Với người miền Bắc, tất cả các món canh cá đều gọi là riêu với hình thức nấu cầu kỳ đủ gia vị tới cách chế biến: rán [chiên], nước sôi nhỏ lửa, gia vị gồm: quả tai chua, quả dọc, hành hoa, thì là, mùi tàu, tía tô... Và hiển nhiên phải có mỡ nhưng tuyệt đối không bao giờ có đường!
Thế mà tô canh ngọt lại đơn giản vô cùng: lát thơm thái to, cà chua xắt lớn cùng hành lá nhưng không thể thiếu gia vị chuẩn là nắm lá ngò thơm li ti và ớt xiêm. Còn cá thì không gì ngon hơn thứ cá bình dị là cá liệt với thân mỏng, xương cứng và sắc, nhưng bù lại thịt rất ngọt.
Tôi ngẫm mãi về tô canh cá liệt, thức ăn giản dị thuần khiết của người miền biển Nha Trang. Bởi lẽ, cá liệt là thứ cá chỉ loanh quanh trong lộng sát bờ, ngày xưa khi chưa có tàu to thuyền lớn thì chỉ cần con thuyền nhỏ, người làng chài cũng dư sức bắt được cá liệt. Đấy là chưa kể có thứ cá theo mùa, còn cá liệt thì quanh năm, kể cả khi gió chướng biển động ngư dân vẫn bắt được cá liệt nên đảm bảo tươi xanh. Còn cách chế biến thì do tập quán của người bản địa đơn giản hóa mọi thao tác trong cuộc sống, kể cả ẩm thực, nên tô canh ngọt thực sự là hợp lý.
Tuy đơn giản tới mức tối đa nhưng chiều sâu hương vị của canh ngọt cá liệt lại thấm đẫm một tâm hồn giản dị, khoáng đạt của con người nơi đây: Tô canh nước trong veo có thể nhìn tận đáy những con cá liệt lấp lánh ánh bạc, miếng thơm hình tam giác vàng ươm chen lẫn miếng cà chua hồng tươi cùng màu xanh của cọng hành ngò chan chứa với lát ớt bé nhỏ ẩn khuất. Người ta nói người miền biển ăn to nói lớn, làm cái gì cũng phải nhanh nhưng khi thưởng thức canh ngọt cá liệt thì phải từ tốn, nhẹ nhàng từ khi múc vá vào chén tới nhẹ nhàng vẽ cá. Cá liệt ngon ngọt bao nhiêu thì ăn vất vả bấy nhiêu, không thể nhai ẩu vì dễ bị hóc, mà phải từ từ vẽ từng miếng thịt mỏng. Bữa cơm xưa đơn sơ, đơn giản có khi chỉ là tô canh cá ngọt, nhà giàu cũng như nhà nghèo đều có chung một cảm nhận. Tôi chợt nhớ điều thú vị khi so sánh với bát canh hến ở làng quê Bắc bộ với canh ngọt cá liệt, đơn giản mà đậm đà, ngon cơm...
Dương Trang Hương