1. Thí nghiệm
Đặt kim nam châm trên giá thẳng đứng:
+ Khi đã đứng cân bằng, kim nam châm nằm dọc theo hướng Nam - Bắc
+ Xoay cho kim nam châm lệch khỏi hướng vừa xác định, buông tay. Khi đã đứng cân bằng trở lại, kim nam châm chỉ hướng Nam- Bắc như cũ.
2. Kết luận
- Bình thường, kim [hoặc thanh] nam châm tự do, khi đã đứng cân bằng luôn chỉ hướng Nam - Bắc. Một cực của nam châm [còn gọi là từ cực] luôn chỉ hướng Bắc [được gọi là cực Bắc], còn cực kia luôn chỉ hướng Nam [được gọi là cực Nam].
- Trên nam châm có ghi chữ N chỉ cực Bắc, chữ S chỉ cực Nam.
II - TƯƠNG TÁC GIỮA HAI NAM CHÂM
1. Thí nghiệm
- Khi đưa từ cực của hai nam châm lại gần nhau thì cực Bắc của kim nam châm sẽ bị hút về phía cực Nam của thanh nam châm.
- Đổi đầu một trong hai nam châm rồi đưa chúng lại gần nhau, các cực cùng tên của hai nam châm sẽ đẩy nhau.
2. Kết luận
Khi đưa từ cực của hai nam châm lại gần nhau thì chúng hút nhau nếu các cực khác tên, đẩy nhau nếu các cực cùng tên.
III - VÂN DỤNG
C1.
Theo em, có thể giải thích thế nào hiện tượng hình nhân đặt trên xe của Tổ Xung Chi luôn chỉ hướng Nam?
Hướng dẫn giải:
Có thể Tổ Xung Chi đã lắp đặt trên xe một thanh nam châm [đây chỉ là giả thuyết, gắn với nội dung bài học, giúp học sinh tập tập vận dụng kiến thức để giải thích hiện tượng đã nêu]
C2.
Người ta dùng la bàn để xác định hướng Bắc , Nam. Tìm hiểu cấu tạo của la bàn. Hãy cho biết bộ phận nào của la bàn có tác dụng chỉ hướng. Giải thích. Biết rằng mặt số của la bàn có thể quay độc lập với kim nam châm.
Hướng dẫn giải:
Bộ phận chỉ hướng của la bàn là kim nam châm. Tại mọi vị trí trên Trái Đất, kim nam châm luôn chỉ hướng Nam - Bắc [trừ ở hai cực của Trái Đất].
* Nam châm nào cũng có hai từ cực. Khi để tự do, cực luôn chỉ hướng Bắc gọi là cực Bắc, còn cực luôn chỉ hướng Nam gọi là cực Nam.
* Khi đặt hai nam châm gần nhau, các từ cực cùng tên đẩy nhau, các từ cực khác tên hút nhau.
Page 2
SureLRN
Nếu đặt ở bất cứ đâu, chiếc kim la bàn cũng quay về hướng bắc. Tại sao la bàn luôn chỉ hướng Bắc?
La bàn là một dụng cụ gồm kim nam châm có hai cực bắc – nam quay tự do quanh một trục. Do ảnh hưởng của từ trường trái đất mà dù đặt ở bất cứ đâu song song với trái đất, chiếc kim từ tính kia cũng quay về hướng bắc, từ hướng bắc sẽ tìm ra hướng nam, sau đó là đông và tây. La bàn thường có hai kim trái chiều và để phân biệt, người ta thường sơn bằng hai màu khác nhau.
Với chức năng như vậy, la bàn là dụng cụ định hướng không thể thiếu cho những người đi rừng, đi biển hay đi vào vùng xa lạ hoang vắng dễ lạc đường. Người châu Âu trước kia hay dùng la bàn một kim, chỉ hướng Bắc [có lẽ do các thủy thủ, ngư dân thường có hành trình về Bắc Cực]. Nhưng tại sao người Việt Nam lại gọi nó là kim chỉ nam mà không phải kim chỉ bắc?
La bàn được người Trung Quốc phát minh từ thế kỷ 1. Theo giáo sư Nguyễn Thạch Giang, các triều đại phong kiến Trung Quốc đã tận dụng triệt để tính năng này của la bàn. Các đoàn quân từ thời nhà Tần cho đến sau này vẫn có thói quen bành trướng lãnh thổ bằng các cuộc hành trình bình định về phương Nam. Mỗi đạo quân đều có một la bàn thô sơ với chiếc kim chỉ nam sơn đỏ chói. Vậy là các tướng sĩ nhất tề phi ngựa nhằm hướng nam thẳng tiến. Bất luận thế nào, cuộc chinh phục cũng chỉ nhìn về một phía đó thôi. Đây có lẽ là cơ sở chính làm nên ngữ nghĩa hàm ẩn cho cụm từ “kim chỉ nam” trong tiếng Việt.
Đáp án:
1,
Theo SGK vật lý 9, trái đất của chúng ta là một nam châm khổng lồ, có cực Bắc và cực Nam, kim nam châm của chúng ta cũng vậy, cũng có cực Bác và cực Nam, cực Bắc của kim nam châm bị cực Nam của trái đất hút, và cực Nam cũng vậy. Do đó, kim nam châm luôn chỉ hướng Bắc Nam.
2,
Để kiểm tra xem trên bàn có từ trường hay không, ta chỉ cần đặt 1 kim nam châm trên bàn, song song với cạnh bàn, nếu trên bàn có từ trường sẽ làm cho kim nam châm chuyển hướng và không còn song song với cạnh bàn nữa.