở lại. Tuy nhiên, ở một số trường hợp, nhất là các trường hợp mất ngửi do nguyên nhân thần kinh, có thể không phục hồi và người bệnh phải thích nghi với tình trạng mất ngửi.

Phát hiện mất ngửi như thế nào?

Chứng mất ngửi có thể tiến triển từ từ hoặc đột ngột. Một số bệnh nhân đến với chúng tôi nói rằng thực sự họ cũng không biết họ mất ngửi từ lúc nào mà tự nhiên gần đây họ không thấy mùi thức ăn từ trong bếp bay ra hoặc khi họ nấu… hoặc tự nhiên phát hiện là mùi nước hoa mình dùng hết hạn hay sao mà chẳng thấy mùi gì, rồi mùi hương của người mình yêu tại sao mình không thấy nữa? Tại sao? Tại sao?… và sau rất nhiều lần “tại sao” đó họ mới quyết định đi khám bác sĩ Tai Mũi Họng.

Bác sĩ sẽ hỏi các biểu hiện mà người bệnh tự cảm nhận thấy kết hợp với thăm khám lâm sàng. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định chụp CT [chụp cắt lớp vi tính] hoặc cộng hưởng từ vùng mũi/ xoang/ sọ não tùy theo định hướng nguyên nhân gây bệnh.

Nguyên nhân nào gây ra chứng mất ngửi?

Như đã nêu ở trên, chứng mất ngửi có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau như: Cảm lạnh, cúm thông thường; một số vi rút gây tổn thương dây thần kinh ngửi; viêm mũi xoang có tổn thương niêm mạc hoặc thoái hóa niêm mạc thành polip ở/hoặc che lấp vùng phân bố của dây thần kinh ngửi; các dị hình của cuốn mũi và vách ngăn, lệch vách ngăn của mũi cản trở luồng khí mang mùi vào vùng tiếp nhận của các đầu mút thần kinh ngửi.

Mất ngửi cũng có liên quan đến: Bệnh tiểu đường, hút thuốc lá, béo phì, tăng huyết áp, hoặc hội chứng Kallmann [là một hội chứng di truyền trong đó thiếu khứu giác  do sự vắng mặt của các cấu trúc được gọi là bóng khứu giác trong não. Để xác định điều này, bác sĩ cần cho bệnh nhân chụp quét cộng hưởng từ [MRI] của đầu]. Đặc biệt, mất ngửi có liên quan đến bệnh Alzheimer. Suy giảm khứu giác mới là dấu hiệu cảnh báo sớm bệnh Alzheimer tới 10 năm trước khi bắt đầu dấu hiệu mất trí nhớ. Các nhà nghiên cứu của Bệnh viện Masachusetts [Mỹ] đã nghiên cứu ra một phương pháp có thể xác định nguy cơ bệnh Alzheimer ở một người dựa vào khả năng nhận biết và nhớ lại mùi hương của người đó.

Mất ngửi cũng có thể do một số loại thuốc gây ra, chẳng hạn như thuốc kháng sinh và thuốc kháng histamine. Một số loại thuốc ức chế quá trình gắn kết phân tử mùi lên thụ thể ở các tế bào thần kinh khứu giác của niêm mạc mũi và truyền tín hiệu lên não, ngăn chặn sự gắn kết các phân tử mùi lên các thụ thể của tế bào thần kinh khứu giác, gây ra tác dụng phụ giảm khứu giác. Dưới đây là các loại thuốc thường gây ra tác dụng phụ giảm khứu giác:

+ Nhóm thuốc kháng sinh [ampicillin, tetracyclin, clarithromycin…]: Khi sử dụng trong một thời gian dài, khả năng nhận biết mùi của mũi bị suy giảm.

+ Nhóm thuốc chống trầm cảm [amitriptyline, nortriptyline, clomipramine…]:  sử dụng trong điều trị trầm cảm, rối loạn lo âu… khi sử dụng trong một thời gian dài, thường gây ra tác dụng phụ giảm khứu giác.

+ Nhóm thuốc kháng histamin [Chlorpheniramin, dexchlorpheniramin, loratadin…] sử dụng để làm giảm các triệu chứng của viêm mũi dị ứng, dị ứng da… Các thuốc này cũng làm giảm khả năng nhận biết mùi của mũi khi sử dụng trong một thời gian dài.

+ Nhóm thuốc chống co giật [Carbamazepin, phenytoin, valproic acid…]:  nếu sử dụng nhóm thuốc này trong một thời gian dài, khả năng nhận biết mùi của mũi bị suy giảm.

Ngoài các thuốc trên, còn có nhiều loại thuốc khác cũng gây ra tác dụng phụ giảm khứu giác: nhóm thuốc cao huyết áp [nifedipin, captopril…], nhóm thuốc giảm mỡ trong máu [lovastatin, atorvastatin…], nhóm thuốc kháng viêm corticosteroid [dexamethason, hydrocortisone…]…

Mất ngửi cũng có thể xuất hiện ở bệnh nhân đa xơ cứng [Multiple Sclerosis - MS] là một chứng rối loạn não bộ và tủy sống làm giảm chức năng thần kinh, kết hợp tạo thành sẹo trên lớp phủ ngoài của các tế bào thần kinh trong đó có các tế bào ngửi.

Mất ngửi ở bệnh Parkinson: ở giai đoạn đầu sẽ ảnh hưởng đến khứu giác của người bệnh: không còn khả năng phân biệt mùi của thực phẩm, nếu không được chữa trị kịp thời sẽ khiến tình trạng nặng thêm

Triệu chứng mất ngửi có ở người mắc hội chứng Sjogren: bệnh tự miễn Sjogren là một rối loạn tự miễn dịch do rối loạn chức năng của các tuyến ngoại tiết trên cơ thể. Cụ thể, bệnh xảy ra khi hệ miễn dịch tấn công các tuyến nước bọt và tuyến lệ, khiến chúng ngừng hoạt động. Đặc trưng của bệnh là tình trạng khô mắt, khô miệng và khô niêm mạc, làm cho các phân tử mùi trong không khí không vận chuyển được tới vùng ngửi.

Những bệnh nhân chấn thương sọ não tổn thương vùng não tiếp nhận mũi hoặc tổn thương dây thần kinh ngửi [dây khứu giác – dây thần kinh sọ số I] cũng bị mất ngửi. Các bệnh nhân bị u não: tổn thương vùng não phân tích mùi, sẽ mất ngửi.

Chứng mất ngửi được điều trị như thế nào?

Trong hầu hết các trường hợp, khứu giác có thể được phục hồi bằng việc điều trị nguyên nhân gây mất ngửi. Ví dụ, nếu bạn bị viêm xoang, thì việc điều trị viêm xoang có thể giúp bạn ngửi được trở lại. Nếu mất ngửi do thuốc, việc dừng hoặc thay thế thuốc sẽ có tác dụng lấy lại khứu giác của bạn. Nếu bạn bị polyp mũi hoặc một dạng tắc nghẽn khác, có thể cần thiết phải phẫu thuật.

Do đó, để đưa ra hướng điều trị thích hợp thì việc xác định nguyên nhân là rất quan trọng.

Việc điều trị chứng mất ngửi tùy thuộc vào nguyên nhân. Hiện tại vẫn chưa có cách chữa trị dứt điểm chứng mất ngửi bẩm sinh. Các trường hợp mất ngửi mắc phải như: mất ngửi do viêm mũi xoang, do polyp mũi, do thuốc, … khứu giác của bạn sẽ hồi phục khi các nguyên nhân này được giải quyết.

Phòng ngừa

Để giảm nguy cơ bị mất ngửi, bạn nên điều trị sớm và đúng viêm mũi xoang, polyp mũi… Nên có ý thức tránh hóa chất và môi trường độc hại. Không hút thuốc lá.

Chứng mất ngửi và COVID-19

Mất ngửi là một trong những triệu chứng thường gặp của COVID-19. Bác sĩ có thể nghĩ tới tình trạng nhiễm COVID-19 trong các trường hợp mất ngửi xuất hiện đột ngột, đi kèm với mất vị giác ở những bệnh nhân không có biểu hiện chảy mũi, ngạt tắc mũi rõ ràng…

Những người bị mất ngửi do COVID-19 thường phục hồi khứu giác trong khoảng 2-3 tuần, thời gian phục hồi có thể khác nhau tùy trường hợp.

Theo một nghiên cứu, bệnh nhân COVID-19 kèm theo chứng mất ngửi có diễn tiến bệnh nhẹ hơn những bệnh nhân COVID-19 không có chứng mất ngửi./.