Lê Văn Lan [sinh năm 1936, người Hà Nội] là phó chủ tịch Hội đồng khoa học Khu di tích lịch sử đền Hùng, một trong những người sáng lập Viện sử học Việt Nam, nhiều năm làm cố vấn lịch sử chương trình Đường lên đỉnh Olympia và SV 96 trên Đài truyền hình Việt Nam. Ông là người phụ trách chuyên mục giải đáp các vấn đề lịch sử của báo Khoa học và Đời sống số ra ngày thứ sáu, ở trang sáu, 55 năm làm cộng tác viên báo Thiếu niên tiền phong từ ngày thành lập.
Lê Văn Lan xuất thân trong một gia đình giàu có ở Hà Nội. Thời thanh niên, ông đã từng có xe hơi và biệt thự riêng. Ông thành lập ban nhạc Chu Văn An sau này trở thành ban nhạc guitar Hạ uy cầm nổi tiếng từng lên sóng của Đài Hà Nội lúc bấy giờ. Sau năm 1954, gia đình ông bị liệt vào giai cấp tư sản, thuộc diện phải cải tạo. Bố mẹ ông đã hiến trọn toàn bộ nhà cửa và gia tài cho chính quyền. Sau đó, ông theo đuổi chủ nghĩa Marx-Lenin, đi theo chính quyền và quyết tâm trọn đời cống hiến cho khoa học. Đến tuổi nghỉ hưu ông được hưởng mức lương hưu ngang với bậc lương thứ trưởng nhưng ông chọn cho mình lối sống bình dị giữa những người dân bình thường. Ông có 2 con là Lê Kim Cương và Lê Lưu Ly. Ông đang sống ở một căn phòng nhỏ rộng 6m2 ở tầng 2, nhà số 1 đường Nguyễn Văn Tố, ngay cạnh chợ Hàng Da.
Quá trình học tập: Thời học phổ thông lúc đầu Lê Văn Lan không để lại ấn tượng gì với thầy cô và bạn bè cùng lớp, thậm chí còn bị phê bình vì học kém, nhưng sau đó ông vươn lên đứng đầu lớp về các môn: Lịch sử, Sinh ngữ, Địa dư, Âm nhạc. Ở nhà Lê Văn Lan có hẳn một kho sách sử kinh điển mà bất cứ thầy dạy sử và người yêu sử nào cũng phải mơ ước. Những năm năm mươi, trong các trường học chưa dạy môn Triết, nhưng Lê Văn Lan lại rất yêu thích môn học có tính suy luận và đòi
hỏi mạch tư duy này đến lạ kì. Ông tìm đọc rất nhiều bản gốc của các triết gia Lão Tử, Khổng Tử, Descartes, Hegel... rồi so sánh, thắc mắc và đánh giá. Chính những điều này đã dần hình thành nên "ông cố vấn" Lê Văn Lan của rất nhiều chương trình liên quan đến Lịch sử ngày hôm nay. Hết cấp 3 tại trường THPT Nguyễn Trãi
- Ba Đinh, Lê Văn Lan vào học khoá đầu tiên của khoa Lịch sử Đại học Tổng hợp Hà Nội, nay là Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Năm 1959, Lê Văn Lan tốt nghiệp cử nhân cùng với Vũ Dương Ninh, Phan Đại Doãn, Trịnh Nhu [sau này là các giáo sư] và Lê Mậu Hãn, Phạm Thị Tâm, Nguyễn Thừa Hỷ [sau này là các phó giáo sư]. Năm 1960, ông công tác tại Ban cổ sử Viện Sử học Việt Nam; chuyên nghiên cứu về cổ sử, đặc biệt về thời đại Hùng Vương.
Công trình khoa học: Hơn nửa thế kỷ [52 năm] chuyên nghiên cứu về lịch sử và văn hóa Việt Nam, tính đến năm 2009, giáo sư sử học Lê Văn Lan đã có một tài sản đáng kể với 20 đầu sách được in, 150 luận văn khoa học, huy chương, và khoảng 500 bài viết về lịch sử cho trẻ em. Danh sách công trình khoa học: Những dấu vết đầu tiên của thời đại đồng thau ở Việt Nam [Lê Văn Lan, Phạm Văn Kính, Nguyễn Linh - Nhà xuất bản Khoa học - 1963] Thời đại Hùng Vương [Văn Tân, Nguyễn Linh, Lê Văn Lan, Nguyễn Đổng Chi, Hoàng Hưng, Nhà xuất bản Khoa học xã hội Hà Nội, 1973]. Về những hình người cầm vũ khí trên trống Đông Sơn [Trịnh Cao Tưởng, Lê Văn Lan - Tạp chí KCH số 14 - 1974]. Rìu lưỡi xéo, một vũ khí độc đáo thời Hùng Vương [Trịnh Cao Tưởng, Lê Văn Lan - Tạp chí KCH số 19
- 1976]. Ngọn giáo thời dựng nước [Trịnh Cao Tưởng, Lê Văn Lan - Tạp chí KCH số 2 - 1978]. Tìm hiểu khoa học kỹ thuật lịch sử Việt Nam [Văn Tạo [chủ biên], Hoàng Bảo Châu, Ngô Văn Hòa, Nguyễn Hữu Hợp, Phạm Văn Kính, Lê Văn Lan - Nhà xuất bản Khoa học xã hội Hà Nội - 1979 - 434 trang - 19 cm] Sử học Việt Nam trên đường phát triển [Văn Tạo, Lê Văn Lan, Phan Huy Lê - Nhà xuất bản Khoa học xã hội Hà Nội - 1981 - 282 trang - 19 cm] Có một giai đoạn văn hoá Hoa Lư [Lê Văn Lan - được in trong Thế kỷ X - những vấn đề lịch sử - Nhà xuất bản Khoa học xã hội- 1984 - trang 287] Tìm trong di sản văn hoá Việt Nam Thăng Long - Hà Nội [ISBN 103772 - Lưu Minh Trị, Vũ Khiêu, Lê Văn Lan, Nguyễn Vinh Phúc, Phan Khanh - Nhà xuất bản Văn hoá thông tin - 2003 - 731 trang kích thước 16,5x24 - 1250 gram] Lịch sử Việt Nam - hỏi và đáp [Báo Khoa học & Đời sống - 2004] Lão tướng Phạm Tu [2009] Lịch sử Thăng Long - Hà Nội [ISBN 137562 - Nguyễn Vinh Phúc [chủ biên], Lê Văn Lan, Nguyễn Minh Tường - Nhà xuất bản Thời đại - 2010 - 480 trang kích thước 16x24 cm - 580 gram]
Đôi nét về nhà sử học Lê Văn Lan với căn nhà nhỏ tại Hà Nội
Nhắc tới Nhà sử học Lê Văn Lan, nhiều người nhớ ngay ông là một trong những chuyên gia sáng lập Viện Sử học Việt Nam. Vị giáo sư 87 tuổi cũng nhiều năm làm cố vấn lịch sử cho các chương trình truyền hình, tiêu biểu như Đường lên đỉnh Olympia.
Những chia sẻ về gia đình của nhà sử học Lê Văn Lan với căn phòng 6m2 Ông kể, khi còn trẻ từng là cậu chủ trong một gia đình giàu có với nhiều biệt thự trên phố lớn của thủ đô, nhưng khi miền Bắc bắt đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội, gia đình đã quyết định hiến tất cả cho nhà nước. Cả nhà chuyển đến ở nhờ căn buồng tại tòa nhà gồm 17 buồng của một cặp giáo sĩ người Mỹ đã hồi hương. “Căn phòng rộng 30 m2, khi tôi và anh trai đều có gia đình thì chia đôi làm hai nhà riêng biệt. Nhà tôi dành 6 m2 làm phòng cho mẹ. Từ ngày bà qua đời thì tôi sống luôn trong căn phòng ấy, diện tích còn lại cho gia đình anh con trai cả”, GS Lan cho hay.
Vẫn giữ nụ cười tươi, vị giáo sư đầu ngành kể, không phải ông không có cơ hội sống trong căn nhà khá hơn. Đó là khi ông đã nghỉ hưu, cơ quan xét duyệt cho thuê một căn hộ ở Kim Mã Thượng với tiêu chuẩn là căn hộ cấp vụ trưởng. Ông đủ tiêu chuẩn bởi đã cống hiến 50 năm cho lĩnh vực Sử học nước nhà, nhưng giáo sư đã từ chối. “Có lẽ vợ tôi đã nhiều năm chịu khổ, vất vả quá nên bà ấy đã thẳng thừng “nếu anh không nhận thì em nhận”. Và thế là bà ấy và con gái chuyển đến đó sống còn tôi ở lại căn phòng 6 m2 này. Cách đây vài năm vợ tôi qua đời thì căn nhà ấy dành cho con gái”, giáo sư Lan giãi bày. Căn phòng 6 m2 đối với vị giáo đầu ngành như thế đã là quá đủ bởi “người già không cần quá nhiều diện tích làm gì”. Trong 6 m2 ấy, giáo sư vẫn có không gian để sách theo từng chủ đề, sắp xếp các hình mèo [con vật ông yêu thích bởi ông quan niệm, mình tuổi chuột để mèo trong nhà để nó nhắc mình biết sợ]. Ông có một chiếc giường rộng 60 cm, bạn bè thường trêu đùa bằng chiều ngang của cỗ quan tài, còn ông cười “thế là đủ để nằm ngủ rồi”. Căn phòng 6 m2 chứng kiến nhiều cuộc viếng thăm đặc biệt với GS Lê Văn Lan. Có hôm đang ngồi đọc sách thì có người tìm đến gặp, ông bất ngờ khi nhận ra đó là Nguyễn Cao Kỳ [cựu chính khách Việt Nam Cộng hòa]. Đang băn khoăn ông ta bằng cách nào tìm được nhà trong ngõ ngách thì thầy Lan lại ngạc nhiên với gợi ý của Nguyễn Cao Kỳ “sau này khi ông qua đời sẽ biến căn phòng thành bảo tàng”. “Lúc ấy tôi cười nói đừng dự định sớm quá vì tương lai chưa biết thế nào. Cuối cùng thì ông ta cũng đi trước tôi”, thầy Lan nói. Cách đây vài năm, Bí thư thành ủy