Đại tướng Võ Nguyên Giáp, vị tướng của dân tộc và thế giới thế kỷ XX, được nhân dân Việt Nam và thế giới ca ngợi khi ông đang sống cũng như khi đã mất. Người xưa thường luận công trạng khi con người đã về thế giới bên kia, mới là lúc để có thể khen chê. Nhưng phá lệ đó, ngay từ khi Đại tướng Võ Nguyên Giáp còn sống, nhiều tác giả nước ngoài, gồm các nhà khoa học, chính khách, tướng lĩnh… nhất là người Pháp và Mỹ đã viết về ông để bày tỏ sự ngưỡng mộ tài năng và đức độ của vị Tổng Tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng. Trong các công trình khoa học, bài viết của người nước ngoài viết về Đại tướng Võ Nguyên Giáp đều có điểm chung là sự tôn vinh và ngưỡng mộ.
Archimedes Patti, sĩ quan tình báo Mỹ, người đứng đầu phái bộ OSS đến Hà Nội tháng 8-1945 để thực hiện nhiệm vụ giải cứu tù binh và chuẩn bị cho việc giải giáp quân Nhật ở Bắc Đông Dương. Thời gian này, ông có những tiếp xúc với Chủ tịch Hồ Chí Minh và chứng kiến ngày lễ Độc lập của Việt Nam. Năm 1980, ông cho xuất bản quyển hồi ký “Why Vietnam” [Tại sao Việt Nam] và dành sự kính trọng, đánh giá cao với Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ông viết: “Dưới sự lãnh đạo tài tình của Võ Nguyên Giáp, họ đã tiến hành đánh phá các tiền đồn của Pháp và Nhật]...”. GS Sử học Mỹ Cecil B.Currey trong cuốn “Chiến thắng bằng mọi giá" nói về Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết: “Lòng yêu thương trên hết của tướng Giáp dành cho đất nước và sau đó là lòng trung thành của ông đối với Đảng Cộng sản. Ông đã thề giải phóng Việt Nam khỏi sự đô hộ của nước ngoài và phấn đấu cho sự nghiệp thống nhất đất nước... Trong công việc điều binh khiển tướng, ông tỏ ra điềm tĩnh đáng kinh ngạc, không để cho những cơn xúc động nhất thời chi phối, nhưng đằng sau đó là một tính cách hăng say, cuồng nhiệt mà người Pháp đã miêu tả ông như một núi lửa phủ tuyết...”. “Võ Nguyên Giáp và Việt Minh... tự nguyện là người cứu nguy dân tộc, bảo vệ quyền lợi nhân dân..." Đối với Võ Nguyên Giáp, nhân dân là nguồn gốc của sức mạnh, từ đó sinh ra ý chí chiến đấu và chủ nghĩa anh hùng cách mạng, vì vậy phải thấu hiểu nhu cầu, nguyện vọng của quần chúng… Trong cuộc đời binh nghiệp của mình, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã từng đưa ra những quyết định quan trọng liên quan đến vận mệnh của dân tộc Việt Nam. Quyết định khó nhất trong đời binh nghiệp của ông là chuyển từ phương án “đánh nhanh thắng nhanh” sang “đánh chắc thắng chắc” trong trận quyết chiến chiến lược tại Điện Biên Phủ. Đây là quyết định đầy trách nhiệm, đầy khí phách bởi liên quan đến ý kiến của cố vấn Trung Quốc đi cùng...
“Phải là một vị tướng vĩ đại... mới không bám khư khư lấy một luận thuyết. Trong quân đội Pháp không có một vị tướng như vậy… Phải là một nhà chính trị vĩ đại mới dám không phục tùng và làm mếch lòng người bạn đồng minh Trung Quốc hùng mạnh” [G.Boudarel và F.Cavigglioli bài đăng trên Tạp chí Người Quan sát mới, số ra thứ sáu, ngày 8-4-1983].
Chủ tịch Cuba Fidel Castro đến thăm Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại nhà riêng của ông ở Hà Nội ngày 22-2-2003. Ảnh: REUTERS. [Theo Báo Quân đội nhân dân điện tử]
Người nước ngoài nói về Đại tướng Võ Nguyên Giáp với sự đánh giá cao, kính trọng. Họ suy tôn ông là chiến lược gia bậc thầy: “Một chiến lược gia bậc thầy là con người có thể... rút ra những bài học sau những lần thất bại, Tướng Giáp là con người không thiếu những cách làm như thế. Những chiến dịch đầu tiên không thành công trong chiến tranh chống Pháp đã dạy cho ông cách chỉ huy như thế nào, cách điều động quân đội ra sao để giành chiến thắng... Một chiến lược gia bậc thầy là con người có thể hiểu rõ được kẻ địch, tận dụng những nhược điểm của đối phương... Võ Nguyên Giáp là con người như thế. Để phục vụ mục đích cuối cùng, ông đã hiểu được tầm quan trọng của việc cần phải chi phối được cuộc sống chính trị và xã hội của người dân trong nước...” [Chiến thắng bằng mọi giá]. Trong hồi ký Đông Dương hấp hối, để đánh giá về đối thủ đáng gờm, tướng Nava đã thú nhận: “Chưa bao giờ chúng ta có được một sự liên tục về mặt nhân sự. Từ 17 năm qua, đối đầu với một nhà lãnh đạo chính trị duy nhất là ông Hồ Chí Minh và một nhà lãnh đạo quân sự duy nhất - Đại tướng Giáp, là 19 Chính phủ kế tiếp, cùng với 5 nhà lãnh đạo chính trị ở Đông Dương và 6 Tư lệnh quân đội. Chúng ta cũng chưa bao giờ có được một đường lối chính trị nhất quán. Nói cho chính xác, chúng ta chẳng hề có đường lối nào”. Nếu như tiêu chí chọn tướng của Chủ tịch Hồ Chủ tịch là “đánh thắng Đại tướng được phong Đại tướng” thì suốt cuộc đời mình, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đánh thắng 10 đại tướng của Pháp và Mỹ [4 tướng Pháp và 6 tướng Mỹ], chưa kể đến nhiều viên tướng của chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Các tướng lĩnh Mỹ khi nhắc đến ông vẫn thường gọi ông là “Đại tướng 5 sao”, William Westmoreland gọi ông là “Tướng huyền thoại”. Đại tướng Peter Mac Donald, nhà nghiên cứu lịch sử quân sự người Anh, trong công trình “Giáp, Hai cuộc chiến tranh Đông Dương”, đã viết: “Từ năm 1944 đến 1975, cuộc đời của Võ Nguyên Giáp gắn liền với chiến đấu và chiến thắng, khiến ông trở thành một trong những vị thống soái lớn của mọi thời đại… Với 30 năm làm Tổng Tư lệnh và gần 50 năm tham gia chính sự ở cấp cao nhất, ông tỏ ra là người có phẩm chất phi thường trong mọi lĩnh vực của chiến tranh”. Nhiều tác giả phương Tây cũng tự hỏi, làm thế nào một thầy giáo dạy lịch sử, một cựu nhà báo lại trở thành nhà lãnh đạo quân sự lỗi lạc. Câu trả lời của Đại tướng được nhắc lại trong nhiều dịp: “Trường quân sự duy nhất tôi đã học là chiến tranh nhân dân”. Đại tướng Võ Nguyên Giáp có 2 lần tiếp Robert McNamara, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ và những người Mỹ cùng đi. Lần thứ nhất là vào ngày 9-11-1995 và lần thứ hai, ngày 23-6-1997. Theo McNamara đó là những lần gặp gỡ đầy ấn tượng. Các ghi chép cho biết, khi phía Mỹ đưa ra các câu hỏi: Khi đặt ra vấn đề có những cơ hội nào có thể vãn hồi hòa bình ở Việt Nam mà đã bị cả hai bên bỏ qua…, Đại tướng khẳng định rằng “phía Việt Nam đã không để lỡ một cơ hội nào vì dân tộc Việt Nam là một dân tộc yêu hòa bình…”. Từ điển Bách khoa quân sự Pháp, Từ điển Bách khoa quân sự Mỹ đến công trình của cá nhân nhà khoa học, chính khách, tướng lĩnh, nhân chứng lịch sử… hầu hết đều tỏ thái độ kính phục, ngưỡng mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Tên và hình ảnh của ông được ghi lại như là một trong những vĩ nhân quân sự hiển hách nhất: Võ Nguyên Giáp là 1 trong 21 vị danh tướng của thế giới trong 25 thế kỷ qua từ thời Alexandre, Đại đế Hannibal, rồi đến thời cận đại, hiện đại với Cutudốp, Giucốp… Những người có chiến công tạo nên bước ngoặt của nghệ thuật chiến tranh; là “một trong những vị thống soái lớn của mọi thời đại” [Mac Donald]. Còn G.Boudarel trong tác phẩm "Giáp" viết: Giáp là “nhà quân sự lỗi lạc, vị tướng lĩnh tài ba, nhân vật nổi bật của lịch sử hiện đại Việt Nam và thế giới trong thế kỷ XX… Một thiên tài quân sự lớn nhất thế kỷ XX và là một trong những thiên tài quân sự lớn nhất của các thời đại. Thế giới kính trọng, tiếc thương Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi nghe tin ông qua đời. Tin tức Đại tướng Võ Nguyên Giáp từ trần đã chiếm vị trí nổi bật trên hầu khắp các hãng truyền thông quốc tế. BBC, Reuters, AFP, AP, CNN, Strait Times, Bloomberg, TIME, Finacial Times,Aljazeera, Kyodo news, Yonhap, Tân Hoa Xã… đều đồng loạt đăng tải thông tin, phân tích, bình luận, đánh giá về sự ra đi của vị Đại tướng huyền thoại với những từ ngữ tốt đẹp nhất.
Tạp chí TIME, tạp chí danh tiếng của Mỹ từng 3 lần sử dụng chân dung của Đại tướng Võ Nguyên Giáp làm trang bìa [trong các số ra ngày 17-6-1966, 9-2-1968, tháng 5-1972]. Với sự trân trọng và ngưỡng mộ nhân cách vĩ đại của Đại tướng, TIME đã dành những dòng sau để viết về sự ra đi của Đại tướng: “Đại tướng Võ Nguyên Giáp, vị chỉ huy kiệt xuất và quyết đoán, người đã dẫn dắt Việt Nam dành chiến thắng hai cường quốc là Pháp và Mỹ, đã qua đời hôm Thứ Sáu” [Báo Nhân Dân, thứ bảy, 5-10-2013]...
ThS. Nguyễn Văn Biểu
[Viện Sử học]
Chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu diễn ra cách đây đã 62 năm, nhưng “Điện Biên Phủ - Võ Nguyên Giáp” luôn là cụm từ được người dân cất lên với lòng tự hào, kính trọng mỗi khi nhắc tới sự kiện lịch sử trọng đại này. Trong lòng nhân dân, Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp không chỉ là một danh tướng, một “nhà chính trị đi trước nhà quân sự”, mà còn là một “cây đại thụ rợp bóng nhân văn”. Chất nhân văn trong con người “Võ Đại tướng” ở mặt trận Điện Biên Phủ được biểu hiện qua những mối quan hệ chủ yếu: Với tập thể, với bộ đội, với đối phương và với chính bản thân.
Trước hết, có thể nói Võ Nguyên Giáp là một con người "Dĩ công vi thượng", luôn biết đề cao vai trò của tập thể, có ý thức phục tùng tổ chức, kể cả trong những trường hợp khi được giao những việc không thuộc “sở trường, sở đoản” và ông có quyền tự quyết. Những lúc như vậy, Đại tướng Võ Nguyên Giáp luôn biết kiên trì chịu đựng, biết hành động, biết nói đúng lúc, đúng chỗ để không làm ảnh hưởng đến tập thể, đến quân đội, đến lợi ích dân tộc.
Đồng bào các dân tộc tại xã Mường Phăng, huyện Điện Biên [Điện Biên]
đón Đại tướng Võ Nguyên Giáp trở lại khu Sở chỉ huy chiến dịch Điện Biên Phủ [2004]. Ảnh tư liệu.
Ở mặt trận Điện Biên Phủ, tuy là người chỉ huy cao nhất được Bác Hồ và Bộ Chính trị trao toàn quyền quyết định mọi vấn đề, nhưng vị Chỉ huy trưởng kiêm Bí thư Đảng ủy Mặt trận Võ Nguyên Giáp không vì thế mà lạm dụng. Trước khi quyết định những vấn đề hệ trọng, bao giờ ông cũng đưa ra thảo luận ở tập thể Đảng ủy, Bộ chỉ huy chiến dịch, tham khảo ý kiến của Đoàn cố vấn nhằm tạo sự đồng thuận, thống nhất cao. Tại Hội nghị Thẩm Púa [ngày 14-1-1954], khi Đảng ủy, Bộ chỉ huy chiến dịch với sự nhất trí cao thông qua phương châm tác chiến “đánh nhanh, giải quyết nhanh”, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã tỏ ra băn khoăn, trăn trở về sự bảo đảm yếu tố “chắc thắng” nếu đánh theo phương châm này. Trên cương vị Chỉ huy trưởng chiến dịch kiêm Bí thư Đảng ủy, ông có quyền bác bỏ, hoặc đưa ra ý kiến phản biện, nhưng Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã không hành động như vậy, bởi theo ông, mình là người lên Điện Biên sau, chưa nắm được nhiều về tình hình chiến trường nên cần phải tin tưởng và tôn trọng ý kiến của tập thể, tin tưởng vào số anh em tiền trạm lên Điện Biên trước. Và sau đó, vị Tư lệnh chiến dịch đã phải trải qua 11 ngày đêm mất ăn, mất ngủ nghiên cứu, đánh giá, nắm lại tình hình thực tế diễn biến chiến trường, lắng nghe ý kiến của chỉ huy các đơn vị; trao đổi, thảo luận trong Đảng ủy, Bộ chỉ huy chiến dịch…, cuối cùng mới đi đến quyết định thay đổi phương châm tác chiến vào giờ chót, trước giờ "G” chỉ vài tiếng đồng hồ.
Trong chiến dịch Điện Biên Phủ và có lẽ trong suốt cuộc đời cầm quân của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, quyết định thay đổi phương châm tác chiến từ “đánh nhanh, giải quyết nhanh” sang “đánh chắc, tiến chắc” được coi là quyết định khó khăn nhất- như chính ông cũng từng thừa nhận. Quyết định đó thể hiện tư duy quân sự sắc sảo, bản lĩnh của người cầm quân; nhưng đồng thời cũng là biểu hiện của sự thấm nhuần tư tưởng quân sự Hồ Chí Minh về “đánh chắc thắng”; thể hiện tính nhân văn, nhân nghĩa của một vị tướng “dĩ công vi thượng”, luôn biết đề cao vai trò của tập thể, hết sức tôn trọng ý kiến của tập thể vì lợi ích chung. Trước khi đưa ra quyết định quan trọng này, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã trực tiếp trao đổi, tham khảo ý kiến của Đoàn cố vấn; bàn bạc, thảo luận dân chủ trong Hội nghị Đảng ủy mở rộng và Bộ chỉ huy chiến dịch. Tại thời điểm đó, không phải không có những ý kiến trái chiều, thậm chí không đồng tình với việc thay đổi phương châm tác chiến khi mà “giờ G” đã cận kề, bộ đội đã ở tư thế sẵn sàng nổ súng mở màn chiến dịch. Tuy nhiên, trong bối cảnh đó, bằng sự phân tích khoa học, sát thực với tình hình thực tế, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã bình tĩnh, kiên trì thuyết phục để tìm bằng được sự đồng thuận của các đồng chí trong Đảng ủy và Bộ chỉ huy chiến dịch về quyết định thay đổi phương châm tác chiến một cách kịp thời. Sau này, vào tháng 5-1984, trong buổi gặp mặt truyền thống nhân kỷ niệm 30 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, một số cán bộ chỉ huy – những người lúc đầu từng không hiểu rõ quyết định thay đổi phương châm tác chiến của Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhưng không nói ra – đã thẳng thắn thừa nhận rằng, hồi đó mà cứ theo phương châm “đánh nhanh, giải quyết nhanh”, không kịp thời và kiên quyết thay đổi phương châm tác chiến thì "chúng mình đã không còn có dịp hội ngộ với nhau tại đây như hôm nay".
Với bộ đội, với các lực lượng tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ, Đại tướng - Chỉ huy trưởng kiêm Bí thư Đảng ủy chiến dịch giống như người cha, người anh, người đồng chí thân thiết và gần gũi. Trước nhiều trận đánh, Đại tướng đều viết thư động viên, thăm hỏi tình hình sức khỏe của bộ đội, dân công, thanh niên xung phong… Trong điều kiện cực kỳ khó khăn, thiếu thốn của mặt trận lúc bấy giờ, ông thường xuyên quan tâm, nhắc nhở cơ quan hậu cần, chỉ huy các đơn vị chú ý chăm lo sức khỏe, bảo đảm đời sống vật chất và tinh thần cho bộ đội; chăm lo bồi dưỡng cán bộ, biết thương yêu, quý trọng và tôn trọng họ.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp là người biết trọng dụng những người có đức, tài. Dưới “trướng” ông, nhiều trí thức xuất thân từ tầng lớp được coi là tiểu tư sản, những người thuộc tầng lớp trung nông, nhiều người chưa phải đảng viên… có đủ đức, tài đều được ông trọng dụng và tin cậy giao trọng trách quan trọng. Nhiều người trong số đó đã chỉ huy bộ đội lập công xuất sắc ở Điện Biên Phủ và sau này đã trở thành những vị tướng kiệt xuất của Quân đội nhân dân Việt Nam.
Võ Nguyên Giáp là một vị tướng thương yêu bộ đội hết mực cho dù người đó giữ cương vị nào. Là một nhà cầm quân đương nhiên cần phải khát khao chiến thắng, nhất lại là trong một chiến dịch có tầm quan trọng đặc biệt như chiến dịch Điện Biên Phủ, song với Đại tướng Võ Nguyên Giáp không phải lúc nào cũng giành chiến thắng bằng mọi giá, mà chiến thắng đó phải luôn đi kèm với giảm hy sinh xương máu của bộ đội một cách thấp nhất. Ở chiến dịch Điện Biên Phủ, việc quyết định thay đổi phương châm tác chiến từ "đánh nhanh, giải quyết nhanh" sang "đánh chắc, tiến chắc", ngoài yếu tố bảo đảm đánh chắc thắng ra, còn nhằm giảm tổn thất, hy sinh cho bộ đội, bởi đối với ông, quý trọng sinh mệnh của cán bộ và chiến sĩ và nhân dân. Nói như cố Thượng tướng Trần Văn Trà thì "Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một vị Tổng Tư lệnh biết đau với từng vết thương của mỗi người lính, biết tiếc từng giọt máu của mỗi chiến binh!". Còn Tổng chỉ huy Henri Navarre khi nhận xét về quan hệ cán – binh của Việt Minh ở mặt trận Điện Biên Phủ đã từng phải thốt lên rằng: "Đã bao lần tôi phát ghen với tướng Giáp”! [1]
Là một vị tướng bao dung, độ lượng và dễ gần, song Đại tướng Võ Nguyên Giáp lại là người cực kỳ nghiêm khắc trong công việc. Tại cuộc họp kiểm điểm phê bình và tự phê bình trong Đợt 2 của chiến dịch Điện Biên Phủ, Đại tướng đã thẳng thắn nghiêm khắc phê bình: “Các đồng chí có xót xa không, khi bao nhiêu đồng chí của mình ngã xuống mà trận đánh không thành công do thiếu sót của lãnh đạo và chỉ huy?”. Nói xong, ông lấy khăn ra lau nước mắt. Lời phê bình nghiêm khắc nhưng chân thành và thắm đượm tình cảm của vị chỉ huy cao nhất ấy đã làm cho những cán bộ có mặt cảm thấy thấm thía, nhận thức sâu sắc hơn trách nhiệm nặng nề của mình, một số người tỏ ra ân hận vì những sai lầm, khuyết điểm do mình gây nên.
Là người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, với một nhãn quan chiến lược sắc sảo, một tinh thần nhân nghĩa, nhân ái, Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhận thức sâu sắc rằng, để chiến dịch Điện Biên Phủ giành thắng lợi cần phải có một hậu phương chiến lược vững mạnh và một hậu phương tại chỗ được xây dựng bằng sức mạnh của “nhân sơn”,”nhân hải” .
Đối với đối phương, thấu triệt tinh thần "lấy đại nghĩa thắng hung tàn, lấy chí nhân thay cường bạo" của các bậc tiền nhân, Võ Nguyên Giáp không chỉ là một vị tướng biết đánh thắng địch bằng quân sự, mà còn biết thắng địch bằng nhân nghĩa, “biết khoan dung đối với kẻ địch đã đầu hàng”. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều người đã từng một thời đứng bên kia chiến tuyến, từ những tướng lĩnh của Pháp đến những người lính Âu-Phi... đều dành cho Đại tướng-Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp một sự kính trọng và khâm phục đặc biệt. Tư tưởng nhân nghĩa được kết tinh từ truyền thống nhân văn trong chống giặc ngoại xâm của cha ông trên tinh thần “không vì tư thù, tư oán” được Võ Nguyên Giáp kế thừa và phát triển lên một tầm cao mới. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, sau trận mở màn chiến dịch, tiến công cụm cứ điểm Him Lam của Đại đoàn 312, quân Pháp thương vong rất lớn. Theo đề nghị của Đại đoàn trưởng Lê Trọng Tấn, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã chỉ thị cho ông Mạc Ninh thảo ngay một bức thư chuyển cho Bộ chỉ huy quân Pháp ở Điện Biên Phủ với thành ý cho phép ra Him Lam nhận thi thể các binh sĩ tử trận. Việc làm đó thể hiện tinh thần nhân đạo và trên thực tế nó đã tạo ra một "sang chấn" về tâm lý đối với binh lính Pháp tại tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Ngay sau ngày chiến thắng, trên cánh đồng Mường Thanh và dọc theo bờ sông Nậm Rốm, ông cùng Bộ chỉ huy chiến dịch đã cho dựng hàng chục chiếc lều để cứu chữa cho tù, hàng binh bị thương. Một nữ tù binh sau khi được phẫu thuật cứu sống kịp thời đã thốt lên: “Cha mẹ tôi đã sinh ra tôi, nhưng chính là nhân dân và quân đội Việt Nam mới thực sự đã cứu tôi sống lại!" [2]
Với chính mình, cái “tôi” trong con người Võ Nguyên Giáp là cái tôi “dĩ công vi thượng”. Ông là một người nghiêm khắc nhưng khiêm tốn, bình dị, bao dung và độ lượng. Suốt cả quá trình cầm quân ở Điện Biên Phủ người ta dường như ít thấy Đại tướng Võ Nguyên Giáp cáu gắt to tiếng với cấp dưới bao giờ. Khi đề cập đến chiến thắng Điện Biên Phủ, trước tiên bao giờ Đại tướng cũng nhắc đến vai trò của Bác Hồ, Bộ Chính trị, Tổng Quân ủy, nhắc đến đồng đội, đồng chí, đồng bào các dân tộc Tây Bắc và đồng bào cả nước…
Chất nhân văn trong con người Võ Nguyên Giáp cũng chính là hiện thân của tư tưởng nhân nghĩa, nhân văn trong văn hóa giữ nước của dân tộc Việt Nam được tích tụ qua hàng nghìn năm lịch sử và được tỏa sáng, phát triển lên tầm cao mới trong thời đại Hồ Chí Minh.
Đại tá, PGS, TS TRẦN NGỌC LONG, nguyên Phó viện trưởng Viện Lịch sử quân sự Việt Nam
-----------
[1] H. Navarre: Thời điểm của những sự thật. Nxb Plong. Paris. 1979. Bản dịch của Viện LSQSVN. Tr. 45.
[2] Nắm ngải cứu trên đầu Tư lệnh. Nxb Từ điển bách khoa, H, 2008. Tr.290.
[theo QĐND Online]