Với 56 truyện ngắn và 4 tiểu thuyết, được sắp xếp theo trình tự thời gian xuất bản, tuyển tập Sherlock Holmes mới gồm 3 tập với gần 2.000 trang sách này đã chính thức ra mắt độc giả - đánh dấu sự trở lại của một nhân vật hư cấu huyền thoại.
Không chỉ có hình thức được thay đổi cho bắt mắt hơn mà có thể thấy tuyển tập Sherlock Holmes được đối chiếu khá kỹ lưỡng với bản dịch gốc để 3 tập truyện này có chất lượng bản dịch sát nghĩa, rõ ràng và chất lượng hơn.
Một trong những điểm khác biệt có thể dễ dàng nhận thấy, đó là trong phần truyện Tấn bi kịch ở Birlstone, bản dịch này đã chỉ rõ ra những dụng ý của tác giả khi viết nội dung này, từ đó giúp “bạn đọc có thể đánh giá và hiểu được về những người có liên quan và bối cảnh kỳ lạ mà định mệnh đã ném họ vào.” Hay như ngay trong phần truyện đầu tiên Chiếc nhẫn tình cờ, chi tiết đôi bàn tay vừa “thô ráp” vừa tinh tế cũng được miêu tả chi tiết, dễ hiểu hơn.
Những câu chuyện, những vụ án của Holmes, những bí ấn về cuộc đời Holmes đã và đang được rất nhiều độc giả bàn tán trên khắp các diễn đàn cũng như thường xuyên đi vào các tác phẩm điện ảnh. Có lẽ dù có vài thế kỷ nữa trôi qua thì tuyển tập truyện này vẫn sẽ hấp dẫn thêm hàng triệu triệu độc giả như chính cách mà Sherlock Holmes đã để lại ấn tượng đối với các bạn đọc suốt thời gian qua.
Bội ba dịch giả mới là Trần Đức Tài [bút danh Đăng Thư], Lê Quang Toản và Thiên Nga. Ba dịch giả đã nỗ lực dịch thuật một cách nhất quán toàn bộ 4 đoạn thiên tiểu thuyết và 56 truyện ngắn kinh điển, sắp xếp theo lần xuất bản đầu tiên. Các dịch giả đã tiếp cận tác phẩm của Conan Doyle trên cả góc độ lịch sử và văn chương, không xem Toàn tập Sherlock Holmes như những truyện trinh thám phổ thông mà là một danh tác kinh điển.
So với các lần xuất hiện tại Việt Nam, đây là lần các truyện Sherlock Holmes được dịch đầy đủ nhất, gồm 56 truyện ngắn [Lê Quang Toản và Thiên Nga dịch] và bốn đoản thiên tiểu thuyết.
Với bút danh Đăng Thư, dịch giả Trần Đức Tài đảm trách phần dịch bốn tiểu thuyết của Conan Doyle. Ông cho biết từng đọc Sherlock Holmes từ trước năm 1975, lúc 8 hay 9 tuổi, và vừa có cuộc trao đổi với “Thế giới sách” nhân dịp Công ty Đông A đưa vị thám tử lừng danh xứ Ănglê đến với bạn đọc Việt Nam toàn quốc.
* Với một tác phẩm quá nổi tiếng, riêng Việt Nam thì bản dịch Sherlock Holmes cũng hiện diện từ gần trăm năm trước, nay bắt tay dịch lại, ông có cảm giác như thế nào?
- Khi đọc lại nguyên tác Sherlock Holmes, tôi cảm nhận theo cách khác nhiều bản dịch trước đây. Với tôi, lý do khiến các truyện Sherlock Holmes có sức sống bền bỉ qua thế kỷ và hấp dẫn bao nhiêu thế hệ độc giả, tôi nghĩ chính là nhờ văn chương.
Qua bản dịch mới của bộ Sherlock Holmes toàn tập này, chúng tôi đề cao tính văn chương và chọn cách xử lý tác phẩm như một danh tác kinh điển chứ không như những truyện trinh thám đơn thuần. Vì vậy, phần ngôn ngữ được trau chuốt, chăm chút kỹ.
Ai cũng biết Sherlock Holmes nhưng không mấy độc giả biết rõ về tác giả ngoài cái tên Sir Arthur Conan Doyle [1856 - 1930]. Không có tác giả thì không có nhân vật. Do đó phải có phần dẫn nhập giới thiệu về Conan Doyle và xã hội London cuối thế kỷ 19.
Tác giả chỉ hưởng thọ 71 tuổi nhưng nhân vật Sherlock Holmes vẫn sống mãi sau 130 năm [tính từ sáng tác đầu tiên là tiểu thuyết Cuộc điều tra màu đỏ - The Study in Scarlet - 1887] và trở thành một biểu tượng văn hóa toàn cầu, một đề tài bất tử cho văn học, kịch nghệ, điện ảnh... tiếp tục khai thác.
* Nhân vật Sherlock Holmes là trường hợp đặc biệt của văn chương thế giới. Theo ông, ngoài tài năng hiển nhiên của Conan Doyle, điều gì đem lại sự thành công của nhân vật Sherlock Holmes như vậy? Liệu có thể tìm thấy ở Sherlock Holmes một vài gợi ý gì cho nhà văn Việt Nam?
- Tôi nghĩ ngoài tài năng của Conan Doyle - mà phần này phải nói rất dài - thành công của truyện Sherlock Holmes còn do trúng điểm rơi. Hai truyện Holmes đầu tiên là hai tiểu thuyết xuất bản rời rạc cách nhau bốn năm [1887 và 1890] và không gây được chú ý.
Tiểu thuyết thứ hai lại xuất bản ở Mỹ trước tiên chứ không phải ở Anh. Khi viết tiếp loạt truyện này, Conan Doyle chuyển sang hình thức truyện ngắn đăng báo, mỗi tháng đều đặn một truyện, xong một loạt khoảng 12 truyện mới in thành sách.
Ông là nhà văn đầu tiên viết feuilleton [truyện đăng báo nhiều kỳ] theo kiểu cho nhân vật xuất hiện liên tục nhưng mỗi kỳ dứt điểm một cuộc phiêu lưu. Như vậy, độc giả mua báo nếu có bỏ sót một kỳ cũng không hề bị gián đoạn như khi đọc feuilleton theo kiểu cũ.
Việc Conan Doyle chọn tạp chí The Strand Magazine để đăng Sherlock Holmes cũng là yếu tố quan trọng. Tạp chí ra hằng tháng này ngay từ số đầu tiên tháng 1-1891 đã in số lượng 300.000 bản/kỳ nhắm tới giới thanh niên và trung lưu.
Một số lượng in đáng thèm muốn, kể cả với báo giới ngày nay! Không có sự nhạy bén, không có “con mắt xanh” của những người xuất bản tạp chí The Strand Magazine, thì có lẽ Conan Doyle đã không có động lực lẫn áp lực để viết truyện Sherlock Holmes suốt 40 năm.
Tôi không dám lạm bàn về chuyện sáng tác của các nhà văn. Nhưng trong vai trò độc giả, tôi thấy thể loại trinh thám là một, viễn tưởng là hai, chưa có hướng phát triển trong văn chương Việt Nam.
Với truyện trinh thám, từ ảnh hưởng của nhân vật Sherlock Holmes, thể loại này đã manh nha hình thành ở Việt Nam từ thời tiền chiến với Thế Lữ và Phạm Cao Củng.
Sau 1954 ở miền Bắc và sau 1975 trên cả nước, chúng ta chỉ có tiểu thuyết hình sự - vụ án chứ không có tiểu thuyết trinh thám. Bởi vì truyện trinh thám đề cao vai trò cá nhân, và chúng ta không có nghề thám tử tư như một dịch vụ điều tra độc lập, song song với cơ quan công lực. Tôi nghĩ thực tế xã hội luôn tác động tới sáng tạo.