Cách phát âm chữ Kh trong tiếng Việt

Cô Moon Nguyen, giáo viên tiếng Anh, đang học thạc sĩ Ngôn ngữ học ở trường Grand Valley State University [Mỹ], chia sẻ về cách đánh vần được dạy theo cuốn Tiếng Việt Công nghệ Giáo dục lớp 1.

Ngày xưa mình đánh vần tiếng Việt rất tốt, cứ "bờ a ba huyền bà" hay "cờ a ca sắc cá"..., giờ dạy con trai vất vả quá. Dạy đi dạy lại, tưởng tiếng Việt là ngôn ngữ mẹ đẻ, dạy con phải có phản xạ ngay, thế nhưng mẹ cứ bảo "cờ a ca huyền gì?" là con ngớ người, luận mãi không ra.

Dạy đánh vần cho trẻ con không đơn giản, không phải là phản xạ như mình tưởng tượng, nhất là con mình lại học đánh vần tiếng Anh trước tiếng Việt.

Nói về vụ tranh cãi đánh vần, suy cho cùng mục tiêu của đánh vần để trẻ hiểu về âm, từ đó đọc từ và biết viết chữ. Cả ba chữ c, k, q trong cuốn Tiếng Việt Công nghệ Giáo dục, đều được đọc thành "cờ". Mình nghĩ nó có lý do riêng!

Ở đây cần phân biệt tên chữ và âm. Ví dụ, trong tiếng Anh, chữ c có tên là /si/, còn k có tên là /kei/ - đó là tên của chữ. Khi chữ c đứng trong từ cat và k đứng trong từ king thì phát âm giống nhau, là âm /k/.

Tương tự, trong tiếng Việt, chữ "c" có tên là cờ; chữ k tên là ca; và q tên là quờ - đó là tên của chữ. Còn về âm khi phát ra, bản chất chữ c khi đứng trong từ thì phát âm là "cờ", chữ "k" cũng phát âm là "cờ" [cách viết khác nhau là do mặc định về mặt quy tắc, chữ "k" luôn đứng trước các chữ i, y, e, ê; trong khi chữ c đứng trước các chữ a, ă, â, o, ô, u, ư].

Chẳng phải tự nhiên mà Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Đường Kách mệnh thay vì Đường cách mệnh. Đó là cụ viết theo cách phiên âm chứ không theo quy tắc là chữ a phải đi cùng với chữ c.

Kiểu đánh vần cổ điển nhiều người quen thuộc, ví dụ từ "kem" là "ca-em kem" chủ yếu để phục vụ viết chữ, tức là nghe đọc thế thì viết là kem chứ không phải cem. Nếu để đánh vần đơn thuần, "ca em" với một đứa trẻ mới đánh vần, thì khó mà ra kem" lắm. Nhưng nếu đọc là cờ em thì dễ ra chữ kem ngay.

Cho nên đứng ở góc độ người học, đánh vần cờ em kem sẽ dễ hơn là ka-em kem. Các thầy cô chỉ cần nói quy tắc rõ ràng là "c" thì đứng trước các chữ cái [nguyên âm] này; "k" thì đứng trước các chữ cái [nguyên âm] kia thôi.

Tương tự, chữ q khi đứng một mình cũng phát âm giống cờ, vấn đề là trong tiếng Việt nó chẳng bao giờ đứng một mình cả. Để dễ tưởng tượng, hãy nghĩ đến U23 Việt Nam trên con đường chinh phục huy chương bạc đầu năm nay đã đánh bại đội Qatar - cách phát âm Qatar đọc hơi giống Ca-ta trong tiếng Việt vậy, khác là từ tiếng Anh có trọng âm thôi.

Về phiên âm, chữ q cũng đọc giống "cờ", nhưng vì nó đứng trước chữ u, u được phiên thành âm "ua", cho nên "qu" đọc thành "cờ-uờ - cwờ" [cách mọi người đọc chữ qu].

Nhiều người có thể ngạc nhiên, nếu c với q đọc giống nhau, sau cua với qua lại khác nhau? Sự khác biệt giữa cua và qua thực ra nằm ở cách phân chia nguyên âm và phụ âm. Với cua - nguyên âm là ua [nghe giống uơ], được ghép vào phụ âm c. Còn với qua, nguyên âm là a được ghép vào với phụ âm qu [nghe giống cwờ].

Tóm lại, đánh vần là một phương tiện giúp các cháu học đọc và học viết. Về cách tập đọc to, theo quan điểm của mình, phương pháp mới có lẽ giúp trẻ dễ tưởng tượng hơn [mình đang dạy con theo cách này].

Hạn chế của phương pháp này là trẻ có thể lẫn lộn khi viết, ví dụ, chữ kia viết thành cia hoặc qia, nếu không được hướng dẫn cụ thể các nguyên tắc. Còn phương pháp truyền thống sẽ giúp trẻ dễ tưởng tượng về cách viết hơn, nhưng có thể sẽ cản trở về cách đánh vần. Ví dụ, ka-ia thì đọc nhanh vẫn là ka-ia, tương đối khó cho trẻ tưởng tượng, và có thể gây khó khăn cho việc học đánh vần của trẻ.

Giáo viên có thể lựa chọn phương pháp trẻ thấy phù hợp nhất, cần lưu ý về những điểm mạnh và hạn chế của mỗi cách để đạt được hiệu quả cao nhất.