Một trong những phát minh vĩ đại nhất của con người chính việc ta nhận lỗi, tự thấy mình thiếu hiểu biết, từ đó có thể sửa lỗi và phát triển bản thân. Thế nhưng phần đông chúng ta chỉ biết đổ lỗi cho người khác. Việc đổ lỗi đang là vấn đề nghiêm trọng của xã hội nói chung và của người dân Việt Nam ta nói riêng.
Trước hết ta cần hiểu đỗ lỗi và nhận lỗi là lỗi là gì. Nhận lỗi thì khá đơn giản rồi, chỉ là việc ta hiểu được mình sai ở đâu, nhận nó và tích cực sửa đổi. Còn đổ lỗi là việc ta chối bỏ lỗi lầm của mình, đùn đẩy nó cho một ai đó, hay thậm chí là một cái gì đó. Đối tượng bị đổ lỗi có thể là bất thứ gì mà con người có thể nghĩ ra được, từ đổ cho người khác, cho bản thân họ, đến cho thời tiết, cho cái bàn, cái ghế,....Nói nôm na thì tất cả mọi thứ đều có thể bị đổ lỗi.
Vậy nguyên nhân của vấn đề đổ lỗi này là gì.Thứ nhất, đây được coi là một cách để tự vệ, để bảo vệ hình ảnh của ta trước những ánh mắt của người khác. Thứ hai, là do việc đổ lỗi đã in sâu vào trong tiềm thức của con người chúng ta từ nhỏ. Một ví dụ tiêu biểu là ba mẹ Việt Nam chúng ta, chắc hẳn hồi nhỏ ai trong ta cũng đã từng một vấp ngã. Cha mẹ ta sẽ chạy tới, và thay về động viên ta chấp nhận cú ngã đó và đứng dậy thì họ sẽ đổ cho cái bàn, cái ghế, viên sỏi, hòn đá mà ta vấp phải. Chính thứ này sẽ hình thành một lối tư duy đổ lỗi, gắn sâu vào não ta. Lý do cuối cùng, bởi ta không có tầm nhìn xa, nên ta không nhìn thấy tác hại của việc đổ lỗi lên ta và xã hội. Vậy những tác hại nó là gì, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu trong phần tiếp theo.
Tôi sẽ đổ lỗi trước vì tôi nghĩ rằng có ai cũng đã từng dổ lỗi, tôi cũng vậy, có thể ta mới nhận ra được tác hại của nó tới bản thân và những người xung quanh, rồi ta mới bắt đầu dám nhận lỗi.
Việc người khác phải gánh lỗi lầm mà ta gây ra cũng khiến họ vô cùng bức xúc, khó chịu. Có thể bản thân ta ban đầu sẽ cảm thấy thoải mái vì không phải nhận trắc nhiệm nhưng sau đó thì tôi tin chắc rằng phần lớn chúng ta sẽ tự dằn vặt bản thân vì để người khác phải trải qua những "hình phạt" dành cho ta.
Đây là một điều đương nhiên và không phải giải thích nhiều. Chẳng ai lại không tức giận trước một người đổ lỗi của họ cho ta cả.
Đây là điều sẽ xảy ra khi ta thường xuyên không nhận trách nhiệm về mình.Điều này sẽ dẫn tới hệ lụy tồi tệ chính là ta sẽ không dám làm nữa vì ta sợ mình mắc lỗi, sợ sẽ phải chịu "phạt".
Trái ngược với đổ lỗi, nhận lỗi mang lại tác động tích cực cho ta.
Ta sẽ biết tự chịu trách nhiệm trước những sai lầm của mình, ta sẽ học được cách sửa sai, hoàn thiện bản thân rồi dần dần ta sẽ tránh được nhiều lỗi sai khác.
Khi ta nhận lỗi thì ta sẽ có được sự mạnh mẽ, sức chịu đựng. Ta sẵn sàng chịu "phạt", nên việc ta mạnh mẽ lên là điều dễ thấy.
Như vậy, hãy ngừng việc đổ lỗi của mình cho người khác và hãy tự nhận lỗi về mình và sửa đổi.
Kẻ nhỏ nhen đổ lỗi cho người khác. Người bình thường đổ lỗi cho chính họ. Bọn thông thái nhận ra việc đổ lỗi là ngu ngốc -Epictetus-
Vì sao một số người dường như không–có–khả–năng nhận sai cho dù lỗi đã rõ rành rành? Là do cố chấp, hay thật sự có ‘ẩn tình’ gì khác khiến một người không thể chịu trách nhiệm cho hành động của mình?
Ngay cả những người tử tế nhất cũng từng không nói lời xin lỗi.
Vì chẳng ai hoàn hảo cả mà. Việc một ai đó không thừa nhận cái sai của mình qua lời xin lỗi thường vì một trong hai lý do:
– Chúng ta không quan tâm đến đối phương và mối quan hệ giữa cả hai đủ nhiều để có thể tình nguyện trải nghiệm cảm giác khó chịu khi phải nhận lỗi; – Chúng ta cho rằng lời xin lỗi của mình có hay không cũng không quan trọng với vấn đề đang gặp phải và cả với những khía cạnh khác.
Một ví dụ cho trường hợp thứ hai – bạn cáu vì đồng nghiệp lỡ làm phiền trong lúc mình đang cần tập trung, do trước đây cũng đã vài lần ‘đụng độ’ nên lần này bạn thấy không cần phải xin lỗi vì nó cũng không giúp quan hệ của hai người trở nên tốt hơn bao nhiêu.
Còn những người không bao giờ thừa nhận mình sai bất kể trong hoàn cảnh nào thì sao? Điều gì ngăn họ nói ra lời xin lỗi?
Chúng ta thường nghĩ rằng người không nhận lỗi là những người cứng rắn, vững vàng, biết bảo vệ quan điểm. Nhưng sự thật ngược lại.
Nhận định thường thấy sẽ là nếu ai đó không nhận sai, hẳn họ sẽ là người có tâm lý vững và rất tự tin vào bản thân. Nhưng sự thật ngược lại.
Sâu thẳm bên trong, những người không chịu nhận lỗi thực ra rất tự ti. Khi bị đe dọa, trong vô thức, cơ chế bảo vệ của họ sẽ cố gắng làm mọi cách để tránh nguy cơ phải hạ thấp bản thân, gây thêm tổn hại cho cái tôi vốn đã rất mỏng manh. Bằng việc phân tán, chuyển giao trách nhiệm, đổ thừa hoàn cảnh, phủ nhận sự thật, hoặc công kích người khác, cảm giác về quyền lực và tự chủ của họ được nâng cao thay vì chịu giảm sút nếu nói xin lỗi.
Về mặt tâm lý, thừa nhận mình sai là một hành động gây khó chịu về tinh thần, ảnh hưởng đến cảm giác của chúng ta về chính mình. Nếu hình dung ý niệm về bản thân của mỗi người như một yếu nhân, thì hành động nhận lỗi sẽ là một trong những kẻ thù lăm le chực chờ để đâm chết ‘Ngài’.
Nhận lỗi đồng nghĩa với việc thừa nhận mình đã làm ảnh hưởng hay làm hại đến ai hoặc việc gì đó. Kéo theo nó là đám lâu la những ‘ngượng ngùng’, ‘xấu hổ’, ‘ân hận’, ‘nuối tiếc’, ‘nhục nhã’,… Để có thể đường hoàng nhận trách nhiệm và thốt ra lời xin lỗi, thì tường thành bảo vệ – lòng tự trọng của mỗi người – cần phải đủ kiên cố và vững chắc để chống chịu đòn tấn công của kẻ thù. Nếu người đang được bảo vệ vốn đã yếu ớt, và tường bao trông thì cao nhưng lại không vững, thì chỉ một–lời–xin–lỗi–đơn–giản cũng là quá ngưỡng chịu đựng của tâm lý.
Đừng khó chịu, cũng đừng sa đà vào tranh cãi với những người không nhận lỗi.
Một trong những sai lầm chúng ta thường gặp khi tương tác với một người không có thói quen nhận lỗi, đó là trở nên giận dữ và cố gắng thắng cho bằng được cuộc tranh cãi này mới thôi [ủa thì tôi đúng còn nó sai rành rành?]
Thực tế thì sao? Những trận cãi vã này khả năng cao sẽ chẳng đi đến đâu, và người chiến thắng thường cũng không phải là mình. Ngay cả khi bạn có chứng minh được một cách vô cùng hiển nhiên, rõ ràng, hết–đường–chối–cãi rằng đối phương đã sai, họ vẫn sẽ tiếp tục phủ nhận những sự thật đó [hay người ta còn gọi là cãi cùn!] hoặc chuyển từ tranh cãi sang tấn công cá nhân, kiểu “Sao lúc nào đằng ấy cũng khó khăn / xét nét / vô lý thế nhỉ?”
Trong những tình huống này, điều tốt nhất nên làm là:
– Trình bày quan điểm một cách thuyết phục và bình tĩnh nhất có thể; – Ngừng tranh luận ngay khi nó có chiều hướng diễn tiến xấu – đối phương phủ nhận sự thật, đưa ra những lời bào chữa vô lý hoặc tập trung nhận xét, chỉ trích những thứ vụn vặt khác không trực tiếp liên quan đến chủ đề.
Thật ra, không phải tất cả những người không nhận lỗi đều xấu. Trong một số trường hợp nhất định, họ biết rõ rằng mình sai, và cũng thấy tệ khi đã khiến người khác phiền lòng, chỉ là họ không đủ vững vàng và mạnh mẽ để chịu trách nhiệm cho lỗi lầm của mình ngay thời điểm ấy.
Do đó, họ vẫn sẽ nỗ lực hàn gắn và bù đắp mối quan hệ bị tổn thương theo những cách không gây tổn hại cho ý thức của họ về chính mình – như tỏ ra tử tế hơn, dịu dàng hơn, quan tâm hơn, nhiệt tình hơn,… Bằng cách này, cảm giác về bản thân của họ sẽ càng được vỗ về và củng cố.
Bên trong vẻ ngoài bướng bỉnh là một con người dễ bị tổn thương.
Chúng ta có thể gặp phải những người thế này rất nhiều lần và ở mọi thời điểm trong đời. Nếu là người xa lạ hay không mấy thân thiết, ta chỉ cần giảm tiếp xúc và tránh đụng độ là xong. Nhưng nếu những người không nhận lỗi này lại là người có liên kết lớn hơn – đồng nghiệp, bạn bè, hay người thân trong nhà?
Nghe thì khó, nhưng hãy đối xử bằng thái độ hòa hoãn. Chấp nhận khía cạnh ‘dễ lên máu’ này như một phần con người họ, cũng như chấp nhận sự thật rằng họ sẽ không thay đổi, nếu có thì đó cũng sẽ là một hành trình dài và vất vả. Bằng cách này, bạn sẽ tránh được những cuộc cãi vã lặt vặt triền miên không cần thiết, cũng như tự bảo vệ mình trước cảm giác thất vọng, tức giận, tổn thương.
Tuy nhiên, hòa hoãn không có nghĩa là phải luôn chịu thua thiệt. Lưu ý rằng bài viết này chỉ đang nhắc đến những người không nhận lỗi do trở ngại tâm lý, chứ không bao hàm hết mọi trường hợp. Bạn có thể chấp nhận việc ai đó không nhận lỗi, nhưng bên cạnh đó cũng cần đặt ra giới hạn cho chính mình, đồng thời, cần tỉnh táo để có thể nhận ra những động cơ tiêu cực sâu xa hơn nếu có.