Ví dụ về phương pháp dạy học trực quan môn Toán ở Tiểu học

Phương pháp giáo dục trực quan hay còn gọi là dạy học trực quan, có nhiều tài liệu gọi đó là trình bày trực quan. Nó PPDH có sử dụng phương tiện trực quan như các phương tiện kỹ thuật dạy học trong, trước và sau khi sử dụng các tài liệu mới hay khi ôn tập để củng cố , thậm chí là hệ thống hóa kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo.

Phương pháp dạy học trực quan được thể hiện dưới các hình thức:

• Việc trình bày các thí nghiệm thực tế, các chiếu đèn, chiếu phim chiếu nhằm đem lại cái nhìn rõ nét, sinh động. Những thiết bị kỹ thuật, phim điện ảnh, video. Trình bày các mô hình đại diện cho hiện thức một cách khách quan nhất và nó cũng được lựa chọn cẩn thận để phù hợp trong môi trường sư phạm. Đó chính là cơ sở cho quá trình nhận thức và lĩnh hội bài giảng tốt hơn.
• Nó còn là những minh họa trình bày bằng đồ dùng trực quan có tính chất minh họa như bản đồ, tranh ảnh, hình vẽ trên bảng ….

Điểm đặc biệt của phương pháp giáo dục trực quan ở mầm non rất phát triển lại dễ thực hiện giúp trẻ nhận thức cũng như hiểu rõ hơn nội dung nhờ hình ảnh minh họa. Các bé sẽ dễ dàng tiếp thu kiến thức, lĩnh hội văn bản.

II. Ưu Điểm Của Phương Pháp Dạy Học Trực Quan

Phương pháp dạy học trực quan ở tiểu học và các cấp học khác đều mang lại những ưu điển lớn. Đặc biệt đó là sự tiếp thu có tiến bộ của các học sinh, giúp bài giảng thêm sôi động, hấp dẫn.

• Với cách dạy học trực quan, các đồ dùng phục vụ cho việc học được đặc biệt quan tâm, nhờ đồ dùng mà các học sinh có thể nhớ nhanh, nhớ lâu và nhớ rất kỹ bài giảng. Bằng hình ảnh trực quan sống động cùng những kiến thức lịch sử sống động cho các em như đang được sống ở thời kỳ lịch sử đó. Bạn cũng biết, các hình ảnh tuy không cần sử dụng tới chữ viết cũng được lưu giữ lại vững chắc trong trí nhớ, nó chính là hình ảnh thu được từ trực quan. Chính bởi vậy, học theo phương pháp trực quan góp phần tạo nên biểu tượng về lịch sử. Bên cạnh đó, đồ dùng trong các tiết học trực quan còn giúp phát triển khả năng quan sát cũng như tư duy và trí tưởng tượng cùng khả năng ngôn ngữ của học sinh.
• Phương pháp dạy học trực quan là một phương pháp học sử dụng trực quan, trực quan là nguyên tắc cơ bản của lý luận giúp học sinh có thể hình thành khái niệm dựa trên cơ sở trực tiếp quan sát các vật, đồ dùng qua minh họa bằng tranh, ảnh, video. Đồ dùng đó chính là chỗ dựa giúp học sinh hiểu bản chất của kiến thức, là một phương tiện giúp các em hình thành khái niệm, nắm vững được các quy luật của sự phát triển xã hội.

Ví dụ: Khi được học với các bức tranh có hình vẽ trên đá là hình con người sử dụng cung tân. Các em học sinh sẽ hiểu con người thời nguyên thủy đã biết và sử dụng cung tên để chuyển tư hình thức săn bắt sang săn bắn và làm thay đổi cả nền kinh tế thời bấy giờ.

III. Hạn Chế Của Phương Pháp Dạy Học Trực Quan

Tuy có nhiều ưu điểm nhưng phương pháp sử dụng đồ dùng trong giáo dục trực quan lại có những hạn chế nhất định. Những mặt hạn chế đó được kể tới như sau.

• Với các hình ảnh, video, phim ảnh đều là những thứ gây chú ý những nếu không biết cách sử dụng phù hợp sẽ khiến các em học sinh phân tán, giản sự chú ý. Điều này khiến các em không nắm được vấn đề trong bài học.
• Đây là phương pháp dạy học đòi hỏi nhiều thời gian và các giáo viên lại cần cân nhắc, tính toán để phù hợp với thời lượng dạy.
• Các hình ảnh, video, phim ảnh sẽ có cả những chi tiết ngoài lề, nhỏ lẻ và không liên quan tới bài học. Nếu không định hướng tốt các em học sinh có thể chỉ chú ý tới các chi tiết đó.

IV. Quy Trình Thực Hiện Phương Pháp Dạy Học Trực Quan

Để có những tiết học trực quan bổ ích cũng như hiệu quả, tạo hứng thú cho các em học sinh, giáo viên cần quan tâm tới quy trình thực hiện.

• Bước đầu tiên, các giáo viên cần chuẩn bị hình ảnh, video, băng đĩa, phim …..về chủ đề bài học. Các hình ảnh, video cần được xem xét kỹ lưỡng để không chứa các nội dung phản cảm, không đúng văn hóa.
• Bước tiếp theo các giáo viên treo các tranh ảnh, đồ dùng minh họa, các vật dụng thí nghiệm hay những thiết bị …..sau đó, giáo viên cần đưa ra định hướng quan sát cho học sinh.
• Trình bày chi tiết các nội dung trong bản đồ, sơ đồ và hình ảnh, với video cần chi tiết rõ nét hơn. Với các dụng cụ thí nghiệm giáo viên tiến hành thí nghiệm  và trình chiếu phim ảnh cho học sinh quan sát.
• Giáo viên yêu cầu một vài học sinh trình bày lại nội dung bức hình, nội dung đoạn video hay cách thức tiến hành thí nghiệm. Từ đó các em học được những gì.
• Giáo viên soạn sẵn những câu hỏi nhằm giúp các em học sinh vận dụng những gì được thấy được xem để trả lời. từ đó hiểu và nắm bài rõ hơn.

Có rất nhiều phương pháp dạy học trực quan và tùy vào mục đích ta chia các loại ra làm:

• Căn cứ theo mức độ tổ chức quan sát ta có thể chia ra là quan sát có sự bố trí, sắp xếp của giáo viên hoặc quan sát tự nhiên.
• Căn cứ theo cách thức quan sát ta chia làm quan sát gián tiếp và quan sát trực tiếp
• Căn cứ theo phạm vi quan sát ta chia làm quan sát các khía cạnh và quan sát toàn diện.
• Căn cứ theo thời gian ta chia quan sát dài hạn và ngắn hạn.

V. Một Số Lưu Ý Khi Dạy Học Theo Phương Pháp Trực Quan

• Các giáo viên khi đưa hình ảnh, phim truyện lên cần chú ý đảm bảo hướng quan sát cho tất cả các học sinh.
• Mỗi dụng cụ, đồ dùng thí nghiệm, video trực quan lại có phương pháp, cách thức quan sát thích hợp. Giáo viên phải tìm hiểu để đưa ra phương pháp phù hợp nhất.
• Tùy vào mỗi bài học sẽ cần đồ dùng trực quan khác nhau. Có những bài học cần video, bởi vậy, các giáo viên phải là người lựa chọn dụng cụ thích hợp nhằm giúp các em có hứng thú quan sát. Nếu mang tính chuyên nghiệp, các giáo viên phải xây dựng hệ thống dụng cụ cho trực quan theo từng bài học.
• Luôn tìm cách phát huy tính tích cực của học sinh với các đồ dùng học trực quan. Các em phải được sờ, nắm, quan sát kỹ lưỡng.
• Tuy các đồ dùng như tranh ảnh, phim rất cần thiết cho mỗi bài học, nhưng lời nói, thuyết trình của giáo viên cũng vô cùng quan trọng đặc biệt trong các môn như Địa lý, công nghệ, sinh học ở cấp bậc THPT. Giáo viên phải rèn luyện, nâng cao nghiệp vụ của mình để thực hiện tốt công việc của mình.
• Tìm cách khai thác tối đa kiến thức trong các đồ dùng trực quan, phương pháp dạy học trực quan ở mầm non khác với tiểu học. Các giáo viên phải tùy vào trình độ để đặt câu hỏi phù hợp.
• Các giáo viên cũng cần chú ý tới các đồ dùng trực quan nhỏ khi dùng với từng học sinh, hay trong việc tự học ở nhà. Các giáo viên phải hướng dẫn kỹ lưỡng cho các em, liên hệ với phụ huynh để phụ huynh cùng thực hiện và hướng dẫn các em. Các em cũng phải tìm hiểu kỹ lưỡng, hoàn thành đầy đủ bài tập, câu hỏi.

Qua bài viết, các giáo viên, phụ huynh đã hiểu được lợi ích cũng như cách tiến hình buổi học trực quan hiệu quả. Cũng cần tùy thuộc vào điều kiện, cơ sở vật chất từng nơi để áp dụng riêng biệt.

Tư vấn gia sư [24/7] 097.948.1988

Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…MỤC LỤCTrang A. PHẦN MỞ ĐẦU : ………………………………………………………………… 2I. Lời nói đầu : ….…………………………………………………………… ……….2II. Ý nghĩa và tác dụng của đề tài : …………………………………………………… 4III. Lý do chọn đề tài : ………………………………………………………… ……….6IV. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu : …………………………………… 8V. Phương pháp nghiên cứu ………………………………………………………… 9VI. Cấu trúc đề tài …………………………………………………………………… 9B. PHẦN NỘI DUNG : ……………………………………………………….……….11Chương I : Những vấn đề chung ……………………………………………………….11I. Phương pháp trực quan là gì ………………………………………………………….11II. Sự cần thiết phải dùng phương pháp trực quan tronng dạy học …………………… 11 III. Các phương tiện trực quan thường dùng cho học sinh lớp 5 ……………………….14Chương II: Phương pháp trực quan trong việc dạy học toán ở lớp 5 tiểuhọc……………………………………………………………………………………….16I. Hình thành kiến thức mới ….………………………………………………………16II.Thực hành giải toán …………………………………………………… ……… 181. Tóm tắt đề toán ………………………………………………………… 181.1. Toám tắt để toán bằng sơ đồ đoạn thẳng …………………… ……….181.2. Tóm tắt bài toán bằng lưu đồ ………………………………………….191.3. Tóm tắt đề toán bằng hình tượng …………………………… 191.4. Tóm tắt đề toán bằng sơ đồ ven ……………………………………… 201.5. Tóm tắt đề toán bằng bảng kẻ ô …… ……………………………… 201.6. Tóm tắt đề toán có công thức bằng lời………….………………………212. Phân loại để giải các bài toán .………………………………………… 212.1. Phân loại ………………………………………………………………….212.2. Trực quan với việc giải toán …………………………………………… 222.3. Một số bài toán giải được bằng phương pháp sơ đồ đoạn thẳng 242.4. Một số bài toán ở lớp 5 mang nội dung hình học ……………………… 242.5. Trực quan trong ôn tập hệ thống hoá kiến thức ………………………… 252.6. Một số bài toán về biểu đồ hình quạt…………………………………… 253. Trực quan là cơ sở hay chỗ dựa vững chắc để học sinh phát triển khảnăng khái quát cao ………………………………………………………… 28III. Những yêu cầu cơ bản khi sử dụng phương pháp trực quan dạy học toán ở lớp 5 của trường tiểu học số 2 Tịnh Phong– Sơn Tịnh - Quảng Ngãi …………………………………………………………………………………………… 29IV. Tính hiệu quả khi dạy học bằng phương pháp trực quan ……………………… 30C. PHẦN KẾT LUẬN : ……………………………………………………………… 321. Kết luận đề tài …………………………………………………………………322. Một số đề xuất kiến nghị …………………………………………………… 34 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 35HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang1 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…A. PHẦN MỞ ĐẦU I. LỜI NÓI ĐẦU: Như chúng ta đã biết , tiểu học là bậc học nền tảng đặt cơ sở ban đầu rất cơ bản vàthiết yếu, chuẩn bị cho phát triển toàn diện nhân cách con người trong thời kỳ “ Côngnghiệp hoá - hiện đại hoá” đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời nó cũngđặt nền móng vững chắc cho GD phổ thông và toàn bộ hệ thống giáo dục Quốc dân. Việcđổi mới SGK chính là để nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường sao cho phù hợpvới tiến độ ngày càng phát triển của toàn xã hội chúng ta hiện nay mà toán học là một trongnhững môn học quan trọng nhất vì nó xâm nhập vào mọi lĩnh vực trong cuộc sống. Nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy, đáp ứng nhu cầu đổi mới về nội dung vàphương pháp dạy học hiện nay trường Đaị học Quy Nhơn và trực tiếp là khoa giáo dục tiểuhọc đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để cho học viên được cập nhật kiến thức và phương phápdạy học theo nhìều hình thức. Trong đó chú trọng đến công tác nghiên cứu khoa học cho cảgiảng viên, học viên hệ vừa làm vừa học, sinh viên hệ chính qui. Với phương hướng đổi mới trong PPDH hiện nay là “ Lấy học sinh làm trung tâm” thìsự phối hợp nhịp nhàng giữa các PPDH truyền thống với phương tiện dạy học như đồ dùnghọc tập, tranh ảnh, hình vẽ minh hoạ… là hết sức cần thiết.Đặc biệt môn toán là một môn học đòi hỏi tư duy trừu tượng cao. Chính vì thế “hìnhảnh trực quan” là chỗ dựa để giáo viên có thể phát triển tư duy cho học sinh. Để dạy họccó nội dung mới, phong cách mới, có phương pháp khái quát trừu tượng cao. Được sự đồng ý của lãnh đạo nhà trường, khoa Giáo dục tiểu học. Tôi nhận thực hiệnbài tập nghiên cứu với đề tài: “Phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5 củatrường tiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi”. Phương pháp trực quan thểhiện ở mọi khâu của quá trình dạy học. Với đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 5 từ quansát đến dự đoán rồi chứng minh thì trực quan là rất cần thiết và phù hợp. Đề tài đã vận dụng được những vấn đề lý thuyết, trong quá trình bản thân tôi dạy họcthực tế và nghiên cứu, phần nào khẳng định được rằng. Dù PPDH có thay đổi, điều kiện vàphương tiện có đầy đủ đến đâu thì “ Phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5của trường tiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi” cũng rất cần thiết.Do những hạn chế nhất định nên khi tôi làm đề tài này, mặc dù tôi đã có nhiều cố gắngtrong việc sưu tầm, tham khảo nhưng chắc chắn sẽ không sao tránh khỏi những thiếu sót.Tôi kính mong sự thông cảm và nhận được những ý kiến đóng góp của những thầy cô giáovà bạn đọc để đề tài được hoàn chỉnh hơn.HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang2 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học… Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn Thầy giáo Lê Công Hạnh đã hết lòng hướng dẫntạo mọi điều kiện thuận lợi nhất, giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài này và tôi cũng không quêngởi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo ở khoa GDTH đã tận tình giúp đỡ để tôi thực hiện đềtài nầy.Quảng Ngãi, tháng 8 năm 2009 Học viên thực hiện Trần Thị Hồng NhânHVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang3 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…II. Ý NGHĨA VÀ TÁC DỤNG CỦA ĐỀ TÀI • Ý nghĩa: Môn Toán ở bậc tiểu học nói chung có một vị trí hết sức quan trọng.Kết quả học toán của học sinh cũng được đánh giá trước hết là do khả năng làmtoán, giải toán biết làm thành thạo tất cả các bài toán là một tiêu chuẩn chủ yếu để đánh giátrình độ học toán của mỗi học sinh. Do vậy việc dạy toán trong chương trình SGK mớihiện nay ở trường tiểu học có một ý nghĩa và tác dụng vô cùng to lớn. Nó giúp chúng tahiểu được phương pháp trực quan trong dạy và học mà còn định hướng cho chúng ta cáchsử dụng phương pháp trực quan như thế nào là hợp lý.Trực quan thường được sử dụng ở nhiều khâu của quá trình dạy học như trong việchình thành kiến thức, trong thực hành giải toán, trong ôn tập các kiến thức… ngay cả trongSGK có những hình ảnh không dùng để dạy mà chỉ dùng để trang trí nhưng cũng kích thíchđược sự tò mò của học sinh, giúp học sinh quan sát dễ hơn. • Tác dụng:  Đối với giáo viên: giúp giáo viên hiểu được phương pháp trực quan trongdạy học và sự cần thiết phaỉ sử dụng phương pháp trực quan trong dạy vàhọc toán ở lớp 5. Đối với học sinh: Học sinh dễ tiếp thu kiến thức nhờ vào phương pháptrực quan. 1. Việc học toán giúp các em củng cố vận dụng và hiểu sâu thêm tất cả các kiếnthức về số học, về đo lường, về các yếu tố hình học đã được học trong chương trìnhmôn toán ở lớp 5 Hơn thế nữa phần lớn các biểu tượng, khái niệm, quy tắc, tính chất toán học đều đượchọc sinh tiếp thu qua từng bài giảng của giáo viên. Nên khi dạy môn toán người giáo viênphải chú trọng đến việc sử dụng phương pháp trực quan trong việc dạy học môn toán ở lớp5. Từ những trực quan cụ thể sẽ giúp cho học sinh khắc sâu được những kiến thức cơ bản.Ví dụ: Phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5 [giáo viên chủ yếu sử dụngcác mô hình, hình vẽ tượng trưng có mức độ trừu tượng khái quát nhất định để dạy học toán]HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang4 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…2/. Thông qua nội dung thực tế khi sử dụng phương pháp trực quan trong dạy họctoán ở lớp 5, học sinh tiếp cận những kiến thức về cuộc sống và có điều kiện để rèn luyệnkhả năng áp dụng các kiến thức đã học vào cuộc sống . Làm tốt điều Bác Hồ căn dặn:“Học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn” Mỗi bài toán là một bức tranh của cuộc sống . Khi giải được mỗi bài toán học sinhphải biết rút ra từ những bức tranh ấy các bản chất toán học của nó, phải biết chọn lựa nhữngphương pháp thích hợp, biết làm đúng phương pháp đó , biết đặt lời giải chính xác … Vì thếquá trình học toán 5 sẽ giúp cho học sinh rèn luyện khả năng quan sát và giải quyết các hiệntượng của cuộc sống qua con mắt toán học của mình.Ví dụ: Khi dạy bài: “hỗn số” [SGK, toán 5, trang 44]GV dùng hình vẽ trong SGK hoặc dùng miếng bìa [đồ dùng có trong học toán 5] đểhướng dẫn học sinh quan sát và nhận biết về hỗn số. Giáo viên gắn 2 hình tròn và 34 hình tròn, ghi các số, phân số, rồi hỏi có tất cả baonhiêu hình tròn? Từ trực quan học sinh có thể quan sát và nhận biết số hình tròn trong 2 miếng bìa và 34miếng bìa. Từ đó học sinh có thể nhận biết hỗn số 3. Việc sử dụng phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5 sẽ giúp cho họcsinh phát triển trí thông minh, óc sáng tạo và thói quen làm việc một cách khoa học chohọc sinh Bởi vì khi dạy học toán giáo viên sử dụng phương pháp trực quan sẽ gây được sự tập trungchú ý cao độ vào nội dung của đề toán. Phải biết gạt bỏ những cái thứ yếu, phải biết phân biệt được cái đã cho, cái phảitìm,phải biết phân tích để tìm ra đường dây liên hệ giữa các số liệu … Nhờ đó mà đầu óc củahọc sinh sẽ sáng suốt hơn, cách suy nghĩ và làm việc của học sinh sẽ khoa học hơn.4. Việc vận dụng phương pháp trực quan trong việc dạy học toán ở lớp 5 giúp chohọc sinh phải biết tự mình quan sát, xem xét vấn đề, tự mình tìm cách giải quyết vấn đề,Từ trực quan học sinh có thể tự mình trả lời được các câu hỏi, tự giải được các bài toánvà tự mình kiểm tra lại được kết quả HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang5 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học… Đây là một vấn đề hết sức khó khăn đối với học sinh lớp 5, nhưng các em làm đượcđiều này sẽ là một cách tốt nhất để rèn luyện cho học sinh đức tính kiên trì, tự vượt khó, cẩnthận chu đáo khi làm bài, ý thức được sự chặt chẽ, chính xác trong toán học. Vì vậy việc sử dụng phương pháp trực quan trong việc dạy học toán ở lớp 5 của trườngtiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi rất có ý nghĩa và tác dụng to lớn, nhờvậy nên mỗi học sinh cần phải ra sức rèn luyện để học thật tốt. Điều đó chẳng những giúpcác em học giỏi môn toán mà còn giúp các em học giỏi các môn khác. Trong dạy học người giáo viên phải suy nghĩ tìm tòi các biện pháp giảng dạy sao chothật tốt để giúp học sinh chiếm lĩnh được những kiến thức mà giáo viên đã truyền đạt. Học sinh đóng vai trò chủ thể, giáo viên đóng vai trò tổ chức ,nên khi dạy học giáo viênthường sử dụng “ Phương pháp trực quan trong dạy học”, để phát huy được óc quan sát, tưduy sáng tạo nhằm hình thành và phát triển kỹ năng cho học sinh. III. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Như chúng ta đã biết, các kiến thức toán học vẫn trừu tượng và khái quát cao mà HSlớp 5 [ 10 – 11 tuổi] tư duy còn mang tính chất cụ thể, hình tượng. Vậy làm thế nào để cácem có thể nhận thức được các kiến thức toán học có phương pháp chất nền móng này mộtcách nhanh nhất có hiệu quả nhất. Chính vì điều ấy mà trong những năm qua các nhà nghiên cứu GD nói chung và các nhànghiên cứu toán học nói riêng đã không ngừng tìm tòi những phương pháp và các hình thứcdạy học thích hợp với trình độ và khả năng lĩnh hội của HS.Theo tôi một trong những cách dạy học có hiệu quả cao nhất đó là dùng phương tiện trựcquan. Thông qua phương tiện trực quan này giáo viên dễ dàng truyền đạt kiến thức mà họcsinh nắm bắt được các khái niệm toán học nhanh chóng và gây hứng thú trong học tập ở họcsinh. Bằng phương tiện trực quan các khái niệm toán học, các quy luật, quy tắc được biểu thịrõ nét cụ thể. Với mong muốn tự rèn luyện để nâng cao tay nghề trong thực tế giảng dạy tôi đã chọnđề tài toán để làm luận văn với đề tài: “Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5của trường tiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi”. Dưới sự hướng dẫn của thầygiáo - Thạc sĩ Lê Công Hạnh giảng viên khoa GDTH trường Đại học Qui Nhơn. Trong quá trình dạy học giáo viên sử dụng phương pháp trực quan trong dạy học toán ởlớp 5 là một điều hết sức cần thiết trong chương trình dạy toán ở tiểu học. Bởi vì đối với học sinh lớp 5 ở trường tiểu học việc học toán là bậc học nền tảng, nó cócơ sở và điều kiện phát triển các bậc học tiếp theo. Học sinh tiểu học là đầu tiên thuộc nềnHVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang6 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…văn minh của nhà trường, của mỗi quốc gia cho nên việc dạy học. Truyền đạt kiến thức chocác em đối với bộ môn toán là rất nan giải. Giáo viên phải lựa chọn phương pháp dạy họcsao cho phù hợp để giúp các em chiếm lĩnh kiến thức mới. Vì vậy việc sử dụng “ phươngpháp trực quan” để dạy học toán sẽ giúp các em phát huy được phương pháp tích cực, rènluyện được cho học sinh kỹ năng quan sát. Đây là một bước rất khó đối với HS lớp 5 ởtrường tiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi”.Nhưng nếu các em học tốt việchọc toán sẽ là một tiền đề, là một nền tảng cơ bản để giúp các em bước lên bậc học THCShọc một cách dễ dàng và tự tin hơn. Hơn nữa việc sử dụng phương pháp trực quan trong dạy học hiện nay còn một số thầycô chúng ta còn lúng túng trong quá trình giúp học sinh khai thác tranh, mô hình hoặc sơ đồcủa các bài toán đố hay hệ thống các câu hỏi gợi mở. Để giúp các em tìm ra hướng giảiquyết các bài toán và còn lúng túng trong việc giúp HS hình thành bài toán. Vì những lẽ đó để giúp học sinh và một số bạn đồng nghiệp, chúng ta hãy tháo gỡnhững khó khăn vướng mắc trong việc sử dụng phương pháp trực quan trong giảng dạy. Bởi vì nền giáo dục của chúng ta mang tính kế thừa theo từng giai đoạn phát triển nhiềumặt của đất nước. Đồng thời nền giáo dục có sự tiến triển theo tiến hoá của thời đại. Trongnhững năm qua thành tích đạt được của giáo dục là rất đáng tự hào. Riêng việc dạy toán choHS lớp 5 là một nền móng là động lực phát triển cho lviệc học toán sau này của các em nênkhông thể coi nhẹ được. Cho nên việc nâng cao phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5 là một vấn đề hếtsức cần thiết đối với người giáo viên. Muốn có được kết quả giảng dạy thật tốt thì người giáo viên phải phát huy tốt nhữngkhả năng, năng lực của bản thân mình. Vì vậy hơn lúc nào hết người giáo viên cần phải cónhiều biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học. Cải tiến phương pháp dạy học tốt hơn nữa.Xuất phát từ những lý do trên và để áp dụng tốt phương pháp trực quan trong dạy họctoán nên tôi chọn đề tài: “ Phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5 của trườngtiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi”. Nhằm góp phần nâng cao chất lượngdạy học để đáp ứng với nhu cầu của sự nghiệp phát triển giáo dục của địa phương đạt hiệuquả.Vì thời gian có hạn nên không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong được sự gópý quý báu của các thầy cô giáo để đề tài nghiên cứu này được hoàn thiện hơn. IV /. PHẠM VI VÀ ĐÔÍ TƯỢNG NGHIÊN CỨU A/. PHẠM VI NGHIÊN CỨU  Phương pháp trực quan được ứng dụng vào nhìêu ngành nghề khác nhau,trong đó cóngành GD & ĐT. Song ở đây chỉ nghiên cứu phương pháp trực quan trong dạy học toán ởHVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang7 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…lớp 5 theo chương trình SGK mới ở trường tiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - QuảngNgãi.  Các loại sách tham khảo về phương pháp dạy học toán lớp 5 ở tiểu học. Sách GK lớp 5 trong chương trình SGK cũ để so sánh giữa 2 nội dung chương trình cũvà nội dung chương trình mới để thấy được sự đổi mới về nội dung và phương pháp dạy họclà cần thiết. Sách giáo khoa và SGV lớp 5 trong chương trình SGK mới nhằm nghiên cứu về sự kếthừa và phát triển. Kết quả sử dụng phương pháp trực quan trong dạy học toán lớp 5 ởtrường tiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi. B. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU  Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài này là phương pháp trực quan, vận dụng phươngpháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5 trong trường tiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh- Quảng Ngãi. Nghiên cứu sự thể hiện của phương pháp trực quan trong chương trình toán ởlớp 5. Các loại sách giáo khoa, sách giáo viên, sách tham khảo về phương pháp dạy học toán ởlớp 5.  Tham khảo ý kiến của thầy giáo hướng dẫn Lê Công Hạnh, Ban giám hiệu và các thầycô giáo trong trường V/. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để hoàn thành được phương pháp tôi sử dụng một số phương pháp:  Phương pháp tìm tòi nghiên cứu,thu thập và phân tích tài liệu. Phương pháp phân tích tổng hợp, các nội dung kiến thức ,các bài toán có liên quan.  Nghiên cứu về các phương pháp dạy học , phương pháp dạy học trực quan trong dạyhọc toán ở lớp 5 trường tiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi. Việc xây dựng đề tài được tiến hành theo các bước cơ bản sau: • Bước 1: Đọc kỹ và tìm hiểu đề tài.Đây là đề tài: “ phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5 của trường tiểuhọc số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi” • Bước 2: Lập đề cương cho đề tài nghiên cứu.HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang8 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…• Bước 3: Sưu tầm sách tham khảo [ Kể cả chương trình sách giáo khoa cũ và mới ].Bao gồm sách giáo khoa toán 5. Sách giáo khoa, sách giáo viên, sách tham khảo có nội dung về phương pháp trựcquan trong dạy học toán ở lớp 5.• Bước 4: Gặp mặt quý thầy cô giáo ở trong nhà trường để tham khảo ý kiến, tìm hiểunhững kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp trực quan trong giảng dạy toán ở lớp5. Đồng thời tổ chức gặp mặt các em học sinh khối lớp 5 để tìm hiểu những vướngmắc của các em trong quá trình khai thác nội dung bằng trực quan. • Tiến hành xây dựng đề tài chi tiết.VI. CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI Đề tài nghiên cứu: “Phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5 của trườngtiểu học số 2 Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi” GỒM 3 PHẦN CHÍNH: A. PHẦN MỞ ĐẦU I. Lời nói đầu.II. Ý nghĩa và tác dụng của đề tài.III. Lý do chọn đề tài.IV. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu.V. Phương pháp nghiên cứu. VI. Cấu trúc của đề tài. B. PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG I. Những vấn đề chung. II. Sự cần thiết phải dùng phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5. III. Các phương tiện trực quan thường dùng trong dạy học toán ở lớp 5. CHƯƠNG II: HIỆU QUẢ CỦA PHƯƠNG PHÁP TRỰC QUAN TRONG DẠY HỌC TOÁN Ở LỚP 5: I. Hình thành kiến thức mới.II. Thực hành giải toán.III. Những yêu cầu cơ bản khi sử dụng phương pháp trực quan trong dạy học toán ở lớp 5 .IV. Phương pháp hiệu quả khi dạy học toán bằng phương pháp trực quan .HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang9 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…C. KẾT LUẬN I. Kết luận đề tài .II. Đề xuất kiến nghị . D. TÀI LIỆU THAM KHẢOB. NỘI DUNGCHƯƠNG I : NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG I. PHƯƠNG PHÁP TRỰC QUAN LÀ GÌ ? Phương pháp trực quan là phương pháp dạy học dựa trên cơ sở những hình ảnh cụ thể,hình vẽ, đồ vật và thực tế xung quanh để hình thành kiến thức kỹ năng cho học sinh.Trực quan là quá trình làm cho học sinh lĩnh hội được các kiến thức, kỹ năng toán họctrên hình ảnh sự vật cụ thể thông qua ngôn ngữ, cử chỉ kèm theo của giáo viên. II. SỰ CẦN THIẾT PHẢI DÙNG PHƯƠNG PHÁP TRỰC QUAN TRONG DẠYHỌC TOÁN Ở LỚP 5 1. Các tri thức toán học vốn có phương pháp trừu tượng và khái quát cao trong khi tư duycủa trẻ [ 10 – 11 tuổi ] còn mang phương pháp cụ thể, gắn với hình ảnh và hình tượng cụ thểtrong khi đó các kiến thức của môn toán lại có phương pháp trừu tượng và khái quát cao.Vốn sống của các em còn nghèo nàn vì vậy trực quan sẽ bổ sung vốn hiểu biết cho các em.Cung cấp chỗ dựa cho hoạt động tư duy giúp học sinh dễ chú ý, để từ đó có thể nắm các trithức trừu tượng một cách vững chắc, tự giác và phát triển được năng lực tư duy trừu tượnggiúp phát triển trí trừu tượng. Như vậy: Trực quan không phải là mục đích mà chỉ là phương pháp, phươngtiện giúp học sinh đạt được mục đích cuối cùng là nắm các tri thức toán họctrừu tượng, phát triển năng lực tư duy.  Quan niệm về cái cụ thể và trừu tượng chỉ có phương pháp chất tương đối khihọc sinh [10 – 11 tuổi] học về số tự nhiên. Thì khái niệm về số tự nhiên là trừutượng . Vì vậy ta phải sử dụng phương pháp trực quan là những vật cụ thể.Ví dụ: Như con vịt, quả cam, đồng hồ, ô tô . Nhưng khi đã nhận thức được các kháiniệm về số tự nhiên rồi thì có thể coi đó là cái cụ thể, là phương tiện trực quan đểhọc các kiến thức trừu tượng hơn. HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang10 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học… Như vậy việc dạy toán ở lớp 5 thường phải dựa vào phương tiện trực quan [ởmức độ khác nhau] và sử dụng phương pháp trực quan là một việc làm hết sức cầnthiết. Nếu bỏ qua khâu “ trực quan sinh động ” hay tiến hành một cách đại khái sẽkhông giúp học sinh nhận thức được sâu sắc đối tượng, ngược lại cũng không nên. Lạm dụng trực quan vì việc đó chẳng những làm tốn thời gian mà còn kìm hãmkhả năng hình thành các biểu tượng không gian, hạn chế năng lực khái hoá , kìmhãm sự phát triển tư duy trừu tượng. Nói chung là không nên dùng trực quan một khi ta biết chắc chắn rằng học sinhđã có thể dựa vào suy nghĩ dán tiếp để giải quyết vấn đề. 1.1. Ở lớp 5 ta có thể tổ chức giảng dạy trực quan sao cho học sinh có thể thu nhận kiếnthức dựa trên nhiều giác quan như nhìn, nghe … và đặc biệt là qua hành động [Cân, đong ,đo, đếm, gấp, cắt, ghép, tô ….] của bản thân hoặc là qua theo dõi không chỉ là giảng mà cảcác thao tác của giáo viên minh hoạ cụ thể các bước phương pháp, các khái niệm, cácphương pháp chất. 1.2. Cần phải chuyển dần, chuyển kịp thời đúng lúc từ dạng trực quan này sang dạngtrực quan khác với mức độ trừu tượng tăng dần, trật tự dùng có thể là từ vật thật sang tranhminh hoạ rồi đến sơ đồ, biểu đồ, hình vẽ.Ví dụ : Dạy cho học sinh bài: “ Hình hộp chữ nhật, hình lập phương” có thể giáo viêngiới thiệu minh hoạ trực quan theo thứ tự sau.*Giới thiệu hình hộp chữ nhật:Mức độ 1 .Giáo viên cho học sinh quan sát bao diêm, viên gạch, hộp bánh có dạng hình hộp chữ nhật.DIÊM TH?NG NH?TMức độ 2Nhận biết các đặc điểm của hình hộp chữ nhật thông qua các mô hình bằng nhựa[ có trong đồ dùng học toán] HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang11 ti : Phng phỏp trc quan trong dy hc Toỏn lp 5 ca trng Tiu hc Mc 3Nhn bit cỏc c im ca hỡnh hp ch nht thụng qua hỡnh v minh ho. QDA BNCPMChieu roọngChieu caoChieu daứi- Rừ rng l mc tru tng tng dn, hc sinh phi suy ngh nhiu hn, nuqua hỡnh 1 hc sinh nhn bit cỏc c im ca hỡnh hp ch nht thụng qua cỏc vt cútrong thc tin. Thỡ n hỡnh 2 hc sinh bt buc phi suy lun hiu rng cỏc biu tngca hỡnh hp ch nht hon ton phi dựng suy lun da trờn nhng vt cú trong thctin. - Hỡnh v minh ho trờn l hỡnh v chung cho dng toỏn hỡnh hp ch nht. õy nu b qua cỏc giai on 1 v 2 v dy ngay dy sm vo bỡnh v minh ha s lm chohc sinh nm vn mt cỏch mỏy múc. - ó n khi hc sinh thụng tho loi toỏn ny. Khụng nht thit phi dựng dựng trcquan minh ha. 1.3. Coi trng vic chun b dựng dy hc v phng phỏp toỏn k v cỏch s dngtrờn lp.- Khi giỏo viờn lờn lp phi chun b dựng dy hc v khi dy giỏo viờn cnphi xỏc nh c lỳc no nờn a dựng ra cho hc sinh quan sỏt, lỳc no thỡ ct i, khict thỡ phi ct õu khụng lm phõn tỏn s chỳ ý ca hc sinh, li phi luyn tp trc cỏcthao tỏc hng dn cú trng tõm hc sinh quan sỏt tt, trỏnh tỡnh trng cho mu sc rcr, hỡnh nh sinh ng ca con chim, con bm, lm m mt cỏc khỏi nim toỏn hc cntruyn th. c bit cn trỏnh cỏc trng hp:HVTH :Trn Th Hng Nhõn Trang12 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…- Trường hợp vì sơ suất trong việc sử dụng phương pháp trực quan mà dẫn tìnhtrạng phân loại bài giảng. Cách làm này không tốt Cách làm này tốt - Trong đó cách làm phía trên là không tốt nó không nêu rõ được ánh xạ 1 – 1 từcác phân tử của các tập hợp thứ nhất đến tập hợp thứ 2 - Còn cách làm dưới là tốt vì đã nêu rõ được ánh xạ 1 – 1 này.- Rõ ràng chỉ cần thay đổi cách bố trí đồ dùng trực quan một chút là học sinh sẽdễ dàng tiếp thu kiến thức hơn. Giáo viên kết hợp chặt chẽ các phương pháp giảng dạy khác nhau như:- Phương pháp đàm thoại [giáo viên vừa hướng dẫn trên đồ dùng trực quan vừađàm thoại giữa giáo viên và học sinh].- Phương pháp thực hành [ giáo viên và học sinh cùng làm việc trên đồ dùng trựcquan hạn chế việc giáo viên làm việc một mình].- Phương pháp giảng giải [ giáo viên vừa hướng dẫn học sinh làm hoặc quan sátvừa khéo léo giải thích rõ ràng].III/ CÁC PHƯƠNG TIỆN TRỰC QUAN THƯỜNG DÙNG CHO HỌC SINH LỚP 5 Những vật thực có trong tự nhiên xung quanh các em như sách vở, bút chì, thướckẻ, compa viên phấn hình tròn…HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang13               Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…Những mẫu vật cắt bằng giấy bìa, giấy màu, những vật không có trước mắt nhưng cácem quá quen thuộc như chó, mèo, nhà cửa, máy bay, ô tô, xe đạp, xe máy …1. Các bộ que phương pháp khác nhau về màu sắc, kích thước,biểu thị các số, cáchàng, lớp đơn vị trong hệ thập phân.2. Những bàn phương pháp: vừa dùng để học cấu tạo thập phân của số học, cáchàng, các lớp, bảng cài, bảng nỉ [ và các dạng bảng nỉ, bảng từ phương pháp] vv…3. Các bảng phương pháp: [ bảng nhân, chia …] các bảng đo đơn vị, đo lường, đothời gian, các sơ đồ và bảng mô tả, chỉ dẫn, cách giải toán điển hình, chỉ dẫn cách viếtsố, các biện pháp, phương pháp. Các phương pháp chu vi, diện tích hình. Những bảngbiểu này được dùng khi giảng dạy bài hoặc treo trong lớp khi ôn tập. 4. Những sơ đồ, biểu đồ, hình vẽ ngay trên bảng lớp ngay trong từng giờ học, giờdạy. Giới thiệu những nét bản chất của mỗi đối tượng và quan hệ toán học cầnnghiên cứu. Ví dụ: Loại toán tìm 2 số khi biết tổng và hiệu: Có thể được diễn đạt 1 trong các sơ đồ sau: Nam + 8 8 50HS Nữ 50HS ? HS NamNữ 50 HS 5. Ngoài ra còn kể tới - Sách giáo khoa với những hình ảnh, tranh vẽ, ví dụ minh hoạ, quy tắc in đậm,công thức đóng khung …- Bảng lớp với các ví dụ, những mẫu ghép phương pháp trình bày rõ ràng theocách sử dụng phấn màu hợp lý. HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang14Nam Nữ8 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…- Các công cụ toán học của người giáo viên như: Compa, êke, thước kẻ, phươngpháp, nan phương pháp, que phương pháp v.v…- Ngôn ngữ cử chỉ của giáo viên như: Lời nói ngắn gọn hấp dẫn, cách diễn tả sinhđộng, kèm theo các động tác khéo léo của giáo viên cũng ảnh hưởng lớn đếnviệc tiếp thu của học sinh. CHƯƠNG II: PHƯƠNG PHÁP TRỰC QUAN TRONG DẠY HỌC TOÁN Ở LỚP 5Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC. Phương pháp trực quan trong dạy học toán học ở lớp 5 của trường tiểu học nghĩa làgiáo viên tổ chức, hướng dẫn học sinh hoạt động trực tiếp, các hiện tượng, sự vật cụ thể dựavào đó mà nắm được kiến thức kỹ năng của môn toán. Sử dụng phương pháp trực quan trong dạy học toán học ở lớp 5 của trường tiểu học số 2Tịnh Phong - Sơn Tịnh - Quảng Ngãi là sự kết hợp giữa cái cụ thể và cái trừu tượng nghĩa là tổ chức hướng dẫn cho học sinh nắm được các kiến thức trừu tượng khái quát hoá của môntoán dựa trên cái cụ thể, gần gũi với học sinh. Sau đó lại vận dụng những qui tắc, khái niệmtrừu tượng để giải quyết những vấn đề của học sinh trong thực tế đời sống và trong cộngđồng. I. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI Học sinh lớp 5 từ [ 10 - 11 tuổi ] nhận thức còn mang tính cụ thể hình tượng. Với kiếnthức mang tính khái quát cao của môn toán thì việc sử dụng các phương tiện trực quanlà cần thiết để cho học sinh dễ dàng nắm bắt được các kiến thức.Với quan điểm dạy học “ lấy học sinh làm trung tâm”. Người giáo viên phải tìm được cách định hướng để học sinh tự tìm ra kiến thức mới. Ta có thể hình dung việc hình thành kiến thức mới cho học sinh cũng giống như việc ta đi từ tầng trệt lên tầng lầu củamột toà nhà cao tầng. Vậy người giáo viên phải chia bài học ra làm nhiều bước nhỏ để hướng dẫn học sinh. Tất cả những bước nhỏ ấy học sinh phải tự thao tác trên vật cụ thể,hình vẽ hay mô tả hình. - Để có thể hình thành biểu tượng một cách chính xác. Ví dụ: Khi dạy bài: Diện tích hình tam giác [SGK toán 5, trang 87] giáo viên lấy 2 hìnhtam giác bằng nhau. Lấy 1 hình tam giác đó cắt theo đường cao để thành 2 mảnh tam giác 1và 2. Ghép 2 mảnh 1 và 2 vào 1 trong 2 tam giác trên sao cho chồng khít lên tam giác đó.Ghép 2 mảnh 1 và 2 vào 1 trong 2 tam giác trên để được hình chữ nhật.HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang15 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…DACBE12HÑöôøngcaét12 Nhận xét hình ghép ta có diện tích 1 tam giác bằng nữa diện tích hình chữ nhật có chiềudài bằng cạnh đáy tam giác, chiều rộng bằng chiều cao của tam giác.Do đó: Diện tích tam giác = diện tích hình chữ nhật = chiều dài đáy x chiều cao 2 2 Từ đó học sinh có thể rút ra qui tắc “ Muốn tính diện tích hình tam giác ta lấy độ dài đáynhân với chiều cao[ cùng một đơn vị đo] rồi chia cho 2”. Trực quan ở đây được thể hiện ở chỗ thao tác cắt ghép từ 2 hình tam giác bằng nhau để tạo thành hình chữ nhật mà việc tính diện tích hình chữ nhật để đi đến xác định được cách tính diện tích hình tam giác đã cho. Nhận xét: Tính diện tích hình tam giác có độ dài đáy là 8 cm và chiều cao là 6 cm. Tóm tắt: a= 8 cm h= 6 cmHVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang16 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học… Học sinh dựa vào phương tiện trực quan là dựa trên tóm tắt của bài toán để tính diện tích hình tam giác. Qua ví dụ trên đã chứng tỏ trực quan là cần thiết. Sử dụng “ trực quan” trong dạy học toán ở lớp 5 giúp học sinh dễ truyền đạt kiến thức, học sinh dựa vào trực quan mà tìm ra kiến thức mới. Trực quan không thể thiếu trong việc hình thành kiến thức mới cho học sinh. Trong việc thực hành kiến thức mới là vậy; còn trong thực hành giải toán, trực quan cóhiệu quả không, có cần thiết không. II. THỰC HÀNH GIẢI TOÁN Trước hết tính trực quan phải thể hiện trong tóm tắt đề toán .1. Tóm tắt đề toán Dùng sơ đồ hình vẽ, ngôn ngữ , ký hiệu ngắn gọn để tóm tắt đề toán là cách tốt nhất, đểdiễn đạt các điều kiện của bài toán. Tóm tắt đề toán giúp chúng ta chú ý vào bản chất cấutrúc toán học của đề toán. Khi tóm tắt cần chú ý: - Tóm tắt thuật toán ngắn gọn, chính xác.- Tuỳ vào trình độ học sinh thấp hay cao mà lựa chọn cách tóm tắt mang nhiều tínhtrực quan hay ít tính trực quan. - Luôn luôn quan tâm đến việc dựa vào tóm tắt đề toán để hướng dẫn học sinh suynghĩ tìm tòi cách giải. 1.1. Tóm tắt đề toán bằng sơ đồ đoạn thẳng Đây là cách hay dùng nhất hiện nay, trong đó dùng các đoạn thẳng để biểu thị cái đãcho, cái cần tìm và quan hệ toán học trong đề toán. Ví dụ: Một cửa hàng có số mét vải hoa nhiều hơn số mét vải xanh là 540 mét. Hỏi mỗiloại vải có bao nhiêu mét, biết rằng số mét vải xanh bằng 14 số mét vải hoa.[sách phương pháp giải toán 5]Tóm tắt:Vải hoa: Vải xanh: 540 mHVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang17 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…Ưu điểm của cách tóm tắt này là giúp cho học sinh dễ dàng thấy được 2 điều kiện củabài toán: Số mét vải hoa nhiều hơn số mét vải xanh là 540 m [ biểu thị quan hệ 2 số hơn kémnhau 1 đơn vị] và số mét vải hoa gấp 4 lần số mét vải xanh [ biểu thị quan hệ so sánh số nàygấp số kia một số lần].Sơ đồ trên gợi cho ta cách tìm số mét vải xanh bằng cách lấy 540 chia cho 3 [vì số métvải xanh bằng 13 của số 540 m], cũng nhờ sơ đồ gợi cho ta cách tìm số mét vải hoa bằngcách lấy số mét vải xanh tìm được đem cộng với 540m [hoăc gấp 4 lần số mét vải xanh] 1.2. Tóm tắt đề toán bằng lưu đồ : Đây là cách làm khá thuận lợi và hiệu quả. Nó giúp giải được một số bài toán khómột cách dễ dàng.Ví dụ: An và Bình có một số bi. Nếu An cho Bình đúng bằng số bi Bình đang có,sau đó Bình lại cho An đúng bằng số bi còn lại của An thì lúc này mỗi bạn đều có được40 bi. Hỏi số bi của mỗi người lúc đầu? [ toán nâng cao]Gọi số bi lúc đầu của An là a, số bi của Bình lúc đầu là b, ta có lưu đồ tóm tắt bài toán An -b +mBình +b -mDựa vào lưu đồ ta có thể giải toán rất nhanh.1.3. Tóm tắt đề toán bằng hình tượng:Ta dùng các ký hiệu như: … để diễn tả các đốitượng và phân biệt các đối tượng khác. Qui ước: Nếu bên trong là một hình không ghi số thì giống nhau biểu thị cùng một đạilượng [ có cùng giá trị].HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang18a m 40b n 40 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…Ví dụ: Một thư viện trường cho học sinh mượn 65 quyển sách gồm 2 loại sách giáokhoa và sách tham khảo. Số sách giáo khoa nhìeu hơn số sách tham khảo là 17 quyển. Hỏithư viện trường đã cho học sinh mượn mỗi loại bao nhiêu quyển? a biểu thị Là số sách tham khảo Là số sách giáo khoa Ta có tóm tắt 65 quyển 1.4. Tóm tắt đề toán bằng sơ đồ ven : Trong cách này người ta dùng hình vẽ các đối tượng thành các đường khép kín rồi ghicâu hỏi hoặc các số liệu vào trong các đường khép kín đó. Dựa vào đó, mà suy luận để giảitoán. Ví dụ: Trong 100 học sinh có 75 em thích toán, 60 em thích văn và có 5 em khôngthích cả toán lẫn văn. Hỏi có bao nhiêu em thích cả văn lẫn toán?Ta có thể tóm tắt đề toán như sau: 51.5. Tóm tắt đề toán bằng bảng kẻ ô: Trong khi giải toán ta thường gặp phải các đối tượng đi chung với nhau những đặctính nào đó; hoặc các đại lượng đó có giá trị tương ứng với nhau một cách chặt chẽ. Lúc đóta có thể dùng “bảng kẻ ô” để xếp đặt các đối tượng đó vào cùng một hàng [ cột ] để tìm kếtHVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang191717 75 ?60 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…quả, giúp học sinh dễ dàng tìm thấy các quan hệ chính trong bài toán, nhờ đó mà giải quyếtcác bài toán rất nhanh. Ví dụ: Lớp em có 35 học sinh trong đó có 20 bạn trai. Chủ nhật vừa qua có 8 bạn gáiđi xem phim và có 11 bạn trai không đi xem phim. Hỏi có bao nhiêu bạn không đi xemphim? [ 100 câu hỏi và đáp án , tr 200 ] Có thể tóm tắt như sau: Nam Nữ Tất cả Có xem phim 8Không xem phim 11Tất cả 20 351.6. Tóm tắt đề toán có công thức bằng lời: Trong các tóm tắt này người ta viết tắt các giá trị của một số đại lượng bằng các “từchữ” rồi ghi lại bằng các điều kiện của bài toán bằng các phép tính. Ví dụ: 10 người làm xong một công việc phải hết 7 ngày. Nay muốn làm xong côngviệc đó trong 5 ngày thì cần bao nhiêu người? [mức làm của mỗi người như nhau] Tóm tắt:7 ngày: 10 người5 ngày:…người? 2. Phân loại để giải các bài toán. Giải toán [là gọi tắt của giải toán có lời văn] có một ý nghĩa rộng lớn. Có quanđiểm cho rằng dạy học toán là dạy hoạt động của người làm toán. Hoạt động có bản củangười làm toán là hoạt động giải toán. Vì vậy giải toán có một vị trí quan trọng trong thực tếở trường tiểu học. Giải toán có thể sử dụng hầu hết các khâu của quá trình dạy toán.2.1. Trực quan với việc giải toán: Trong toán lớp 3 phương pháp trực quan là quan trọng. Nếu ta sử dụng nó một cáchhợp lý thì các đìều kiện bài toán được diễn tả một cách cụ thể, loại bỏ được những gìHVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang20 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…không phải là bản chất, do đó học sinh dễ nhận ra mối quan hệ giữa các đối tượng làmcơ sở để phát hiện ra nhìều cách giải khác nhau cho cùng một bài toán. Sau đây là cách giải bài toán giải được theo trực quan [đương nhiên là nhiều cách giảikhác nhau]. 2.2. Một số bài toán giải được bằng phương pháp dùng sơ đồ đoạn thẳng Ví dụ 1: Biết 310 quãng đường AB dài 12 km. hỏi quãng đường AB dài bao nhiêukí –lô- mét ? [Bài tập 5, trang 16,SGK toán 5]Hướng giải: 12 km A C B ? km Dựa vào sơ đồ đoạn thẳng ta thấy:Cách 1: Cách 2:110 quãng đường AB dài Quãng đường AB dài 12 : 3 = 4 [ km ] 12 : 310 = 40 [km]Quãng đường AB dài4 x 10 = 40 [km] Đáp số: 40 km Đáp số: 40 km Ví dụ 2: Số lít nước mắm loại I có nhiều hơn số lít nước mắm loại II là 12 lít. Hỏi mỗi loại có bao nhiêu lít nước mắm, biết rằng số lít nước mắm loại I gấp 3 lần số lít nước mắm loại II? [Bài tập 2, tr 18, SGK toán 5] Biểu thị điều kiện bài toán bằng sơ đồ đoạn thẳng Loại I: Loại II: 12 lHVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang21 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học… Dựa vào sơ đồ đoạn thẳng ta thấy: cách 1: Cách 2:Hiệu số phần bằng nhau: Hiệu số phần bằng nhau: 3 – 1 = 2 [phần] 3 – 1 = 2 [phần]Số lít nước mắm loại II là: Số lít nướ mắm loại I là: 12 : 2 = 6[ lít ] 12 : 2 x 3 = 18 [lít] Số lít nước mắm loại I là: Số lít nước mắm loại II là: 6 + 12 = 18 [lít] 18 – 12 = 6 [lít] Đáp số: Loại I: 18 l Đáp số: Loại I: 18 l Loại II: 6 l Loại II: 6 l Ví dụ 3: Tổng số cam, chanh, quýt là 63 quả, biết số cam nhiều hơn chanh là 2 quả nhưngít hơn quýt là 5 quả. Hỏi số quả mỗi loại? [ Bài tập 68, tr 106, sách 500 bài toán nâng cao lớp 5] Biểu thị bài toán bằng sơ đồ đoạn thẳng:[Cách tìm 3 lần số quả chanh] [Cách tìm 3 lần số quả quýt] Cách 1: Cách 2:Chanh: 2 quả Chanh: Cam: 5 quả 63 quả 2 quả Quýt: Cam: 63 quả 5 quả Quýt:Quýt nhiều hơn chanh: 3 lần số quả quýt là: 5 + 2 = 7 [quả] 63 + [5 +2 +5] = 75 [quả]3 lần số quả chanh là: Số quả quýt là: 75 : 3 = 25 [quả]63 – [7 + 2] = 54 [quả] Số quả cam là: 25 – 5 = 20 [quả]Số quả chanh là: 54 : 3 = 18 [quả] Số quả chanh là: 20 – 2 =18 [quả]số quả cam là: 18 + 2 = 20 [quả]Số quả quýt là: 20 + 5 = 25 [quảĐáp số: Chanh: 18 quả Đáp số: Chanh: 18 quả Cam: 20 quả Cam: 20 quả Quýt: 25 quả quýt: 25 quả HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang22 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…Tính trực quan trong các ví dụ này là việc tóm tắt đề toán: Qua tóm tắt học sinh sẽ thấyđược mối liên hệ giữa các thành phần đã cho và cái phải tìm từ đó có thể đặt lời giải nhanhvà chính xác. 2.3. Một số bài toán ở lớp 5 mang nội dung hình học: Ví dụ 1: Tính diện tích mảnh đất có dạng như hình vẽ dưới đây, biết:BM = 20,8m CCN = 38mAM = 24,5m BMN = 37,4m ND = 25,3m A M N D[ Bài tập 2, tr 106, sách toán 5] 24,5 x 20,8Diện tích hình tam giác ABM là: = 254,8 [m2] 2 25,3 x 38 Diện tích hình tam giác CDN là: = 480,7 [m2] 2 [38 + 20,8] x 37,4Diện tích hình thang BCMN là: = 1099,56 [m2] 2 Diện tích mảnh đất là: 254,8 + 480,7 + 1099,56 = 1835,06 [m2] Đáp số: 1835,06 m2 Ví dụ 2: Trên hình bên, hãy tính diện tích phần đã tô màu của hình tròn. [ Bài tập 3, tr127, SGK toán 5]5cm4cm3cmBACO Giải:Bán kính hình tròn dài: 5 : 2 = 2,5[cm]Diện tích hình tròn là: 2,5 x 2,5 x 3,14 =19,625[cm2] Diện tích hình tam giác: 4 x 3 : 2 = 6[cm2]HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang23 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học… Diện tích phần đã tô màu: 19,625 – 6 = 13,625[cm2] Đáp số: 13,625 cm2 2.4. Một số bài toán giải ngược từ cuối bằng cách dùng lưu đồ: Ví dụ 1: Tìm một số biết số đó trừ đi 3 rồi nhân với 5, rồi cộng với 7 thì được 13. [Sách 500 bài toán cơ bản và nâng cao lớp 5]Theo đề bài ta có sơ đồ tóm tắt bài toán - 3 x 5 +7 Số đó? 13Sau khi đem số đó trừ đi 3, rồi nhân với 5 thì được: 13 – 7 = 6Sau khi đem số đó trừ đi 3 thì được: 6: 5 = 1,2Vậy số đó là: 1, 2 + 3 = 4,2 Đáp số: 4,2Ví dụ 2: Một người bán cam, lần thứ nhất bán 12 số cam mang đi và thêm 1 quả, lần thứ hai bán 12 số cam còn lại và thêm 1 quả, lần thứ ba bán 12 số cam còn lại sau hai lần bán và thêm 1 quả thì còn 10 quả. Hỏi số cam người đó mang đi?[Bài tập 466, tr123, sách 500 bài toán cơ bản và nâng cao lớp 5]Ta có lưu đồ: : 2 - 1 : 2 - 1 : 2 - 1 ? 10 Còn lại sau lần 1 Còn lại sau lần 2 Số cam còn lại sau khi bán lần hai: [10 + 1] x 2 = 22 [quả] Số cam còn lại sau khi bán lần một: [22 + 1] x 2 = 46 [quả] Số cam người đó mang đi: [46 + 1] x 2 = 94 [quả] Đáp số: 94 quả2.5. Một số bài toán về biểu đồ hình quạt:Hình bên là biểu đồ cho biết tỉ lệ xếp loại học lực của học sinh khối lớp 5 trường Tiểu học Thắng Lợi. Tính số học sinh mỗi loại, biết số học sinh xếp loại học lực khá là 120 học sinh. HVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang24 Đề tài : Phương pháp trực quan trong dạy học Toán ở lớp 5 của trường Tiểu học…Khaù60%Gioûi25%Trung bình 15% Giải: Dựa vào biểu đồ ta thấy: Số học sinh giỏi và trung bình bằng: 25% + 15% = 40% [tổng số học sinh] Số học sinh khá bằng: 100% - 40% = 60% [tổng số học sinh] 1% tổng số học sinh là: 120 : 60 = 2 [học sinh] Số học sinh giỏi là: 2 x 25 = 50 [học sinh] Số học sinh trung bình là: 2 x 15 = 30 [học sinh] Đáp số: 50 học sinh giỏi và 30 học sinh trung bình 2.6. Trực quan trong ôn tập hệ thống hoá kiến thức:Với những bài tập mang nội dung ôn tập hệ thống hoá kiến thức thì dùng sơ đồ tóm tắtcác nội dung bài học là cần thiết giúp học sinh dễ ghi nhớ, tái hiện lại các kiến thức. Ví dụ 1: Cũng dựa vào cách lập sơ đồ, giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu mối liênhệ giữa các công thức tính chu vi, diện tích của các hình [SGK Toán 5 ] Hình chữ nhật Hình tam giác b P = [a + b] x 2 h h h S = a x b a a a aHình vuông S = a P = a x 4 Hình thang S = a x a b Hình bình hành h S = h S = a x h aHVTH :Trần Thị Hồng Nhân Trang25