Trả lời:
Xuyên tâm liên là vị thuốc có truyền thống sử dụng từ rất lâu và được ứng dụng rộng rãi tại một số nước châu Á, có nhiều tác dụng khác nhau như kháng khuẩn, kháng virus, hạ sốt, kháng viêm, chống dị ứng, mụn nhọt...
Theo y học cổ truyền, xuyên tâm liên được xem là "vua của các vị đắng", tính hàn, xếp vào nhóm các dược liệu có tác dụng thanh nhiệt giải độc. So sánh về mặt tây y, xuyên tâm liên có nhiều tương đồng với nhóm thuốc kháng sinh, chuyên được sử dụng để điều trị các trường hợp ung nhọt, đinh độc, rắn độc cắn, trị tiêu chảy, ho, viêm họng, viêm gan siêu vi và viêm đường tiết niệu...
Bên cạnh đó, xuyên tâm liên cũng là dược liệu được nghiên cứu khá kỹ càng về thành phần hóa học và các tác dụng dược lý có liên quan, tại nhiều quốc gia như là Ấn Độ, Trung Quốc và Thái Lan.
Tại Việt Nam, theo Hướng dẫn sử dụng thuốc cổ truyền, phương pháp y học cổ truyền trong phòng và hỗ trợ điều trị viêm đường hô hấp cấp do nCoV, của Bộ Y tế, xuyên tâm liên được sử dụng trong các phác đồ ở các giai đoạn khởi phát và toàn phát. Bộ Y tế đưa xuyên tâm liên vào bài thuốc "Ngân kiều tán" đối với giai đoạn khởi phát và bài "Ma hạnh thạch cam thang - Thương hàn luận", "Cát căn cầm liên thang" đối với giai đoạn toàn phát.
Trường hợp bệnh nặng nguy kịch: Người bệnh thở khó, cử động thở nhanh hay phải có hỗ trợ thông khí, chuyển đến bệnh viện y học hiện đại hoặc các cơ sở điều trị bệnh truyền nhiễm theo quy định. Sử dụng xuyên tâm liên trong điều trị giúp bệnh nhân Covid-19 giảm nhẹ các triệu chứng đau họng, ho, cảm..., cải thiện chức năng hô hấp.
Tuy nhiên, vẫn chưa có nhiều kết quả từ các nghiên cứu lâm sàng và xuyên tâm liên khi sử dụng phải kết hợp với các tá dược phù hợp. Người bệnh không nên tự ý sử dụng thuốc khi không có sự cho phép của nhân viên y tế, tránh các tác dụng phụ không mong muốn.
Xuyên tâm liên được bào chế ở dạng viên. Ảnh: Shutterstock
Tiến sĩ, Dược sĩ Nguyễn Thành Triết
Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM Cơ sở 3
Phóng viên Báo Sức khỏe & Đời sống đã có cuộc trao đổi với TS. Trần Minh Ngọc – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Y, Dược cổ truyền, Bộ Y tế xung quanh vấn đề này.
Xuyên tâm liên có phòng được COVID-19?
Phóng viên: Mới đây Bộ Y tế đã chính thức công bố đưa xuyên tâm liên vào hỗ trợ điều trị cho bệnh nhân COVID-19 khiến nhiều người đặt hy vọng lớn vào thuốc xuyên tâm liên. Tiến sĩ nghĩ sao về việc này?
TS. Trần Minh Ngọc - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Y, Dược cổ truyền.
TS. Trần Minh Ngọc: Việc sử dụng xuyên tâm liên trong hỗ trợ điều trị COVID-19 đã được hướng dẫn sử dụng trong công văn số 1306/BYT-YDCT về việc tăng cường phòng, chống bệnh viêm đường hô hấp cấp do SARS-CoV-2 bằng thuốc và các phương pháp y học cổ truyền ngày 17/3/2020 của Bộ Y tế. Như vậy đã hơn một năm nay Bộ Y tế đưa vị thuốc này vào hỗ trợ điều trị bệnh COVID-19.
Tuy nhiên gần đây do có thông tin nêu Bộ Y tế cho phép sử dụng vị thuốc này trong hỗ trợ điều trị COVID-19 làm dấy lên làn sóng tìm mua và sử dụng xuyên tâm liên trong một bộ phận người dân với hy vọng thuốc sẽ giúp họ trong việc phòng chống COVID-19.
Tuy nhiên, xuyên tâm liên không phải là “thần dược” để điều trị COVID-19. Trong các bài thuốc hỗ trợ điều trị COVID-19 do Bộ Y tế đưa ra, còn rất nhiều dược liệu khác sẵn có ở Việt Nam như thanh cao hoa vàng, diếp cá, vàng đắng, núc nác, nghệ, gừng... cũng như các vị thuốc khác, các bài thuốc khác, không chỉ riêng một vị thuốc xuyên tâm liên.
Phóng viên: Việc người dân đua nhau đi tìm mua thuốc xuyên tâm liên như một “phao cứu sinh” trong tình hình dịch bệnh đang phức tạp như hiện nay có nên không, thưa tiến sĩ?
Vị thuốc xuyên tâm liên.
TS. Trần Minh Ngọc: Việc đi tìm mua thuốc xuyên tâm liên khiến thị trường thuốc này tăng giá là không nên. Tác dụng diệt virus SARS-CoV-2 của xuyên tâm liên mới được chứng minh trong phòng thí nghiệm, và đang trong các bước thử nghiệm trên lâm sàng đánh giá khả năng điều trị COVID-19, đến nay chưa có đầy đủ kết quả để khẳng định tác dụng điều trị COVID-19 của xuyên tâm liên. Như trên tôi đã nói, để hỗ trợ điều trị COVID-19 có thể sử dụng rất nhiều vị thuốc khác, nhiều bài thuốc khác như Ngân kiều tán, Ngọc bình phong tán, Ma Hạnh Thạch Cam thang… cũng như khuyến cáo các biện pháp phòng chống COVID-19 của Bộ Y tế.
TS. Trần Minh Ngọc - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Y, Dược cổ truyền, Bộ Y tế.
Thuốc xuyên tâm liên cũng như bất kỳ loại thuốc nào cũng đều có những chỉ định, chống chỉ định, tác dụng phụ, liều dùng, tương tác thuốc… Nếu người dân cứ tự ý mua về, tự ý sử dụng, sử dụng không đúng cách dẫn tới không phòng chống được bệnh do COVID-19, mà còn có thể gây tổn hại tới sức khỏe cho người sử dụng.
Mới đây, Cục Quản lý Y, Dược cổ truyền [Bộ Y tế] đã có công văn số 741/YDCT-QLD gửi các đơn vị liên quan yêu cầu bình ổn giá thuốc cổ truyền, dược liệu trong điều trị COVID-19; thực hiện nghiêm các quy định của nhà nước về quản lý giá thuốc, nguyên liệu làm thuốc; không được lợi dụng tình hình dịch COVID-19 để đầu cơ, tích trữ và đẩy giá thuốc, nguyên liệu làm thuốc tăng cao, đặc biệt là các thuốc, các sản phẩm có thành phần từ xuyên tâm liên.
Các cơ sở sản xuất, nhập khẩu thuốc cổ truyền, dược liệu thực hiện nghiêm túc các quy định của nhà nước đảm bảo nguồn cung cấp thuốc cổ truyền, dược liệu cho các cơ sở khám chữa bệnh. Trường hợp giá nguyên liệu đầu vào có sự gia tăng, đề nghị công ty nghiên cứu xem xét điều chỉnh các chi phí khác [chi phí bán hàng, chi phí quản lý…] để thực hiện việc bình ổn giá trong thời gian dịch bệnh COVID-19. Cục Quản lý Y, Dược cổ truyền tạo điều kiện ưu tiên giải quyết nhanh thủ tục hành chính trong cấp giấy phép đăng ký lưu hành thuốc cổ truyền, dược liệu; cấp phép nhập khẩu dược liệu phục vụ công tác phòng, chống COVID-19.
Cây thuốc xuyên tâm liên.
Sử dụng xuyên tâm liên cần lưu ý gì?
Phóng viên: Tiến sĩ có lời khuyên gì cho người dân trong việc sử dụng thuốc xuyên tâm liên?
TS. Trần Minh Ngọc: Để sử dụng thuốc xuyên tâm liên đúng, người dân không nên tự ý mua về sử dụng, nhất là với mục đích phòng ngừa COVID-19 mà cần thực hiện tốt thông điệp 5K của Bộ Y tế. Chỉ sử dụng thuốc xuyên tâm liên theo chỉ dẫn của các thầy thuốc. Xuyên tâm liên có thể gây ra các tác dụng phụ như chán ăn, tiêu chảy, nôn mửa, phát ban, nhức đầu, sổ mũi, mệt mỏi… Khi dùng liều cao có thể gây sưng các tuyến bạch huyết, phản ứng dị ứng nghiêm trọng, tăng men gan.
Những người đang dùng thuốc chữa tăng huyết áp, chống đông máu warfarin và aspirin giảm đau, thận trọng khi dùng phối hợp xuyên tâm liên. Những người suy thận, suy gan không nên dùng thuốc xuyên tâm liên. Khi gặp các phản ứng không mong muốn người dùng cần liên hệ ngay với các cơ sở y tế để được tư vấn kịp thời.
Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn tiến sĩ!
Mai Hương [thực hiện]
Thứ ba - 21/09/2021 21:30
Xuyên tâm liên, tên khoa học là Andrographis paniculata, là một loại dược liệu được sử dụng rất phổ biến tại Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan và các nước Đông Nam Á khác. Thân, lá và rễ cây của nó được sử dụng trong điều trị cảm, sốt, ho, viêm họng, viêm phổi và nâng cao thể trạng nhờ vào đặc tính kháng viêm, kháng khuẩn và điều hòa miễn dịch. Với tính chất này của xuyên tâm liên, một số thực phẩm chức năng trên thị trường với thành phần được làm từ dược liệu này, được khẳng định có công dụng kháng virus, kháng covid-19, phòng ngừa covid 19. Vậy xuyên tâm liên thật sự có tác dụng này hay không? Câu trả lời là chưa đủ bằng chứng để khẳng định. Đối với bất kì một thuốc nào, để biết được thuốc có tác dụng phòng hay điều trị bệnh hay không, các nhà khoa học cần phải thực hiện các thử nghiệm lâm sàng, lý tưởng nhất là thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng. Và cho đến nay, các nghiên cứu chất lượng về ứng dụng xuyên tâm liên trong điều trị, hoặc phối hợp điều trị covid-19 gần như không có. Nghiên cứu mới đây nhất về độ hiệu quả của xuyên tâm liên trong điều trị covid ở Thái Lan cho thấy kết quả khả quan khi giảm được triệu chứng của các bệnh nhân covid ở giai đoạn sớm. Tuy nhiên, nghiên cứu trên được tiến hành với quy mô nhỏ, chỉ khoảng 60 người, các số liệu không có ý nghĩa thống kê và do đó không thể áp dụng đại trà những kết quả nghiên cứu này trong điều trị lâm sàng thực tế. Riêng tại Việt Nam, Cục an toàn thực phẩm đã khẳng định không có bất kì loại thực phẩm chức năng/ thực phẩm bảo vệ sức khỏe nào có tác dụng điều trị được covid-19 hay kháng covid-19. Ngược lại, việc tự ý sử dụng xuyên tâm liên dù có vô thưởng, chưa chắc đã vô phạt. Các nghiên cứu về tác dụng dược lý cho thấy xuyên tâm liên có tác động lên huyết áp, đường huyết và quá trình đông máu của cơ thể. Điều này có thể dẫn đến tương tác với các thuốc tây y trong điều trị bệnh mạn tính. Mặc dù các nghiên cứu về tương tác thuốc của xuyên tâm liên còn nhiều ít, nhưng người dùng cần phải cẩn trọng các nguy cơ hạ huyết áp, đường huyết quá mức hoặc xuyết huyết khi dùng kèm xuyên tâm liên với nhữngthuốc điều trị đái tháo đường, tăng huyết áp và thuốc kháng đông.
Như vậy, với mức độ bằng chứng y học hiện tại, ta không thể khẳng định được xuyên tâm liên có hiệu quả trong phòng ngừa và hỗ trợ điều trị covid-19. Cách phòng ngừa covid-19 tốt nhất vẫn là vaccine và tuân thủ các nguyên tắc giãn cách xã hội, vệ sinh cá nhân. Khi mắc covid, chúng ta cần ăn uống đầy đủ, dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp lý, khi có các triệu chứng khó thở cần liên hệ ngay với nhân viên y tế, không nên chủ quan tự ý sử dụng các loại thuốc không được khuyến cáo, đặc biệt ở những đối tượng có nhiều bệnh lý nền, sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau.