Rất nhiều người cho rằng dùng thuốc kháng sinh có thể chữa được nhiều bệnh. Thực tế, có những người bị dị ứng thuốc kháng sinh nên nếu dùng thuốc không cẩn trọng có thể gây tử vong.
- Bệnh đau mắt đỏ thêm nặng vì tự ý dùng kháng sinh, xông, đắp lá
- 7 loại bệnh không thể ngờ do thuốc kháng sinh gây ra
- Xét nghiệm nhanh để tránh lạm dụng kháng sinh
- Những thực phẩm nên ăn để tăng cường hệ miễn dịch khi giao mùa
Sốc phản vệ vì thuốc kháng sinh
Bé H.V.K [8 tháng tuổi, Ninh Bình] bị viêm họng, bố mẹ đưa bé đi khám ở phòng khám tư. Sau khi uống thuốc được 2 ngày thì da bé nổi mẩn đỏ. Các mẩn đỏ đó nhanh chóng hình thành bọng nước quanh mắt, quanh miệng và lan toàn thân rồi vỡ ra. Nghe mọi người mách dùng thuốc chống dị ứng khỏi, gia đình tự ý ra hiệu thuốc mua. Bệnh của bé không thuyên giảm mà ngày càng nặng, lúc đó gia đình mới “tá hỏa” đưa con lên BV Nhi TƯ. Khi nhập viện, bệnh nhân có biểu hiện khó thở, khò khè, huyết áp tụt. Các bác sỹ chẩn đoán bé bị sốc phản vệ do kháng sinh và đã kịp thời xử trí với các thuốc chống dị ứng. Ngay sau đó, bé được chuyển xuống khoa hồi sức cấp cứu để theo dõi và đặt huyết áp xâm nhập. Hiện bệnh nhân đã hết ban, hết khó thở.
Tương tự như vậy là trường hợp của bé T. ở Thường Tín, Hà Nội cũng phải nhập viện do dị ứng thuốc. Sau khi được một y tá gần nhà tiêm cho một loại thuốc kháng sinh không rõ tên để điều trị tình trạng viêm mũi họng. Người bé bị dị ứng, nổi mần đỏ toàn thân.
BS Lê Thị Minh Hương – Trưởng khoa miễn dịch - dị ứng – khớp, Phó GĐ Bệnh viện Nhi TƯ cho hay, dị ứng thuốc do dùng kháng sinh là thường gặp nhất. Nguyên nhân do không có sự kiểm soát về đơn thuốc. Ở nước ngoài bất cứ một loại kháng sinh nào cũng phải có đơn của bác sỹ kê thì dược sỹ mới bán chứ ở nước mình ai mua cũng được. Thứ hai do thói quen tự điều trị theo kinh nghiệm của người khác mà không có sự tư vấn của bác sỹ. Ngoài ra, hệ thống phòng khám tư chưa được kiểm soát nên họ thường kê nhiều kháng sinh, không khai thác kỹ tiền sử dị ứng của người bệnh trước khi kê đơn…
Dị ứng thuốc có thể xảy ra ở bất cứ lứa tuổi nào. Với trẻ nhỏ nhất là 35 ngày tuổi, trẻ lớn nhất là 12 tuổi. Tỷ lệ nam nữ mắc như nhau. Cơ chế dị ứng nhanh thì có thể ngay sau khi uống thuốc đến khoảng 2 tiếng đồng hồ. Cơ chế dị ứng muộn là sau 10 ngày tiếp xúc với thuốc. Biểu hiện của dị ứng kháng sinh cũng rất đa dạng. Ngay tức thời là sốc phản vệ. Hoặc nổi các ban, ngứa, mắc các vấn đề về hô hấp như phù nề thanh quản, ho, khó thở hoặc bị tiêu chảy…
“Khi xác định nguyên nhân nào là nguyên nhân gây dị ứng, chúng tôi dừng ngay thuốc đó. Sau đó sẽ điều trị triệu chứng mà dị ứng thuốc gây ra. Ví dụ viêm da nặng nề thì phải chăm sóc da, chống nhiễm trùng cho da hồi phục. Nếu sốc phản vệ, ngay lập tức tiêm andernalin, hỗ trợ về hô hấp và tim mạch….” – BS Minh Hương cho hay.
Một biểu hiện dị ứng thuốc kháng sinh trẻ có thể gặp. Ảnh minh họa
Tránh tự ý dùng thuốc kháng sinh
PGS.TS Nguyễn Tiến Dũng – Trưởng Khoa Nhi [BV Bạch Mai] cho hay, ngộ độc kháng sinh có thể xảy ra nhưng ít gặp mà hay gặp là dị ứng kháng sinh. Tùy từng loại kháng sinh sẽ có những biểu hiện dị ứng khác nhau và tùy từng cơ địa từng người. Cơ thể dị ứng có thể ở mức độ nhẹ - nặng, thậm chí rất nặng, đe dọa trực tiếp tới tính mạng của người bệnh. Dị ứng có thể ngứa, nổi mề đay, phù, khó thở… Sốc phản vệ là trường hợp nặng nhất của dị ứng thuốc kháng sinh có thể dẫn đến khó thở, hạ huyết áp, trụy mạch và tử vong xảy ra trong vài phút nếu không cấp cứu đúng và kịp thời.
Các chuyên gia khuyến cáo, quá trình điều trị và tư vấn cho người bệnh sẽ gặp khó khăn nếu người bệnh không có những hiểu biết cơ bản về những loại thuốc mình đã sử dụng. Việc người bệnh không thể nhớ hoặc xác định được loại thuốc mà mình đã sử dụng trước khi bị dị ứng, thầy thuốc sẽ rất khó xác định nguyên nhân gây dị ứng, dẫn đến những khó khăn trong việc lựa chọn thuốc điều trị tình trạng dị ứng cho người bệnh, đặc biệt khi người bệnh bị các thể dị ứng nặng, có chỉ định dùng kháng sinh. Nếu xử lý sai, bệnh không khỏi và phản ứng dị ứng ngày càng nặng nề hơn và thậm chí có thể tử vong nếu không xử trí kịp thời.
“Bởi vậy khi đã bị dị ứng với một loại kháng sinh hay bất cứ thuốc nào thì đừng bao giờ dùng nữa. Khi đi khám bệnh, nhớ cho bác sĩ biết mình dị ứng kháng sinh để bác sĩ sẽ có chọn lựa loại kháng sinh phù hợp. Nên uống nhiều nước để tăng thải trừ thuốc qua đường tiểu” – BS Dũng khuyến cáo.
Để phòng tránh dị ứng kháng sinh, các chuyên gia khuyến cáo người dân không nên tự ý dùng thuốc khi không có hướng dẫn sử dụng và đơn thuốc bác sĩ. Cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng, không tự ý mua thuốc sử dụng. Trong trường hợp bác sỹ cho dùng thuốc thì phải theo dõi sát, nhất là lần đầu tiên uống. Khi có triệu chứng gì bất thường cần ngưng sử dụng thuốc và tới bệnh viện để các bác sỹ chẩn đoán xem có phải bị dị ứng thuốc hay không.
Để chuẩn đoán dị ứng kháng sinh hay không, các bác sỹ sẽ có một số test dị ứng để khẳng định. Và nếu có dị ứng thì bệnh viện sẽ có phương pháp xử lý kịp thời để tránh tai biến, tử vong do sốc phản vệ. Tránh tự điều trị ở nhà theo cảm tính hay bằng các phương pháp dân gian. Đề kháng kháng sinh sẽ xảy ra nếu thường xuyên sử dụng kháng sinh hoặc sử dụng kháng sinh không đúng cách. Do đó, cần uống đủ liều, đủ số lần theo toa của bác sĩ. Dùng tiếp tục hết toa thuốc ngay cả khi cảm thấy khỏe hơn.
A. Dấu hiệu của dị ứng thuốc:
- Dị ứng nhẹ: biểu hiện đỏ da, ngứa nổi mề đay, cảm giác khó chịu buồn nôn, nôn, có khi tiêu chảy ....
- Dị ứng nặng: tím tái, ngưng tim ngưng thở, huyết áp hạ, tiêu tiểu không tự chủ → gây tử vong sau ít phút
B. Đặc điểm của dị ứng thuốc
1] Dị ứng thuốc có thể do dược chất, tá dược hoặc tạp chất khi pha.
2] Dị ứng thuốc không phụ thuộc vào liều lượng [tức là liều thấp hay liều cao]
3] Dị ứng thuốc thường xảy ra ở một số người có cơ địa dị ứng. Vì vậy có thể nói rằng: cùng một loại thuốc có người dùng không sao nhưng có người dùng lại gây dị ứng thuốc.
4] Dị ứng thuốc xảy ra khi uống, khi tiêm, khi bôi ngoài da, thậm chí khi nhỏ mắt.
5] Trong dị ứng thuốc có hiện tượng phản ứng chéo giữa thuốc gây dị ứng với thuốc khác. Thí dụ: người dị ứng penicillin có thể bị dị ứng với cephalosporin [ vì 2 nhóm thuốc này có công thức hóa học giống nhau]
6] Các thuốc thường gây dị ứng là: kháng sinh- vacxin- aspirin- một số vitamin [ B1,C,....]
C. Đề phòng dị ứng thuốc
a] Khi đang dùng thuốc nhận thấy có những biểu hiện bất thường - phải ngừng ngay thuốc đó và đến khám Bác sĩ để cho hướng điều trị thích hợp.
b] Khi đã bị dị ứng thuốc nào thì tuyệt đối không dùng thuốc đó nữa.
c] Chỉ dùng thuốc khi thực sự cần thiết. Nếu chưa biết rõ về liều lượng, cách dùng và tác dụng phụ của thuốc thì nên đến khám BS để được tư vấn.
d] Phải thông báo ngay các thuốc bị dị ứng khi đến khám hoặc mua thuốc ở nhà thuốc cho BS hoặc Dược sĩ biết để tránh dùng loại thuốc đó.
BS. Đặng Kim Trinh -BVNĐ2
Nếu bạn bị nổi mề đay sau khi dùng thuốc kháng sinh amoxicillin, điều này do dị ứng amoxicillin gây ra. Còn tình trạng nổi ban đỏ hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân. Nếu bạn bị nổi mẩn ngứa nhưng không bị mề đay và không có các triệu chứng nghiêm trọng khác như khó thở, sưng… thì không có nghĩa là bị dị ứng amoxicillin. Đó đơn giản chỉ là phản ứng nhẹ với thuốc do mẫn cảm.
Ở trẻ em, các bé gái thường dễ mẩn cảm và hay bị dị ứng amoxicillin hơn các bé trai. Những trẻ mắc bệnh mạch cầu đơn nhân hay còn gọi là bạch cầu mono dễ bị nổi mẩn ngứa sau khi dùng thuốc kháng sinh amoxicillin.
Tình trạng nổi mẩn ngứa thông thường sau khi dùng amoxicillin được mô tả lần đầu tiên trên tạp chí Nhi khoa [Journal of Pediatrics] vào năm 1960 ở những em bé dùng ampicillin để điều trị bệnh bạch cầu đơn nhân. Khi đó tới 80% trẻ em nhóm này đã bị nổi mẩn ngứa. Ngày nay, có rất ít trẻ bị bệnh bạch cầu đơn nhân điều trị bằng amoxicillin vì điều trị không thực sự hiệu quả. Tuy nhiên, vẫn có 30% trẻ bị bệnh bạch cầu mono mãn tính dùng amoxicillin bị nổi mẩn ngứa.
Cách xử lý khi bị dị ứng amoxicillin
Nếu trẻ uống kháng sinh bị phát ban, cha mẹ cần ngưng sử dụng loại thuốc ngay lập tức và nhanh chóng cho con đi khám bác sĩ. Bạn cũng có thể sử dụng thuốc không kê đơn benadryl để giúp chống lại tình trạng dị ứng theo chỉ dẫn của bác sĩ.
Nếu bé uống kháng sinh bị nổi mẩn đỏ thông thường mà không bị mề đay, bạn vẫn có thể dùng benadryl khi trẻ có cảm giác ngứa và khó chịu. Bạn vẫn nên hỏi bác sĩ xem có thể tiếp tục dùng thuốc kháng sinh đó không để ngăn ngừa nguy cơ bị dị ứng amoxicillin có thể xảy ra.
Loại mẩn đỏ ngứa thông thường có thể tự biến mất sau khi ngưng sử dụng thuốc. Tuy nhiên, nếu ban đỏ này gây ngứa và khó chịu, bác sĩ có thể khuyến cáo bôi kem steroid lên vùng da đó.
Tóm lại
Trẻ em thường dễ bị nổi mẩn ngứa khi dùng amoxicillin. Tuy nhiên, vì trẻ còn nhỏ và có làn da nhạy cảm nên rất khó để có thể xác định mẩn ngứa trên da của trẻ là do kháng sinh hay do nguyên nhân khác [ví dụ các bệnh truyền nhiễm hoặc dị ứng gây nổi ban]. Bạn cần đưa trẻ đi cấp cứu ngay nếu trẻ bị nổi ban kèm theo các triệu chứng như nôn, sốt, sưng tấy, tím tái…
Việc nhận biết nổi mẩn ngứa do thuốc kháng sinh amoxicillin, đặc biệt là ở trẻ em, thường rất khó khăn. Mẩn ngứa có thể chỉ là dạng phản ứng nhẹ bình thường, nhưng cũng có thể là dấu hiệu dị ứng kháng sinh nếu không xử lý kịp thời có thể gây sốc phản vệ và ngưng thở nếu tiếp tục dùng thuốc.
Khi trẻ chỉ bị nổi mẩn đỏ, bạn cũng nên hết sức thận trọng khi cho bé tiếp tục dùng amoxicillin. Cách tốt nhất là bạn đưa bé đi khám bác sĩ sớm. Nếu tình trạng này biến mất sau một vài ngày ngưng sử dụng thì bác sĩ có thể cho phép điều trị hết phác đồ cho đến khi hoàn thành. Bạn cũng cần ghi lại phản ứng của bé sau khi dùng bất kỳ loại kháng sinh nào và thông báo cho bác sĩ vì có thể bé sẽ bị nổi mẩn với loại kháng sinh khác cùng họ với amoxicillin.
Hồng Nhung HELLO BACSI