By Victoria Healthcare 26 Tháng 8 2020
Khoảng 5% trẻ bị dị ứng thức ăn. Trẻ có thể bị dị ứng thức ăn nếu như trẻ có những triệu chứng dị ứng sau xuất hiện trong vòng 2 giờ sau khi ăn:
❗️ Sưng môi, lưỡi, miệng.
❗️ Tiêu chảy hay nôn ói.
❗️ Phát ban.
❗️ Đỏ da kèm ngứa [nhất là khi trẻ bị chàm].
❗️ Đau họng [ít gặp]
❗️ Nghẹt mũi, chảy mũi hay hắt hơi [ít gặp]
RẤT HIẾM, trẻ có thể có triệu chứng nặng đe dọa tính mạng khởi phát đột ngột [gọi là phản ứng phản vệ]:
❗️ Khó thở.
❗️ Khó nuốt
❗️ Trụy tim mạch.
❗️ Thay đổi tri giác [bứt rứt, lú lẫn hay mê].
Trẻ đã từng bị chàm hay suyễn dễ bị dị ứng với thức ăn hơn những trẻ không có các bệnh lý này. Dị ứng thức ăn có thể gây nên các cơn suyễn, đau nửa đầu hay đau bụng ở những trẻ tiền sử bị suyễn, đau nửa đầu và đau bụng tái phát. Những trẻ này đồng thời có các biểu hiện dị ứng đã liệt kê ở trên.
❗️ Dị ứng thức ăn có tính di truyền. Nếu bố mẹ hay anh chị em trong nhà bị dị ứng thức ăn, trẻ cũng có thể bị dị ứng thức ăn.
? TẠI SAO TRẺ BỊ DỊ ỨNG THỨC ĂN?
✅ Cơ thể trẻ bị dị ứng tạo ra kháng thể chống lại một số thức ăn. Khi trẻ ăn phải thức ăn gây dị ứng, có 1 phản ứng giữa kháng thể và thức ăn. Phản ứng nầy tạo nên những hóa chất [ví dụ Histamine] gây nên các biểu hiện trên.
✅ Dị ứng có tính di truyền. Nếu bố hay mẹ bị dị ứng trẻ có khả năng bị dị ứng cao hơn [40%] so với trẻ bố và mẹ không bị dị ứng. nếu cả bố và mẹ bị dị ứng thì khả năng trẻ bị là 75%. Đôi khi trẻ bị dị ứng cùng loại thức ăn với bố mẹ.
? CÁC LOẠI THỨC ĂN THƯỜNG GÂY DỊ ỨNG
Nguyên nhân thường gặp nhất là đậu phụng. ở trẻ nhỏ, trứng và sữa là nguyên nhân thường gặp. Đậu phụng, trứng, sữa bò và sữa đậu nành và lúa mì chiếm trên 80% nguyên nhân gây dị ứng thức ăn. Cùng với cá, tôm, cua, sò và đậu các chất nầy chiếm trên 95% nguyên nhân gây dị ứng.Chocholate, dâu, cà chua và bắp hiếm khi gây dị ứng.
? TRẺ CÓ HẾT DỊ ỨNG THỨC ĂN KHÔNG?
Hơn phân nữa trẻ bị dị ứng thức ăn trong năm đầu tiên sẽ hết dị ứng khi trẻ được 2-3 tuổi. một số dị ứng với thức ăn như sữa sẽ hết nhanh hơn. Khoảng 3 -4% trẻ dị ứng với sữa bò, ít hơn 1% sẽ bị dị ứng suốt đời. dị ứng với đậu, cá, tôm cua, sò thường kéo dài.
? CÁCH XÁC ĐỊNH TRẺ BỊ DỊ ỨNG THỨC ĂN:
Thực hiện các bước sau để xem trẻ có bị dị ứng thức ăn không và xác định loại thức ăn gây dị ứng cho trẻ.
1. GHI NHẬN LẠI CÁC TRIỆU CHỨNG VÀ THỨC ĂN TRẺ ĂN GẦN ĐÂY
Nếu bạn biết chính xác loại thức ăn gây dị ứng, hãy bắt đầu từ bước 2. Nếu bạn không biết chính xác, hãy ghi nhận thức ăn và triệu chứng của trẻ trong 2 tuần. bất kỳ thời điểm nào trẻ có triệu chứng, ghi nhận thức ăn trẻ đã ăn cuối.
Sau 2 tuần, xem trẻ có ăn loại thức ăn nào giống nhau những vào ngày trẻ có triệu chứng. phản ứng cũng tùy thuộc vào lượng thức ăn mà trẻ ăn, vì vậy có thể bạn thấy không trùng khớp giữa thức ăn và triệu chứng.
Phản ứng dị ứng vơí thức ăn có thể nặng khi trẻ có dị ứng với những chất khác trong môi trường như phấn hoa. Vì vậy dị ứng với thức ăn có thể nhiều lên trong mùa phấn hoa.
2. NGƯNG THỨC ĂN GÂY DỊ ỨNG
Ghi nhận tất cả triệu chứng mà trẻ có trong thời gian nầy. Nếu bạn loại bỏ đúng những thức ăn gây dị ứng, trẻ sẽ không còn triệu chứng. Đa số trẻ cải thiện trong vòng 2 ngày, hầu hết cải thiện trong 2 tuần không ăn thức ăn gây dị ứng.
3. CHO TRẺ ĂN NHỮNG THỨC ĂN NGHI NGỜ DỊ ỨNG TRỞ LẠI
❌ Lưu ý không bao giờ thực hiện điều nầy khi trẻ đã có phản ứng nặng với thức ăn.
✅ Được gọi là “thử”, mục đích để khẳng định thức ăn nghi ngờ gây dị ứng đúng là nguyên nhân. Cho trẻ dùng 1 lượng nhỏ thức ăn mà bạn nghi ngờ. Triệu chứng dị ứng sẽ xuất hiện trong khoảng 10 phút đến 2 giờ. Nhớ gọi cho bác sĩ trước khi bạn thực hiện điều nầy.
✅ Thử nghiệm ở da hay xét nghiệm máu cũng có thể cho biết loại thức ăn trẻ bị dị ứng.
ĐIỀU TRỊ DỊ ỨNG CHO TRẺ NHƯ THẾ NÀO?
✅ TRÁNH CHO TRẺ ĂN NHỮNG THỨC ĂN GÂY DỊ ỨNG
Điều nầy giúp trẻ không có triệu chứng. Nếu trẻ đang bú mẹ, ngưng cho trẻ ăn đến khi trẻ hết bú mẹ. Dị nguyên của thức ăn có thể được hấp thu và vào trong sữa mẹ. Đừng ngần ngại khi cần ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng.
✅ TRÁNH NHỮNG THỨC ĂN CÙNG NHÓM VỚI THỨC ĂN GÂY DỊ ỨNG
Một số trẻ dị ứng với 2 hay nhiều loại thức ăn. Đôi khi là thức ăn cùng nhóm. Điều này thường xảy ra ở những trẻ dị ứng với cỏ phấn hương. Nhưng trẻ này thường dị ứng với dưa hấu, dưa đỏ, dưa bơ ruột xanh, và những thức ăn khác trong nhóm bí đỏ. Trẻ bị dị ứng với đậu phụng có thể bị dị ứng với đậu nành và những loại đậu khác. Hầu hết dị ứng với các loại đậu không có mối liên quan với nhau. Ví dụ nếu trẻ dị ứng với đậu của cây óc chó, có thể không dị ứng với các đậu khác.
Cung cấp chất thay thế cho bất kỳ vitamin hay khoáng chất nào bị mất do hạn chế thức ăn gây dị ứng.
Thông thường việc loại bỏ 1 chất từ chế độ ăn thường không gây nên vấn đề gì. Tuy nhiên, nếu bạn loại bỏ 1 nhóm thức ăn lớn. Bạn cần đảm bảo con bạn nhận được tất cả những dưỡng chất trẻ cần từ những nguồn thức ăn khác.
Ví dụ nếu bạn không cho trẻ ăn bơ, sữa vì dị ứng, con bạn phải cần cung cấp vitamin D và can-xi từ nguồn thức ăn khác hay từ thuốc. Hỏi bác sĩ về vần đề nầy.
Nếu phản ứng với thức ăn nhẹ, trẻ có thể ăn lại thức ăn trong khoảng 6 tháng.
Nhiều dị ứng thức ăn chỉ tạm thời. Nếu trẻ dưới 3 tuổi, cho trẻ thử lại thức ăn mỗi 6 tháng cho đến khi trẻ 3 tuổi. nếu trẻ vẫn còn phản ứng với thức ăn ở mỗi lần thử, đưa trẻ đến 1 chuyên gia dị ứng trước khi bạn loại bỏ vĩnh viễn loại thức ăn đó.
Chú ý không bao giờ thực hiện điều nầy khi trẻ đã có phản ứng nặng với thức ăn. Nên tránh dùng thức ăn mà trẻ có phản ứng nặng. bạn nên có 1 bộ dụng cụ cấp cứu với ống tiêm đã có sẵn Epinephrine.
? PHÒNG NGỪA DỊ ỨNG THỨC ĂN Ở TRẺ
Nếu gia đình có dị ứng thức ăn, bạn có thể làm cho tình trạng nầy khởi phát muộn hơn nếu như bạn cẩn thận trong chế độ ăn. Nếu được, hãy cho trẻ bú mẹ đến khi trẻ 1 tuổi. Mẹ trẻ cũng tránh dùng sữa, đậu phụng hay trứng trong thời gian nầy. Nếu trẻ không thể bú mẹ, cho trẻ dùng sữa thủy phân protein hay sữa đậu nành.
Đối với trẻ dễ bị dị ứng, không nên cho trẻ ăn dặm trước 6 tháng. Cố gắng tránh sữa, đậu phụng, chế phẩm từ đậu nành, trứng, cá, lúa mì trong năm đầu tiên. Tránh đậu phụng và cá trong 2 năm đầu.
? KHI NÀO CẦN HỖ TRỢ Y TẾ HOẶC PHẢI GỌI NGAY BÁC SĨ?
GỌI CẤP CỨU KHI:
✅ Trẻ có biểu hiện nặng như khò khè, ho, khó thở, tiêu tiểu không tự chủ hay cảm giác thắt nghẹn ở ngực, họng.
HỎI Ý KIẾN BÁC SĨ KHI:
✅ Bạn nghi ngờ trẻ bị dị ứng.
✅ Bạn muốn kiểm tra để xác định loại thức ăn mà bạn đang nghi ngờ trẻ bị dị ứng.
✅ Bạn có những thắc mắc hay những vấn đề đang làm bạn quan tâm.
[Bài viết của sử dụng hình ảnh từ Shutterstock]
Dị ứng thức ăn là phản ứng của cơ thể đối với một số chất có trong thức ăn. Theo thuật ngữ chuyên môn, các chất này được gọi là dị nguyên.
Thành phần chủ đạo gây ra dị ứng thức ăn ở trẻ em là các chất protein trong thực phẩm. Đây là những protein không dễ bị phân hủy bởi các men phân cắt protein như protease và không dễ dàng bị biến tính bởi nhiệt độ. Vì thế mà các protein này cứ thế lọt nguyên xi qua lớp màng nhầy hệ tiêu hóa, vào tế bào ruột thậm chí là vào máu. Sự đi vào toàn vẹn này là cơ sở gây ra một đáp ứng với vật “lạ” của hệ miễn dịch. Các phân tử protein thực phẩm này kết hợp với các IgE trong dịch tiết, trong máu rồi chúng lại tiếp tục được gắn với các dưỡng bào, những tế bào có rất nhiều điểm tiếp nhận với IgE. Sự kết hợp mang tính đồng loạt, mạnh mẽ này đã làm vỡ một số lượng lớn những tế bào dưỡng bào, giải phóng ra một nồng độ cao các chất trung gian hóa học, đặc biệt là các histamin. Những chất trung gian này bắt đầu gây ra những biến đổi cơ thể, là cơ sở của bệnh dị ứng: giãn mạch khiến sung huyết, phù nề, tiết dịch, nổi mẩn, nổi ban; co thắt cơ trơn khiến đau bụng, buồn nôn, khó thở; kích thích khiến gây ngứa dữ dội mà gãi không thể hết.
Các biểu hiện
Dị ứng có thể xảy ra vài phút hoặc vài giờ sau ăn. Các triệu chứng có thể gặp: sưng, ngứa họng, miệng, đau bụng, nôn, buồn nôn, tiêu chảy, hoa mắt, chóng mặt, nổi ban đỏ, ngứa trên da. Nặng hơn là khó thở, huyết áp giảm, thậm chí tử vong...
Một số trẻ xuất hiện các triệu chứng muộn [vài ngày sau khi ăn thức ăn chứa dị nguyên] gồm viêm da, hen, viêm mũi dị ứng, viêm xoang, ho dai dẳng, chảy nước mũi, táo bón, ra mồ hôi, biếng ăn, giảm tập trung và ngủ kém.
Mức độ nặng của bệnh phụ thuộc vào thời gian xuất hiện phản ứng sau khi ăn, lượng thức ăn mà trẻ đã tiêu thụ và cơ địa của trẻ.
Tuy nhiên, nên phân biệt dị ứng thức ăn với triệu chứng bất dung nạp thức ăn, ví dụ như bất dung nạp lactose. Do thiếu lactose là một loại enzym giúp tiêu hóa đường lactose trong sữa nên khi ăn sữa bò, trẻ sẽ có các triệu chứng như: nôn, buồn nôn, tiêu chảy, chướng bụng, đầy hơi, thậm chí có thể nổi ban trên da. Tuy nhiên, hệ miễn dịch không tham gia vào cơ chế của các triệu chứng trên nên chúng ta không gọi đó là dị ứng. Một số nước kém phát triển, người dân ít tiêu thụ các chế phẩm chứa đường lactose [sữa và các chế phẩm làm từ sữa] nên tuyến tiết enzym lactose bị teo, gây ra hiện tượng bất dung nạp lactose mắc phải.
Các thức ăn hay gây dị ứng là lạc, hạnh nhân, cá, hải sản, trứng [đặc biệt lòng trắng trứng], sữa... Nên nhớ rằng, hệ thống miễn dịch của trẻ cần có thời gian để hình thành phản ứng miễn dịch với dị nguyên có trong thức ăn. Chính vì thế dị ứng thức ăn ít khi xảy ra khi lần đầu tiếp xúc với loại thức ăn đó.
Tần suất xuất hiện dị ứng thức ăn?
Theo thống kê các nghiên cứu gần đây có đến 40% trẻ nhỏ có nguy cơ dị ứng thức ăn. Tỉ lệ này giảm dần theo tuổi và phụ thuộc vào sự thay đổi môi trường, thói quen ăn uống và cách sống của từng cộng đồng, cá thể.
Những trẻ nào dễ bị dị ứng?
Tỉ lệ dị ứng ngày càng gia tăng trên thế giới đặc biệt ở trẻ nhỏ. Dựa vào tiền sử bệnh dị ứng của bố mẹ, chúng ta có thể xác định được nguy cơ dị ứng của đứa trẻ ngay khi còn nằm trong bụng mẹ. Ví dụ: nếu cả hai bố mẹ cùng mắc các bệnh dị ứng thì 50 - 80% con nguy cơ mắc; nếu một trong hai bố mẹ bị dị ứng thì khoảng 20 - 40% con có nguy cơ bị dị ứng, và ngay cả khi bố và mẹ không bị dị ứng vẫn có 5 - 15 % trẻ nguy cơ mắc bệnh dị ứng.
Vậy những trẻ nào cần phải chú ý đề phòng dị ứng? Đó là những trẻ sinh ra trong các gia đình có cả bố và mẹ bị dị ứng hoặc một trong hai bố mẹ bị dị ứng. Đây được gọi là nhóm trẻ có nguy cơ cao.
Điều trị dị ứng như thế nào?
Nguyên tắc điều trị dị ứng là phát hiện ra các dị nguyên nào là nguyên nhân gây dị ứng và tránh tiếp xúc với các dị nguyên. Nhiều khi phải thay đổi thói quen ăn uống và cẩn trọng hơn trong việc sử dụng thức ăn cho trẻ.
Khi trẻ bắt đầu ăn dặm nên bắt đầu với các thức ăn ít dị ứng như gạo và các loại củ. Tránh cho trẻ dùng các loại thức ăn chế biến theo lối công nghiệp như: thịt lợn xông khói, thịt lợn muối, các chất nhuộm màu, gia vị nhân tạo.
Nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa dị ứng khi bạn nghi ngờ con mình dị ứng với một loại thức ăn nào đó. Các bác sĩ sẽ thăm khám, hỏi bệnh và có thể thực hiện một số xét nghiệm chuyên khoa như: xét nghiệm trên da của trẻ hoặc làm xét nghiệm máu để xác định một cách chắc chắn thức ăn mà trẻ bị dị ứng. Tuy nhiên, tính chính xác của xét nghiệm này chưa cao. Chính vì thế, bạn không thể dựa đơn thuần vào kết quả xét nghiệm để quyết định chế độ ăn cho trẻ. Một số xét nghiệm có độ chính xác cao hơn nhưng độ an toàn thấp hơn như test kích thích với chính loại thức ăn nghi ngờ. Nên thực hiện xét nghiệm này khi có sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa dị ứng.
Khi biết trẻ dị ứng với một loại thức ăn nào đó, nên loại bỏ nó ra khỏi thực đơn của trẻ. Không nên chế biến hoặc đựng thức ăn của trẻ trong các âu bát có dính các thức ăn mà trẻ dị ứng.
Tuy nhiên, dị ứng thức ăn không kéo dài suốt cả đời, chính vì thế bạn không cần bắt trẻ kiêng khem kéo dài một loại thực phẩm nào cả. Sau một thời gian, bạn có thể cho trẻ ăn lại thức ăn đó [ngoại trừ những món gây phản ứng dị ứng cấp tính như sốc phản vệ].
Khi dị ứng thức ăn đã được khẳng định, việc điều trị cần phải được tiến hành ngay khi có thể với hai biện pháp chủ yếu:
1 . Loại trừ những thực phẩm gây dị ứng ra khỏi chế độ ăn của trẻ.
2. Sử dụng các thuốc điều trị thích hợp cho tình trạng dị ứng.
Loại trừ khỏi chế độ ăn của trẻ các thức ăn gây dị ứng là biện pháp có ý nghĩa quan trọng hàng đầu, nhằm giảm bớt mức độ và ngăn ngừa sự tái xuất hiện của các phản ứng dị ứng.
Một số thức ăn có mẫn cảm chéo với các thức ăn gây dị ứng cũng cần được loại trừ khỏi bữa ăn của trẻ, như: sữa dê với sữa bò, thịt bò [thịt bê] với thịt cừu thường mẫn cảm chéo với nhau trong 50 - 90% trường hợp, giữa các loại cá, các loại đậu cũng thường có mẫn cảm chéo với nhau. Trong những trường hợp dị ứng nhẹ, việc giảm bớt các thức ăn gây dị ứng trong chế độ ăn cũng có thể đủ để giảm thiểu các triệu chứng dị ứng, không nhất thiết phải loại bỏ hoàn toàn những thức ăn này, tuy nhiên tốt nhất vẫn là loại bỏ hoàn toàn những thức ăn này.
Với những trẻ em bị dị ứng với sữa, các bà mẹ cần lưu ý đọc kỹ thành phần của các loại sữa bột hoặc bột dinh dưỡng trước khi sử dụng cho con. Những trẻ bị dị ứng với sữa bò thường có thể sử dụng các loại sữa bột hoặc bột dinh dưỡng được sản xuất từ bột đậu nành một cách an toàn. Nếu trẻ dị ứng với cả sữa bò và bột đậu nành, các bà mẹ nên tìm các loại sữa bột với thành phần dinh dưỡng đã được thủy phân [hydrolyzed formula]. Một số trường hợp dị ứng thức ăn ở trẻ em, đặc biệt là những trường hợp dị ứng xuất hiện sớm, trẻ thường giảm và mất dần tình trạng mẫn cảm với thức ăn sau một thời gian do sự dung nạp miễn dịch của cơ thể. Trong những trường hợp này, khi trẻ đã lớn có thể thử dùng lại các thức ăn đã từng gây dị ứng một cách thận trọng. Lưu ý là những trường hợp dị ứng thức ăn xuất hiện muộn hoặc dị ứng với một số loại thức ăn như: lạc, tôm, cá, tình trạng dung nạp miễn dịch này thường không xảy ra và không nên thử dùng lại các thức ăn đã từng gây dị ứng trong những trường hợp này. Tương tự, những trẻ đã từng bị sốc phản vệ do thức ăn cũng không nên thử dùng lại các thức ăn đó.
Việc loại trừ một số thức ăn khỏi chế độ ăn của trẻ có thể dẫn đến sự mất cân đối của những chế độ ăn này và gây ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ, do đó tốt nhất các bà mẹ nên tham khảo ý kiến của các nhà dinh dưỡng học để tìm được một chế độ ăn thích hợp cho con mình, việc bổ sung các vitamin và muối khoáng có thể là cần thiết .
Sử dụng các thuốc chống dị ứng trong điều trị dị ứng thức ăn nhằm giảm bớt triệu chứng hoặc ngăn ngừa sự xuất hiện của các triệu chứng này khi trẻ bị dị ứng với nhiều loại thức ăn hoặc khi không thể tránh được thức ăn gây dị ứng. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc phải do bác sĩ chuyên khoa Nhi hay Da liễu chỉ định và theo dõi chặt chẽ.
Thức ăn hay gây dị ứng là lạc, hạnh nhân, cá, hải sản, trứng [đặc biệt lòng trắng trứng], sữa...
ThS.BS. LÊ THỊ HẢI