Theo quan niệm dân gian, ngày 23 tháng Chạp [âm lịch] được gọi là ngày Tết ông Công ông Táo lên trời để bẩm báo lại với thiên đình một năm qua của gia chủ. Mỗi gia đình Việt đều chuẩn vị một mâm lễ vật để tiễn ông Táo lên chầu Trời.
Ý nghĩa của ngày Tết ông Táo
Trong mỗi gia đình đều có một vị Thần Bếp [còn gọi là Thần Táo quân - Vua Bếp] trông nom cuộc sống của họ. Thần Táo quân gồm 3 người, hai Táo ông và một Táo bà.
Hằng năm cứ đến ngày 23 tháng Chạp [tháng 12 Âm lịch], Thần Táo quân cưỡi cá chép lên Thiên đình bẩm báo với Ngọc Hoàng mọi việc tốt, xấu trong năm của từng người trong gia đình, nên ngày 23 tháng Chạp được gọi là ngày Tết ông Táo.
Ngày nay, vào ngày 23 tháng Chạp hằng năm, nhà nhà đều thành kính sắm sửa lễ vật để tiễn ông Táo lên chầu Trời.
Sắm lễ vật để tiễn ông Táo về trời
Việc cúng tiễn ông Táo được thực hiện tại gia, do chính gia chủ sắp xếp những lễ vật để tiễn ông Táo về trời.
Theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam - NXB Thanh Hóa, lễ vật tiễn ông Táo lên trời gồm có:
- Một mâm cỗ mặn, bánh, kẹo, trầu cau, rượu, ....
- Hương thơm, hoa tươi, cùng các loại hoa quả đẹp mắt.
- Ba bộ mũ áo, hia hài Táo quân cùng vàng nén.
- Ba con cá chép sống để Táo quân cưỡi bay lên trời.
Bài văn khấn lễ ông Công ông Táo lên chầu Trời
Trong dân gian hiện nay còn lưu truyền nhiều bài văn khấn ông Công ông Táo lên chầu Trời. Xin được trích văn khấn ông Công ông Táo lên chầu Trời [theo Văn khấn cổ truyền Việt Nam - NXB Thanh Hóa] để độc giả tham khảo:
Nam mô a di Đà Phật! [3 lần]
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Con kính lạy ngài Đông Trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
Tín chủ [chúng] con là .......
Ngụ tại: .......
Hôm nay ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, kính dâng Tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái. Chúng con kính mời ngày Đồng Trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án thụ hưởng lễ vật.
Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm. Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, trẻ già sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.
Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần Phù hộ độ trì.
Nam mô a di Đà Phật! [3 lần]
Sau khi bày lễ, thắp hương và khấn xong, đợi hương tàn lại thắp thêm 1 tuần hương nữa lên tạ rồi hóa vàng. Sau đó, mang cá chép ra ao, hồ, sông, suối... để cá chở ông Táo lên chầu Trời.
Theo truyền thống của người Việt, ngày 23 tháng Chạp âm lịch là ngày ông Công ông Táo lên Thiên đình để báo cáo về công, tội của từng người, từng nhà ở nhân gian trong một năm qua. Vì vậy lễ cúng ông Công ông Táo được người Việt rất coi trọng.
Văn khấn ông Công ông Táo ý nghĩa bày tỏ lòng biết ơn đến các vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ đã phù trợ cho gia đình
Văn khấn ông Công ông Táo dẫn theo cuốn Văn khấn cổ truyền Việt Nam [NXB Văn hóa Thông tin]
Nam mô a di đà Phật! [3 lần]
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương
Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
Tín chủ [chúng] con là: ……………
Ngụ tại:...
Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.
Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.
Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm.
Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.
Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
Nam mô A di đà Phật! [3 lần]
* Bài cúng ông công ông Táo được lưu truyền trong dân gian
Nam mô a di đà Phật! [3 lần]
Kính lạy Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân!
Tín chủ con là :.............
Ngụ tại :.......................
Nhằm ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén Tâm Hương dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời:
Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.
Phỏng theo lệ cũ, Ngài là vị chủ, Ngũ Tự Gia Thần, soi xét lòng trần, Táo Quân chứng giám.
Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin Tôn Thần, gia ân châm chước. Ban lộc, ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an ninh khang thái.
Dãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo.
Nam mô a di đà Phật! [3 lần]
Thả cá chép vàng tiễn ông Công ông Táo về trời
Văn khấn cúng tiễn Táo Quân như sau
Sau khi hết nhang, gia chủ tiến hành khấn tiễn ông Công ông Táo về trời. Gia chủ viết văn khấn vào một tờ giấy sớ màu đỏ hoặc màu vàng
Kính lạy Thượng Đế.
Kính lạy Ngũ Đế. Đông phương Thanh Đế, Nam phương Xích Đế, Tây phương Bạch Đế, Bắc phương Hắc Đế, Trung ương Hoàng Đế.
Kính lạy các vị đại tiên.
Kính lạy: Thượng đàm thần tướng thiên thiên tướng. Trung đàm thần tướng thiên thiên binh.
Hạ đàm thần tướng thiên thiên mã.
Kính lạy sơn thần, long thần, thổ địa, thổ công táo quân, thổ kỳ, thần tài hạ đàn chứng giám
Hôm nay là ngày 23 tháng chạp năm... Quý Mão. Là ngày thần Táo quân về trời tấu sớ. Tín chủ con tên là... sinh ngày... tháng... năm... nguyên quán... địa chỉ thường trú... với tấm lòng thành kính con xin sửa soạn lễ vật, cùng sơn hào hải vị, tiền vàng, nhang đăng thỉnh cầu kính mời Thượng Đế, Ngũ Đế, các vị Đại Tiên, các vị Thần Tướng, Thiên Tướng, Thiên Binh, Thiên Mã, cùng chư vị thần tiên trên trời dưới đất, chứng giám cho con được làm lễ tiễn thần Thổ Công Táo Quân về trời tấu sớ lên Ngọc Hoàng Đại Đế.
Kính lạy Sơn Thần, Long Thần, Thổ thần thổ địa, thổ công táo quân, thổ kỳ hạ đàn chứng lễ.
Trong năm qua nhờ ân phúc của Thượng Đế, Ngũ Đế, các vị Đại Tiên và các Ngài mà chúng con được mạnh khoẻ, hạnh phúc, vận khí hanh thông mọi việc đều như ý.
Nay con làm lễ với tấm lòng thành kính biết ơn và xin được tiễn chư ngài về trời tấu xin Thượng Đế, Ngũ Đế, cùng chư vị Thần Tiên, toàn gia quyến chúng con xin vô cùng cảm tạ ân đức của Thượng Đế cùng chư ngài đã che chở cho chúng con trong suốt năm qua.
Nay kính mong Thần Táo Quân gợi ý lên Tam Thanh Ngọc Hoàng Đại Đế cầu xin Thượng Đế khai ân minh xét để sang năm mới Giáp Thìn 2024, đất nước con được thái bình, quê hương con được giàu đẹp, gia tộc và gia đình con luôn được mạnh khoẻ hạnh phúc, an khang thịnh vượng, vận khí hanh thông, vạn sự như ý.
Con cầu xin Thượng Đế, Ngũ Đế các vị Đại Tiên, cùng chư ngài chứng giám cho tấm lòng thành kính của chúng con.
Kính chúc Thượng Đế, Ngũ Đế, các vị Đại Tiên cùng chư ngài thiên thiên tuế. Con xin tỏ lòng biết ơn và xin đa tạ.
Con xin đa tạ, con xin đa tạ, con xin đa tạ!
Sau khi cúng xong thì lại kính lễ 9 lần.
Lễ xong đi lùi ba bước mới được quay lưng đi.
Chờ nhang cháy 1/3 ta đã có thể mang vàng mã đi hoá cho các vị thần. Hoá xong thì gói tro vào một tờ giấy màu đỏ sạch sẽ, rồi mang cá và tro đi thả ở sông, suối, hay hồ nước có dòng chảy lưu thông. Không nên thả ở những hồ nước bẩn, ao tù.
Những gia đình có điều kiện thì làm được như trên. Ai không có điều kiện thì không bắt buộc phải lễ nghi trịnh trọng. Tuỳ theo hoàn cảnh của mình mà làm, có sao thì ta làm vậy, cốt ở tấm lòng thành kính là được. Trong văn khấn không nói đến Phật. Vì lễ cúng Ông Công Ông Táo là nghi lễ của Thần Tiên. Không phải nghi lễ của Phật Giáo.