Dấu hiệu nhận biết biện pháp tu từ so sánh

CÁC BIỆN PHÁP TU TỪ ĐÃ HỌC, KHÁI NIỆM VÀ TÁC DỤNG CỦA CÁC BIỆN PHÁP TU TỪ

BIỆN PHÁP TU TỪ LÀ GÌ?

Biện pháp tu từ là cách sử dụng ngôn ngữ theo một cách đặc biệt ở một đơn vị ngôn ngữ [về từ, câu, văn bản] trong một ngữ cảnh nhất định nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm trong diễn đạt và tạo ấn tượng với người người độc về một hình ảnh, một cảm xúc, một câu chuyện trong tác phẩm.

Mục đích của biện pháp tu từ là gì?

Tạo nên những giá trị đặc biệt trong biểu đạt và biểu cảm hơn so với việc sử dụng ngôn ngữ thông thường.
Các biện pháp tu từ đã học là:
So sánh
Nhân hóa
Ẩn dụ
Hoán dụ
Nói quá, phóng đại, kho trương, ngoa dụ, thậm xưng, cường điệu
Nói giảm, nói tránh
Điệp từ, điệp ngữ
Chơi chữ
Liệt kê
Tương phản

CHI TIẾT KHÁI NIỆM, TÁC DỤNG CỦA CÁC BIỆN PHÁP TU TỪ ĐÃ HỌC

1/ BIỆN PHÁP TU TỪ SO SÁNH

a/ Khái niệm: So sánh là đối chiếu 2 hay nhiều sự vật, sự việc mà giữa chúng có những nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho lời văn.

Chi tiết nội dung bài học trong trương trình: Soạn bài So sánh

b/ Cấu tạo của biện pháp so sánh:
A là B:
Người ta là hoa đất[tục ngữ]
Quê hương là chùm khế ngọt
[Quê hương Đỗ Trung Quân]

A như B:
Nước biếc trông như làn khói phủ
Song thưa để mặc bóng trăng vào
[Thu vịnh Nguyễn Khuyến]
Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân đến chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương
[Tiếng hát con tàu Chế Lan Viên]

Bao nhiêu. bấy nhiêu.
Qua đình ngả nón trông đình
Đình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu
[Ca dao]

Trong đó:
+ A sự vật, sự việc được so sánh
+ B sự vật, sự việc dùng để so sánh
+ Là Như Bao nhiêubấy nhiêu là từ ngữ so sánh, cũng có khi bị ẩn đi.

c/ Các kiểu so sánh:

Phân loại theo mức độ:
+ So sáng ngang bằng:
Người là cha, là bác, là anh
Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ
[Sáng tháng Năm Tố Hữu]
+ So sánh không ngang bằng:
Con đi trăm núi ngàn khe
Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm
Con đi đánh giặc mười năm
Chưa bằng khó nhọc đời bầm sáu mươi
[Bầm ơi Tố Hữu]

Phân loại theo đối tượng:

+ So sánh các đối tượng cùng loại:
Ví dụ:
Cô giáo em hiền như cô Tấm
+ So sánh khác loại:
Ví dụ:
Anh đi bộ đội sao trên mũ
Mãi mãi là sao sáng dẫn đường
Em sẽ là hoa trên đỉnh núi
Bốn mùa thơm mãi cánh hoa thơm!
[Núi đôi Vũ Cao]
+ So sánh cái cụ thể với cái trừu tượng và ngược lại:
Ví dụ:
Trường Sơn: chí lớn ông cha
Cửu Long: lòng mẹ bao la sóng trào
[Nguyễn Văn Trỗi Lê Anh Xuân]
Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
[Ca dao]

2/ BIỆN PHÁP TU TỪ NHÂN HÓA

a/ Khái niệm: Nhân hóa là biện pháp tu từ sử dụng những từ ngữ chỉ hoạt động, tính cách, suy nghĩ, tên gọi vốn chỉ dành cho con người để miêu tả đồ vật, sự vật, con vật, cây cối khiến cho chúng trở nên sinh động, gần gũi, có hồn hơn.
Ôn lại kiến thức và làm bài tập vận dụng: Soạn bài Nhân hóa

b/ Các kiểu nhân hóa:
Dùng những từ vốn gọi người để gọi sự vật: Chị ong nâu, Ông mặt trời, Bác giun, Chị gió,
Dùng những từ vốn chỉ hoạt động, tính chất của người để chỉ hoạt động tính chất của vật:

Ví dụ:
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
[Tây Tiến Quang Dũng]
Sông Đuống trôi đi
Một dòng lấp lánh
Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kì
[Bên kia sông Đuống Hoàng Cầm]
Trò chuyện với vật như với người:
Trâu ơi ta bảo trâu này
[Ca dao]

3/ BIỆN PHÁP TU TỪ ẨN DỤ

a/ Khái niệm: Ẩn dụ là biện pháp tu từ gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Bài học lý thuyết đã học: Soạn bài Ẩn dụ

b/ Có bốn kiểu ẩn dụ thường gặp:
+ Ẩn dụ hình thức tương đồng về hình thức
Ví dụ:
Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông
[Truyện Kiều Nguyễn Du]
Hình ảnh ẩn dụ: hoa lựu màu đỏ như lửa.
+ Ẩn dụ cách thức tương đồng về cách thức
Ví dụ:
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
[Ca dao]

-> Hình ảnh ẩn dụ: ăn quả hưởng thụ, trồng cây lao động.
Về thăm quê Bác làng Sen,
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng
[Nguyễn Đức Mậu]

-> Hình ảnh ẩn dụ: thắp: nở hoa, chỉ sự phát triển, tạo thành.
+ Ẩn dụ phẩm chất tương đồng về phẩm chất
Ví dụ:
Thuyền về có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền
[Ca dao]

->Hình ảnh ẩn dụ: thuyền người con trai; bến người con gái.
+ Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác chuyển từ cảm giác này sang cảm giác khác, cảm nhận bằng giác quan khác.
Ví dụ:
Ngoài thêm rơi chiếc lá đa
Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng
[Đêm Côn Sơn Trần Đăng Khoa]

Cha lại dắt con đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai
[Những cánh buồm Hoàng Trung Thông]

Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng
[Mùa xuân nho nhỏ Thanh Hải]

Một tiếng chim kêu sáng cả rừng
[Từ đêm Mười chín Khương Hữu Dụng]

c/ Lưu ý:
Phân biệt ẩn dụ tu từ và ẩn dụ từ vựng:
+ Ẩn dụ tu từ: có tính lâm thời, tính cá thể, phải đặt trong từng văn cảnh cụ thể để khám phá ý nghĩa.
Ví dụ:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
[Thương vợ Tú Xương]
+ Ẩn dụ từ vựng: cách nói quen thuộc, phổ biến, không có/ ít có giá trị tu từ: cổ chai, mũi đất, tay ghế, tay bí, tay bầu,

4/ BIỆN PHÁP TU TỪ HOÁN DỤ

a/ Khái niệm: Hoán dụ là biện pháp tu từ gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Bài học đã học: Soạn bài Hoán dụ

b/ Có bốn kiểu hoán dụ thường gặp:
+ Lấy một bộ phận để chỉ toàn thể:

Ví dụ:
Đầu xanh có tội tình gì
Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi
[Truyện Kiều Nguyễn Du]
Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm
[Bài ca vỡ đất Hoàng Trung Thông]

+ Lấy vật chứa đựng chỉ vật bị chứa đựng:
Ví dụ:
Vì sao trái đất nặng ân tình,
Nhắc mãi tên người Hồ Chí Minh
[Tố Hữu]

+ Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ sự vật:
Ví dụ:
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay
[Việt Bắc Tố Hữu]

+ Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng
Ví dụ:
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao

Lưu ý:
Ẩn dụ và hoán dụ cùng chung cấu trúc nói A chỉ B nhưng khác nhau:
Ẩn dụ: A và B có quan hệ tương đồng [giống nhau]
Hoán dụ: A và B có quan hệ gần gũi, hay đi liền với nhau.

5] BIỆN PHÁP TU TỪ NÓI QUÁ, PHÓNG ĐẠI, KHO TRƯƠNG, NGOA DỤ, THẬM XƯNG, CƯỜNG ĐIỆU

Nói quá là phép tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

Để ôn lại kiến thức và các bài tập vận dụng có thể xem: Soạn bài nói quá

Ví dụ:

Độc ác thay, trúc Nam Sơn không ghi hết tội
Dơ bẩn thay, nước Đông Hải không rửa sạch mùi
[Bình NGô đại cáo Nguyễn Trãi]
Dân công đỏ đuốc từng đoàn
Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay
[Việt Bắc Tố Hữu]

6] BIỆN PHÁP TU TỪ NÓI GIẢM, NÓI TRÁNH

Khái niệm: Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, nhằm tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề; tránh thô tục, thiếu lịch sự.
Cùng ôn lại kiến thức: Soạn bài nói giảm nói tránh

Ví dụ 1:
Bác đã đi rồi sao Bác ơi!
[Bác ơi Tố Hữu]

Ví dụ 2:
Bác Dương thôi đã thôi rồi
Nước mây man mác, ngậm ngùi lòng ta
[Khóc Dương Khuê Nguyễn Khuyến]

7] BIỆN PHÁP TU TỪ ĐIỆP TỪ, ĐIỆP NGỮ

Khái niệm: Là biện pháp tu từ nhắc đi nhắc lại nhiều lần một từ, cụm từ có dụng ý làm tăng cường hiệu quả diễn đạt: nhấm mạnh, tạo ấn tượng, gợi liên tưởng, cảm xúc và tạo nhịp điệu cho câu/ đoạn văn bản.

Ví dụ:
Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín

[Cây tre Việt Nam Thép Mới]
Điệp ngữ có nhiều dạng:

+ Điệp ngữ cách quãng:
Ví dụ:
Buồn trông cửa bể chiều hôm,
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu ?
Buồn trông nội cỏ dàu dàu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi
[Truyện Kiều Nguyễn Du]

+ Điệp nối tiếp:
Ví dụ:
Mai sau
Mai sau
Mai sau
Đất xanh, tre mãi xanh màu tre xanh
[Tre Việt Nam Nguyễn Duy]

+ Điệp vòng tròn:
Ví dụ:
Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu
Ngàn dâu xanh ngắt một màu
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?
[Chinh phụ ngâm Đoàn Thị Điểm]

8] BIỆN PHÁP TU TỪ CHƠI CHỮ

Khái niệm: Chơi chữ là biện pháp tu từ lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,. làm câu văn hấp dẫn và thú vị.
Bài soạn đã học trước đó: Soạn bài Chơi chữ
Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống hàng ngày, thường trong văn thơ, đặc biệt là trong văn thơ trào phúng, trong câu đối, câu đố,.
Các lối chơi chữ thường gặp:

+ Dùng từ ngữ đồng âm
Ví dụ:
Bà già đi chợ cầu đông
Xem một que bói lấy chồng lợi chăng
Thầy bói gieo quẻ nói rằng:
Lợi thì có lợi nhưng răng chẳng còn

+ Dùng lối nói trại âm [gần âm]
Ví dụ:
Sánh với Na-va ranh tướng Pháp [Danh tướng]
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương.
[Tú Mỡ]

+ Dùng lối nói lái
Ví dụ:
Khi đi cưa ngọn, khi về con ngựa [ Cưa ngọn Con ngựa]

+ Dùng từ ngữ trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa
Ví dụ:
Đi tu Phật bắt ăn chay
Thịt chó ăn được, thịt cầy thì không.

+ Dùng cách điệp âm
Ví dụ:
Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên mang mãi mịt mờ
Mộng mị mỏi mòn mai một một
Mĩ miều mai mắn mây mà mơ
[Tú Mỡ]

9/ Biện pháp tu từ liệt kê

Khái niệm: Liệt kê là biện pháp tu từ sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả đầy đủ, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay tư tưởng, tình cảm.
Bài soạn đã học: Soạn bài Liệt kê
Ví dụ:
Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng
Em đã sống lại rồi, em đã sống!
Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung
Không giết được em, người con gái anh hùng!
[Người con gái anh hùng Trần Thị Lý]

10/ BIỆN PHÁP TU TỪ TƯƠNG PHẢN

Khái niệm: Tương phản là biện pháp tu từ sử dụng từ ngữ đối lập, trái ngược nhau để tăng hiệu quả diễn đạt.
Ví dụ:
Đoạn thơ dưới đây được trích trong bài thơ Tấm ảnh
O du kích nhỏ giương cao sung
Thằng Mĩ lênh khênh bước cúi đầu
Ra thế, to gan hơn béo bụng
Anh hùng đâu cứ phải mày râu
[Tố Hữu]

BẢNG THỐNG KÊ CÁC BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT VÀ CÁCH NÊU TÁC DỤNG

Dạng câu hỏi về biện pháp nghệ thuật năm nào cũng có trong đề thi và các bạn học sinh thường lúng túng khi nêu tác dụng. Các em xem kĩ ở đây để ôn tập tốt cho bài thi học kì trước mắt nhé!

A. Phân biệt 8 biện pháp tu từ thường gặp

1.Biện pháp tu từ nhân hóa

-Khái niệm:
Nhân hóa là biện pháp nghệ thuật biến những vật vô tri, vô giác có những hoạt động, tính chất như con người.

-Các kiểu nhân hóa
Dùng từ ngữ vốn chỉ hành động, tính chất của người để miêu tả, hô gọi những sự vật không phải là người.
Dùng những từ ngữ vốn dùng cho người để dùng cho vật
Trò chuyện với vật như với người

-Tác dụng của nhân hóa
Khi dử dụng dụng biện pháp nhân hóa làm cho sự vật, hiện tượng miêu tả trở nên sống động, gần gũi với con người thường xuyên được sử dụng làm phương tiện giúp con người dãi bày tâm sự,

2. Biện pháp tu từ so sánh
-Khái niệm so sánh:
So sánh là đem đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác để tìm ra điểm giông nhau giữ chúng. Do vậy hai đối tượng đem so sánh phải có sự tương đồng với nhau:

-Phân loại so sánh:
So sánh ngang bằng: Như là, giống như, tựa
So sánh hơn kém: Chẳng bằng

-Tác dụng của biện pháp so sánh
Khi đem sự vật ra so sánh tạo ra những hình ảnh cụ thể, sinh động giúp người đọc hình dung rõ hơn.

Đối với việc thể hiện tư tưởng, tình cảm cuả người viết thì tạo ra những lối nói cảm xúc làm giá trị biểu đạt cao.

3. Biện pháp tu từ ẩn dụ.

-Khái niệm ẩn dụ:
Ẩn dụ là cách dùng sự vật, sự việc này để gọi tên cho sự vật, sự việc khác. Hai đối thương thường gần gũi với nhau.

trong biên pháp ẩn dụ về A thường ẩn đi mà chỉ xuất hiện vế B

Các kiểu ẩn dụ:
Ẩn dụ hình tường: Cách gọi sự vật A sự vật B
Ẩn dụ cách thức: Cách gọi hiện tượng A = hiện tượng B
Ẩn dụ phẩm chất: cách lấy phẩm chất của A để chỉ phẩm chất của B
Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: Lấy cảm giác A để chỉ cảm giác B với các loại giác quan khác nhau/

Tác dụng của ẩn dụ:
Dử dụng ẩn dụ tạo ra sắc thái biểu cảm cao làm câu văn, câu thơ có hình tượng đặc biệt

Ví dụ: Làn thu thủy nét xuân sơn

4. Biện pháp tu từ hoán dụ
-Khái niệm hoán dụ:
Hoán dụ là cách dùng sự vật này để gọi tên sự vật khác dựa vào sự gần gũi, đi đôi giữa 2 sự vật

-Phân loại Hoán dụ
Lấy bộ phân để chỉ toàn thể
Lấy vật chứa đựng để chỉ vật bị đựng
Lấy vật dùng để chỉ người dùng
Lấy số ít để chỉ số nhiều, chỉ sự tổng quát.

-Tác dụng hoán dụ.
Sử dụng hoán dụ trong văn thơ làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

5. Biện pháp tu từ Điệp Ngữ
Điệp ngữ là biện pháp lặp lại một từ, một ngữ hoắc cả câu để nhấn mạnh nội dung được nói đến.

-Các dạng Điệp Ngữ
Điệp ngữ nối tiếp: Những từ lặp lại đứng liền nhau trong câu
Điệp ngữ cách quãng: Cách vài từ lại có vài từ
Điệp ngữ vòng: Cuối câu, trước và đầu câu sau

-Tác dụng của Điệp Ngữ
Nhờ có Điệp Ngữ, nội dung diễn đạt trở nên có ấn tượng mạnh mẽ và có sự tăng tiến. Điệp Ngữ nhấn mạnh sắc thái ý nghĩa làm nổi bật từ ngữ quan trọng, làm lời nói có sức thuyết phục cao. Điệp Ngữ tạo sự cân đối nhẹ nhàng, tạo tính nhác cho câu thơ , câu văn.

6. Biện pháp tu từ chơi chữ.
Khái niệm chơi chữ:
Chơi chữ là cách lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa nhằm tạo ra sắc thái dí dỏm, hài hước trong khi nói và viết.

Các lối chơi chữ
DÙng từ gần âm, đồng âm, lặp âm
Nói lái
Dùng từ trái nghĩa, đồng nghĩa

-Tác dụng của chơi chữ:
Tạo ra sắc thái dí dỏm và cách hiểu đặc biệt vì thế nó được sử dụng trong đời sống sinh hoạt hằng ngầy, trong thơ văn trào phúng.

7. Biện pháp tu từ nói quá
Khái niệm nói quá:
Nói quá là nói cách nói phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hình tượng để nhấn mạnh , tăng sức biểu cảm. Nói qua còn được gọi là khoa trương, thâm xưng, phóng đại hoặc cường điệu.

Tác dụng của nói quá:
Do có tính biểu cảm cao nên nó thường ít được sử dụng trong văn bản và đòi hỏi sự hài hòa về ắc thái

8. Biện pháp tu từ nói giảm nói tránh:

-Khái niệm nói giảm nói tránh:
Nói giảm nói tránh là biện pháp nghệ thuật dùng cách diễn đạt giảm nhẹ mức độ. quy mô, tính chất của sự vật sự việc hoặc dùng cách diễn đạt khác với tên gọi của sự vật, hiện tượng.

Tác dụng của nói giảm nói tránh:
Khi đề cập đến sự đau buồn
Khi biểu lộ thái độ lịch thiệp, tránh thô tục

B. Bài tập ví dụ về biện pháp tu từ:

xác định biện pháp tu từ và nêu tác dụng trong câu văn sau:

a,Trăng bao nhiêu tuổi là trăng già

Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non

Trả lời: Hai câu thơ trên đã sử dụng biện pháp tu từ Điệp ngữ và Chơi chữ. Điệp ngữ Bao nhiêu tuổi được lặp lại 2 lần với ý muốn nói đến sự bất tận của trăng và núi. Trăng và núi không hề có tuổi tác. trăng luốn sống mãi với núi, luôn xanh tươi. Ngoài ra biện pháp nghệ thuật Chơi chữ đã dùng cặp từ trái ngữ là già và non chỉ sự vĩnh cửu của trăng và núi.

b, mặt trời xuống biển như hòn lửa

Sóng đã cài then đêm sập cửa

Hai câu thơ trên đã sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa và so sánh. Biện pháp tu từ so sánh đã được sử dụng trong câu thơ Mặt trời xuống biển như hòn lửa ý muốn nói mặt trời trong lúc hoàng hôn buông xuống có màu đỏ, cảnh hoàng hôn trở nên huy hoàng, tráng lệ. Biện pháp nhân hoá trong câu sóng đã cài then và đêm sập cửa. khi mặt trời xuống biển như hòn lửa thì đó là lúc muôn vật của biển gác mọi noạt động tạo nên khung cảnh yên bình lãng mạn, nhân hoá giúp thiên nhiên có linh hồn, trở nên gần gũi, vũ trụ giống như một ngôi nhà chung ấm áp.

Nguồn : luyện 9 lên 10 tại Hà Nội

Video liên quan