Ôn tập văn học trung đại Việt Nam lớp 11 lý thuyết

Đặc điểm của văn học trung đại Việt Nam là gì? Ôn tập văn học trung đại Việt Nam cần nắm vững kiến thức như nào? Trong chuyên đề văn học trung đại Việt Nam cần ghi nhớ những ý chính gì?… Với nội dung nội dung bài viết sau này, Bankstore sẽ giúp đỡ bạn khối hệ thống lại toàn bộ kiến thức đã học trong Khóa học qua hướng dẫn ôn tập văn học trung đại Việt Nam.

[LIVE STREAM] Văn 9: Ôn tập Văn học Trung đại – Phân tích Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga

Xin thưa các bạn. Vâng. Xin kính thưa các bạn.

Đây có thể xem là những file mp3. Nó như một cuốn sách giáo khoa đê các bạn có thế nghe mọi lúc, mọi nơi miễn là có internet. Bạn cũng có thể nghe trên đường, trên xe buyt, trên rừng , dưới ruộng thâm chí chúng ta có thể nghe trong bóng tối,,, Tiện hơn sách giáo khoa bạn nhỉ

Trong sách có vàng. Thầy cô cũng giảng bài trong sách giáo khoa mà ra. Bạn nghe 1, 2, 3… các bạn sẽ hiểu. Member mình muốn các bạn nghe, nghe nhiều và suy nghĩ nữa… Xa xưa hoc theo phương pháp này [mua đài cassette vè đọc và ghi am lại để nghe chú làm gì có internet với smartphone như hiện giờ…] mà mình đỗ ĐH 3 lần đấy nhé.

Hãy đăng kí kênh ủng hộ mình nha bạn [ //goo.gl/pqY9dG ]

Vô cùng trân trọng bạn đã xem, đăng kí và chia sẻ !

Khái quát về văn học trung đại Việt Nam

Tình hình xã hội

• Từ thế kỉ X nước ta đã giành được quyền tự chủ [938].
• Giai cấp phong kiến Việt Nam đóng vai trò tích cực trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, điển hình như kháng chiến chống giặc Tống, quân Mông Nguyên, giặc Minh, giặc Thanh và thực dân Pháp xâm lược [1858].
• Xã hội gồm có hai tầng lớp chính đó là phong kiến và nông dân.

Tình hình văn học

• Văn học trung đại [hay là văn học viết thời phong kiến] từ vào đầu thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX đi cùng với việc xuất hiện của một số tác phẩm văn học của khá nhiều tác giả hoặc khuyết danh.
• Tầng lớp tinh thông và tâm huyết về hán học có tinh thần dân tộc bản địa công khai mở đầu cho dòng văn học viết này.
• Văn học trung đại ra đời đóng vai trò chủ đạo trong tiến trình văn học Việt Nam cùng với văn học dân gian làm cho diện mạo văn học của dân tộc bản địa được hoàn chỉnh và phong phú.
• Văn học trung đại gồm hai thành phần chính

Văn học chữ Hán

• Được sáng tác bằng chữ Hán, song vẫn có tinh thần dân tộc bản địa cao bởi phản ánh được tình hình đất nước, xã hội và con người Việt Nam. Mặc dù vậy thì bộ phận văn học này vẫn có những hạn chế nhất định bởi vì chữ Hán không được sử dụng phổ biến ở nước ta [thường chỉ dùng trong tầng lớp quý tộc].
• Một số tác giả và tác phẩm tiêu biểu như: Nguyễn Trãi [Bình Ngô đại cáo, Ức trai thi tập, Lam Sơn thực lực, Phú núi chí linh, Quân trung từ mệnh tập…], Nguyễn Bỉnh Khiêm [Bạch Vân thi tập], Nguyễn Dữ [truyền kỳ mạn lục], Ngô gia văn phái [Hoàng Lê nhất thống chí], Lê Hữu Trác [Thượng kinh kí sự]…

Văn học chữ Nôm

• Văn học chữ Nôm ra đời sau văn học chữ Hán [khoảng chừng thế kỷ XIII], tuy nhiên đây lại là một bước ngoặt lớn trong lịch sử vẻ vang phát triển văn học của dân tộc bản địa.
• Nhìn chung, văn học chữ Nôm ra đời được thuận lợi hơn khi đã phản ánh một cách trung thực hiện thực cuộc sống cũng như đời sống tâm hồn con người Việt Nam thời bấy giờ.

Văn học chữ Quốc ngữ

• Xuất hiện từ thế kỷ XVII đến thời điểm cuối thế kỷ XIX, chữ quốc ngữ được dùng làm sáng tác văn học.
• Đến vào đầu thế kỷ XX, chữ quốc ngữ mới được sử dụng phổ biến và trở nên rộng rãi, trở thành văn tự gần như duy nhất để sáng tác văn học ở nước ta.

Tiến trình lịch sử vẻ vang văn học trung đại Việt Nam

• Giai đoạn này, văn học nước ta phát triển trong sự gắn bó mật thiết với lịch sử vẻ vang của dân tộc bản địa, tuy vậy không phải các thời kỳ văn học đều trùng khít với thời kỳ lịch sử vẻ vang.
• Đặc điểm nổi bật của văn học lúc này là nền văn học phát triển trong môi trường thiên nhiên xã hội phong kiến. Chính vì vậy, văn học lúc này chịu sự chi phối của quan niệm tư tưởng thẩm mỹ và nghệ thuật phong kiến.

Các giai đoạn văn học Việt Nam thời trung đại

• Từ vào đầu thế kỷ X đến hết thế kỷ XV.
• Từ vào đầu thế kỷ XVI đến hết nửa vào đầu thế kỷ XVII.
• Nửa thời điểm cuối thế kỷ XVIII đến nửa vào đầu thế kỷ XIX.
• Nửa thời điểm cuối thế kỷ XIX.

Các cảm hứng chủ đạo

• Cảm hứng yêu nước: Thể hiện qua tư tưởng trung quân được biểu hiện một cách đa dạng ở những khía cạnh như sự ý thức tự chủ tự cường, niềm tự hào dân tộc bản địa, tình yêu quê nhà đất nước hay lòng yêu hòa bình, căm thù quân xâm lược, ý chí quyết thắng kẻ thù…
• Cảm hứng nhân đạo: Là tác phẩm hướng về con người và vì con người, lấy con người là trọng tâm qua việc bộc bạch sự đồng cảm, thương xót, bảo vệ, đề cao, bênh vực hay trân trọng… Không chỉ có vậy, cảm hứng nhân đạo còn thể hiện qua việc lên án, tố cáo hay phê phán điều ác, cái xấu.

Hướng dẫn ôn tập văn học trung đại việt nam lớp 11

Để nắm rõ hơn về chủ đề này, tất cả chúng ta cùng soạn bài ôn tập văn học trung đại Việt Nam lớp 11 qua nội dung và phương pháp

a] Nội dung

Câu 1: Biểu hiện của nội dung yêu nước trong văn học trung đại

Một số đặc điểm của nội dung yêu nước trong văn học trung đại Việt Nam từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX:

• Yêu nước luôn gắn liền với lí tưởng trung quân ái quốc.
• Luôn tự hào và luôn phát huy về truyền thống của dân tộc bản địa.
• Văn học cho thấy lòng yêu con người hay yêu ngôn ngữ dân tộc bản địa.
• Đồng thời, văn học thời kỳ này còn thể hiện sự căm thù giặc, quyết tâm đánh giặc cứu nước.
• Không chỉ có vậy, văn học thời kỳ này còn thể hiện khát khao tự do, tình yêu và niềm hạnh phúc, cảm thông với những người phụ nữ.

Biểu hiện mới của văn học trung đại Việt Nam

• Sự ý thức về vai trò của người trí thức khi đối chiếu với đất nước [tác phẩm Chiếu cầu hiền- Ngô Thì Nhậm].
• Tư tưởng canh tân đất nước [Tác phẩm lập khoa luật- Nguyễn Tường Tộ].
• Đó là sự việc tích cực và tìm hướng đi cho cuộc đời trong hoàn cảnh bế tắc [Bài ca ngắn đi trên bãi cát- Cao Bá Quát].
• Cảm hứng hào hùng và bi tráng gắn với hoàn cảnh lịch sử vẻ vang [Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc- Nguyễn Đình Chiểu] …

Câu 2: Nguyên nhân xuất hiện trào lưu nhân đạo trong văn học trung đại Việt Nam

Văn học trung đại Việt Nam thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ nghĩa bởi những nguyên nhân sau:

• Xã hội phong kiến từng bước đang rủi ro đáng tiếc, các cuộc khởi nghĩa, cuộc chiến tranh liên miên.
• Chủ nghĩa nhân đạo thời điểm này đã khiến trở thành một trào lưu, với hàng loạt tác phẩm tên tuổi như Truyện Kiều, Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm…
• Nội dung thể hiện của chủ nghĩa nhân đạo: luôn hướng tới những giá trị trân quý của con người, đó là sự việc cảm thương với những kiếp người thấp cổ bé họng.
• Hướng đến quyền sống của con người.
• Sự ý thức về member như quyền sống, quyền mưu cầu niềm hạnh phúc.

Câu 3: Lấy ví dụ qua tác phẩm Vào phủ chúa Trịnh

• Giá trị phản ánh: Văn học thời kỳ này đã hỗ trợ tái hiện lại chân thực cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa.
• Phê phán hiện thực: Các tác giả đã thật tinh tế và khéo léo khi phê phán sự xa hoa của vua chúa đi cùng với đó là cuộc sống tăm tối của tầng lớp nông dân ở phủ chúa.

Câu 4: Giá trị nội dung và thẩm mỹ và nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu

Giá trị nội dung:

• Các tác phẩm của Nguyễn Đình Chiểu luôn đề cao lí tưởng đạo đức nhân nghĩa của đạo Nho cũng như thấm đậm ý nghĩa của tình thần dân tộc bản địa.
• Không chỉ có vậy, tác phẩm cũng đề cao lòng yêu nước và thương dân, đồng thời cũng mệnh danh những con người luôn vì dân vì nước, quật cường, anh dũng , kiên cường.

Giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật:

• Thẩm mỹ và nghệ thuật thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu mang đậm nét văn chương trữ tình đạo đức [chứa được nhiều cảm xúc, suy ngẫm] cũng như thể dấu ấn của người dân Nam Bộ.

b] Phương pháp

Trên đây là chuyên đề và hướng dẫn ôn tập văn học trung đại Việt Nam. Mong rằng với những kiến thức trên có thể phục vụ cho bạn trong quá trình nghiên cứu của tôi. Hy vọng các bạn sẽ luôn nắm vững kiến thức về chủ đề ôn tập văn học trung đại Việt Nam. Chúc bạn luôn học tốt!

Lịch Sử

• Chạy giặc, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc [Nguyễn Đình Chiểu]
• Xin lập khoa luật [Nguyễn Trường Tộ]
• Bài ca phong cảnh Hương Sơn [Chu Mạnh Trinh]
• Câu cá mùa thu [Nguyễn Khuyến]
• Vinh khoa thi Hương [Trần Tế Xương]

Trả lời:

• Những biểu hiện mới của nội dung yêu nước và nhân đạo trong văn học trung đại giai đoạn từ thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX. 
• Những biểu hiện chủ yếu của nội dung yêu nước và nhân đạo của văn học trung đại Việt Nam giai đoạn từ TK X-XV :
• Nội dung yêu nước: yêu thiên nhiên đất nước, niềm từ hào dân tộc, lòng căm thù giặc, ý chí bất khuất chiến đấu và chiến thắng giặc ngoại xâm…
• Nội dung nhân đạo: khát khao tự do, tình yêu, hạnh phúc, cảm thông với số phận người phụ nữ…. 
• Những điểm mới trong từng nội dung trên qua những tác phẩm đã học ở lớp 11:
• Nội dung yêu nước: mang âm hưởng bi tráng trong thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu. Vì nó phản ánh một thời khổ nhục nhưng vĩ đại.
• Tư tưởng canh tân đất nước: đề cao vai trò của luật pháp – nhà nước pháp quyền [Xin lập khoa luật của Nguyễn Trường Tộ].
• Đề cao vai trò của người trí thức đối với sự phát triển của đất nước [Chiếu cầu hiền của Quang Trung – Ngô Thì Nhậm]. 

Theo anh/chị, vì sao có thể nói trong văn học từ thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ nghĩa? Hãy chỉ ra những biểu hiện phong phú, đa dạng của nội dung nhân đạo trong giai đoạn văn học này. Anh/chị hãy cho biết: Vấn đề cơ bản nhất của nội dung nhân đạo trong văn học từ thế kỉ XVIII đến hết thế kỉ XIX là gì? Hãy lựa chọn trong các vấn đề sau đây:

Đề cao truyền thống đạo lí.

Khẳng định quyền sống của con người

Khẳng định con người cá nhân

Qua tác phẩm Truyện Kiều, trích đoạn Chinh phụ ngâm, thơ Hồ Xuân Hương, trích đoạn Truyện Lục Vân Tiên, các bài thơ Bài ca ngất ngưởng, Thương vợ, khóc Dương Khuê, hãy làm sáng tỏ vấn đề mà anh/chị cho là cơ bản nhất.

Trả lời:

Chủ nghĩa nhân đạo và những biểu hiện của nó. 

• Nguyên nhân mà đến thế kỉ XVIII-XIX, chủ nghĩa nhân đạo mới xuất hiện thành một trào lưu văn học:
• Trong giai đoạn này những tác phẩm mang nội dung nhân đạo xuất hiện: nhiều, liên tiếp với nhiều tác phẩm có giá trị lớn: Truyện Kiều, Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm, thơ Hồ Xuân Hương… 
• Những biểu hiện phong phú của nội dung nhân đạo trong văn học giai đoạn này:
• Thương cảm trước bi kịch và đồng cảm trước khát vọng của con người; Khẳng định, đề cao tài năng, phẩm chất con người; Lên án, tố cáo những thế lực tàn bạo chà đạp con người; Đề cao truyền thống đạo lí, nhân nghĩa của dân tộc.
• Những biểu hiện mới: Hướng vào quyền sống của con người – con người trần thế [Truyện Kiều, thơ Hồ Xuân Hương]; ý thức cá nhân đậm nét: quyền sống, hạnh phúc, tình yêu …[Đọc Tiểu Thanh kí, Tự tình, Bài ca ngất ngưởng, Bài ca ngắn đi trên bãi cát…].
• Những vấn đề cơ bản nhất trong các tác phẩm:
• Truyện Kiều: quyền sống của con người.
• Chinh phụ ngâm: quyền sống và hạnh phúc của con người trong chiến tranh.
• Thơ Hồ Xuân Hương: quyền sống, tình yêu, hạnh phúc của con người [phụ nữ].
• Truyện Lục Vân Tiên: bài ca đạo đức, nhân nghĩa ca ngợi con người lí tưởng trung, hiếu, tiết, nghĩa.
• Bài ca ngất ngưởng: bài ca một lối sống, một quan niệm sống tự do, khoáng đạt mà vẫn không ra ngoài quy củ nhà nho.
• Khóc Dương Khuê: ca ngợi tình bạn thắm thiết, thuỷ chung.
• Thương vợ: ca ngợi người vợ hiền đảm, châm biếm thói đời đen bạc. 

Phân tích giá trị phản ánh và phê phán hiện thực của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh của Lê Hữu Trác.

Trả lời:

a. Mở bài: Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm của đoạn trích [Nêu luận điểm của đề]

Vào phủ chúa trịnh đã vén bức màn lịch sử xa xưa vô cùng đen tối để cho chúng ta thấy được những thú vui, khung cảnh nguy nga tráng lệ của nơi phủ chúa. Bằng tài năng và tình cảm của mình đối với nhân dân, Lê Hữu Trác đã viết nên tác phẩm Thượng kinh kí sự để phản ánh bức tranh hiện thực đó, được thể hiện sâu sắc qua đoạn trích "Vào phủ chúa Trịnh".

b. Thân bài:

Tác giả đã miêu tả bức tranh về cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa:

• Quang cảnh nơi phủ chúa hiện lên cực kì xa hoa, tráng lệ và không kém phần tôn nghiêm.
• Muốn vào phủ chúa phải đi qua nhiều cửa với những dãy hành lang quanh co nối nhau liên tiếp.
• Đến hậu mã – nơi quân Hậu mã chờ sẵn để chúa sai, cột và bao lươn lượn vàng, nhà “Đại đường” tất cả các cột và đồ dùng đều sơn son thiếp vàng…
• Bên trong khuôn viên phủ chúa, người giữ cửa truyền báo rộn ràng người có việc quan qua lại như mắc cửi chô thấy chúa giữ một vị trí trọng yếu và có quyền tối thượng trong triều đình.
• Vào nội cung cảnh càng xa hoa tráng lệ: trường gấm, màn là, xập vàng, ghế rồng, hương hoa ngào ngạt…
• Quảng cảnh cực kì xa hoa, lộng lẫy. Tác giả đã ngâm lên bài thơ để diễn tả hết sự sang trọng, vương giả trong phủ chúa.

Lính nghìn cửa vác đòng nghiêm nhặt,

Cả trời Nam sang nhất là đây!

Lầu từng gác vẽ tung mây,

Rèm châu, hiên ngọc, bóng mai ánh vào.

Hoa cung thoảng ngạt ngào đưa tới,

Vườn ngự nghe vẹt nói đòi phen.

Quê mùa, cung cấm chưa quen,

Khác gì ngư phủ đào nguyên thuở nào !

Những nghi thức, cung cách sinh hoạt trong phủ chúa:

• Cung cách sinh hoạt với những lễ nghi, khuôn phép trong phủ chúa cho thấy sự cao sang, quyền uy tột bậc, cùng với cuộc sống hưởng lạc và lộng quyền của nhà chúa. Đến cả việc đi đứng, nói năng cũng vô cùng kiểu cách.
• Về ăn uống: "Mâm vàng, chén bạc, đồ ăn toàn của ngon vật lạ". 
• Về nghi thức:
• Trong phủ có nhiều loại quan và người phục địch, người làm một nhiệm vụ.
• Lê Hữu Trác phải qua nhiều thù tục mới dược vào thăm bệnh cho thế tử
• Nào là phải qua nhiều cừa, phải chờ đợi khi có lệnh mới được vào.
• "Muốn vào phải có thẻ", vào đến nơi, người thầy thuốc Lê Hữu Trác phải "lạy bốn lạy".
• Tất cả những chi tiết trên cho người đọc nhận thấy phủ chúa Trịnh thật lộng lẫy, sang trọng, uy nghiêm.
• Lời lẽ nhắn tới chúa Trịnh và thế từ đểu phải hết sức cung kính [thánh thượng, ngự, yết kiến, hầu mạch...]. Chúa Trịnh luôn luôn có "phi tần chầu chực" xung quanh.
• Tác giả không thấy mặt chúa mà chi làm theo mệnh lệnh cùa chúa do quan Chánh dường truyền dạt lại. Xem bệnh xong chi được viết tờ khải dể dâng lên chúa. Nghiêm đến nỗi tác giả phải "Nín thở đứng chờ ở xa".

Cuộc sống nơi phủ chúa nhìn bề ngoài xa hoa lộng lẫy nhưng thực chất thiếu sinh khí.

Một cuộc sống ăn chơi, hưởng lạc xa xỉ nhưng lại chẳng có tự do sinh khí. Đó cũng là nguyên nhân gây ra sự ốm yếu của thái tử Trịnh Cán. Sự thâm nghiêm kiểu mê cung càng làm tăng âm khí nơi phủ chúa.

=> Qua cách nói mỉa mai châm biếm của tác giả, ta thấy sự lộng quyền của nhà chúa với quyền uy tối thượng và nếp sống hưởng thụ cực kỳ xa hoa của chúa Trịnh cùng gia đình; sự thật bù nhìn của vua Lê khi ấy… Cuộc sống vật chất đầy đủ giàu sang nhưng phẩm chất tinh thần, ý chí nghị lực trống rỗng. Đó cũng chính là hình ảnh suy yếu mục ruỗng của tập đoàn phong kiến Lê – Trịnh những năm cuối TK XVIII.

Qua cách miêu tả người tả cảnh rất khách quan, tác giả đã ngầm phê phán kín đáo cảnh giàu sang xa hoa quyền uy ghê gớm của chúa Trịnh đồng thời thể hiện tâm hồn cao thượng, khát khao cuộc sống tự do không màng danh lợi của vị danh y Hải Thượng Lãn Ông.

c. Kết bài: Khẳng định lại giá trị hiện thực của tác phẩm

Qua đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh, tác giả Lê Hữu Trác đã khắc họa một bức tranh hiện thực về cuộc sống nơi phủ chúa. Bằng tài quan sát tinh tế và ngòi bút ghi chép chi tiết, chân thực, tác giả đã vẽ lại một bức tranh sinh động về cuộc sông xa hoa, quyền quý của chúa Trịnh, đồng thời cũng bộc lộ thái độ coi thường lợi danh của mình. Thông qua hành động của mình đã thể hiện sự không đồng tình với việc hưởng thụ lạc thú xa hoa của những người nắm giữ vận mệnh dân tộc. Sự tương phản trong quan điểm sống được thể hiện qua việc đối lập giữa hình ảnh những thứ sơn son thiếp vàng, võng điều áo đỏ, đèn đuốc lấp lánh, hương hoa ngào ngạt… đặt bên cạnh cái thanh đạm, thuần khiết của một ông già áo vải ở nơi quê mùa. Cuộc sống nơi cung vua, phủ chúa dẫu giàu sang phú quý tột bậc nhưng rốt cục cũng chỉ là vào luồn ra cúi, cá chậu chim lồng mà thôi.

Trả lời:

a. Giá trị nội dung: đề cao đạo lí nhân nghĩa [truyện Lục Vân Tiên]; yêu nước bất khuất chống giặc ngoại xâm [thơ văn yêu nước: các bài văn tế, thơ Nôm Đường luật, Ngư Tiều y thuật vấn đáp].

b. Giá trị nghệ thuật: 

Tính chất đạo đức – trữ tình: màu sắc Nam Bộ; ngôn ngữ, hình tượng nghệ thuật [dẫn chứng trong truyện Lục Vân Tiên]. 

Với Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, lần đầu tiên trong văn học dân tộc có một tượng đài bi tráng và bất tử về người nông dân nghĩa sĩ :

Bi: đau buồn, thương tiếc; qua đời sống lam lũ, vất vả, nỗi đau thương, mất mát của nghĩa sĩ và tiếng khóc đau thương của những người thân, những người còn sống.

Tráng: hào hùng, tráng lệ; qua lòng yêu nước, căm thù giăc, qua hành động quả cảm, anh hùng của nghĩa quân, sự ca ngợi công đức của những anh hùng đã hy sinh vì nước vì dân. Tiếng khóc ấy là tiếng khóc lớn lao, cao cả.

Trước và sau Nguyễn Đình Chiểu, thơ văn Việt Nam cũng vẫn chưa có một hình tượng nào được như thế. Cái mới mẻ và bất tử của hình tượng người nghĩa quân nông dân anh hùng làm nên bức tượng đài bi tráng là vì thế. 

Trả lời:

STT	Tác giả	Tác phẩm	Giá trị nội dung và nghệ thuật
1	Lê Hữu Trác	Vào phủ chúa Trịnh	Nội dung: Bức tranh về cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa. Và Thái độ của tác giả: coi thường danh lợi. Nghệ thuật: quan sát tinh tế, chọn lọc các chi tiết có ý nghĩa, bút pháp thực hiện sâu sắc.
2	Hồ Xuân Hương	Tự tình 2	Nội dung: Tâm trạng của Hồ Xuân Hương, lời thách thức duyên phận, khát vọng sống và khát khao hạnh phúc. Nghệ thuật: Sử dụng từ ngữ dân tộc, hình ảnh đặc sắc, việt hóa thơ Đường luật.
3	Nguyễn Khuyến	Câu cá mùa thu	Nội dung: Bức tranh đẹp về làng quê, tình yêu thiên nhiên đất nước và tâm sự thầm kín… Nghệ thuật: Ngôn ngữ trong sáng, giản dị. Sử dụng từ vận khéo léo, hình ảnh, nhịp điệu.
4	Nguyễn Khuyến	Khóc Dương Khuê	Nội dung: Tình bạn chân thành của tác giả với bạn, và nỗi đau xót khi mất bạn đột ngột. Nghệ thuật: Điệp ngữ, giọng điệu, từ ngữ sinh động, diễn tả nỗi buồn sâu sắc…
5	Trần Tế Xương	Thương Vợ	Nội dung: Ca ngợi thương vợ, thương vợ đồng thời cười chính bản thân mình vô dụng. Nghệ thuật: Trào phúng mỉa mai, từ láy, số đếm cụ thể là gánh nặng của người vợ.
6	Trần Tế Xương	Vịnh khoa thi Hương	Nội dung: Mỉa mai chế độ phong kiến, nỗi buồn, chua xót trước khi nước nhà bị xâm lược. Nghệ thuật: Đối, câu thơ hóm hỉnh, sâu sắc….
7	Nguyễn Công Trứ	Bài ca ngất ngưởng	Nội dung: Kể về cuộc đời làm quan sau đó về hưu của nhà thơ lúc nào cũng ngất ngưởng. Nghệ thuật: Sử dụng nhiều từ hán việt, thể thơ hát nói phóng khoáng.
8	Cao Bá Quát	Bài ca ngắn đi trên bãi cát	Nội dung: Biểu lộ sự chán ghét của một người trí thức đối với con đường danh lợi tầm thường đương thời và niềm khát khao thay đổi cuộc sống. Nghệ thuật: Thể thơ có tính chất tự so, phóng khoáng, từ ngữ linh hoạt.
9	Nguyễn Đình Chiểu	Lẽ ghét thương	Nội dung: Tình cảm yêu ghét phân minh, tấm lòng thương dân sâu sắc, ca ngợi đạo lí nhân nghĩa…. Nghệ thuật: Lời thơ mộc mạc, chân chất, giàu cảm xúc…
10	Nguyễn Đình Chiểu	Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc	Nội dung: Tượng đài bất tử của người nông dân nghĩa sĩ và tiếng khóc bi tráng cho một thời lịch sử đau thương của dân tộc. Nghệ thuật: Khắc hóa hình tượng nghệ sĩ, sự kết hợp chất trữ tình và hiện thực, ngôn ngữ bình dị, sinh động.
11	Ngô Thì Nhậm	Chiếu cầu hiền	Nội dung: Kể về việc vua Quang Trung lên ngôi và mong người hiền tài ra giúp nước. Nghệ thuật: Bài chiếu lập luận chặt chẽ, luận điểm xác đáng, diễn đạt rõ ràng.
12	Nguyễn Trường Tộ	Xin lập khoa luật	Nội dung: Sự cần thiết của luật pháp đối với xã hội => Thuyết phục triều đình mở khoa luật. Nghệ thuật: Lập luận chặt chẽ, luận cứ rõ ràng.

Một trong những phương pháp văn học trung đại Việt nam phải nắm được đặc điểm của bộ phận văn học này để từ đó đi sâu vào tìm hiểu những tác phẩm, đoạn trích cụ thể. Văn học trung đại có những đặc điểm riêng về tư duy nghệ thuật, quan niệm thẩm mĩ, bút pháp nghệ thuật, thể loại văn học…

a. Anh/chị hãy chỉ ra những yếu tố mang tính quy phạm và sự sáng tạo của tính quy phạm ở bài Câu cá mùa thu [Nguyễn Khuyến].

b. Hãy chỉ ra một số điển tích, điển cố trong các trích đoạn Truyện Lục Vân Tiên, Bài ca ngắn đi trên bãi cát, Bài ca ngất ngưởng mà anh/chị đã học, đồng thời phân tích cái hay của việc sử dụng những điển tích, điển cố đó.

c. Bút pháp tượng trưng được thể hiện như thế nào trong Bài ca ngắn đi trên cát của Cao Bá Quát.

d. Hãy nêu một số tác phẩm văn học trung đại mà tên thể loại gắn liền với tác phẩm.

• Đặc điểm về hình thức nghệ thuật của thơ Đường luật? Tính chất đó được thể hiện như thế nào trong bài thơ thất ngôn bát cú? Tác dụng nghệ thuật đối trong thơ Đường luật?
• Nêu những đặc điểm của thể loại văn tế. Đặc điểm đó được thể hiện như thế nào ở Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc?
• Nêu những đặc điểm của thể hát nói. Đặc điểm đó được thể hiện như thế nào ở Bài ca ngất ngưởng?

Trả lời:

a. Những yếu tố mang tính quy phạm và sự sáng tạo trong tính quy phạm ở bài "Câu cá mùa thu" của Nguyễn Khuyến:

• Tính quy phạm
• Thi đề: đề tài mùa thu [Đề tài cổ]
• Thi liệu: Sử dụng hình ảnh thơ quen thuộc thường thấy trong thơ cổ [Trời thu, nước thu, lá thu]
• Bút pháp: Lấy động tả tĩnh
• Thể loại: Thất ngôn bát cú luật Đường

=> Tạo ấn tượng về bức tranh màu thu thanh vắng, quạch hiu, dương như chỉ có thi nhân trong vai người câu cá lắng mình vào cõi suy tư.

• Sự sáng tạo trong tính quy phạm:
• Hình ảnh: Ao thu, thuyền câu, ngõ trúc...
• Từ ngữ: Sử dụng từ láy vừa tạo hình vừa gợi cảm: Lạnh lẽo, tẻo teo, lơ lửng... kết hợp với những từ chỉ mức độ: Hơi gợn tí, khẽ đưa vèo, xanh ngắt, vắng teo...
• Vần eo gợi cảm  giác thu nhỏ về diện tích
• Sự hoà phối màu sắc: Màu xanh của nước, trời, ngõ trúc, màu vàng của lá rất dân dã, mang đậm hồn quê

=> Tạo nên bức tranh thu tiêu biểu cho vùng đồng bằng Bắc Bộ.

b. Một số điển tích, điển cố trong Bài ca ngất ngưởng

• Người thái thượng: Ý nói cũng như người thượng cổ, không quan tâm đến truyện được mất
• Đông phong: Gió mùa xuân →chuyện khen chê bỏ ngoài tai, trước mọi lời khen chê cứ vui phới phới như đi trong gió màu xuân ấm áp
• Trái, Nhac, Hàn, Phú: Những người nổi tiếng có sự nghiệp hiển hách trong sử sách T.Quốc

Tác dụng của điển tích, điển cố: Ngôn ngữ thơ trở nên hàm súc, cô đọng, giàu tính hình tượng, tính biểu cảm, thể hiện được rõ nhất tài năng bản lĩnh hơn người , cùng triết lí sống của Nguyễn Công Trứ

c. Bút pháp tượng trưng được thể hiện trong Bài ca ngắn đi trên cát của Cao Bá Quát.

Hình ảnh bãi cát dài, hình ảnh đường cùng, tượng trưng cho cuộc sống đầy khó khăn gian khổ; Đường đời không hề bằng phảng mà lắm chông gai; cuộc đời khó khăn, bế tắc, ngột ngạt

d.  Một số tác phẩm thể loại gắn liền với tên tác phẩm là:

• Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc [văn tế].
• Bài ca ngất ngưởng [hát nói].
• Chiếu dời đô [chiếu].
• Bình Ngô đại cáo [cáo].
• Hịch tướng sĩ [hịch].
• Hoàng lê nhất thống chí [chí].
• Thượng kinh kí sự [kí sự].
• Vũ trung tùy bút [tùy bút].

Đặc điểm về hình thức nghệ thuật trong thơ Đường luật:

• Thơ Đường luật có một hệ thống quy tắc phức tạp được thể hiện ở 5 điều sau: Luật, Niêm, Vần, Đối và Bố cục.
• Điều căn bản của luật thơ Đường luật là đối, đó là hai nguyên tắc đối âm và đối ý, nghĩa là lần lượt những chữ thứ nhất, thứ 2, thứ 3,... của câu trên phải đối với các chữ thứ nhất, thứ 2, thứ 3,... của câu dưới cả về âm và ý. Nhưng làm được như thế thì rất khó, vì vậy người ta quy ước nhất tam ngũ bất luật [chữ thứ nhất, thứ ba, thứ năm không cần theo luật].
• Đối trong thơ thất ngôn bát cú:
• Đối âm [luật bằng trắc]: Luật thơ Đường căn cứ trên thanh bằng và thanh trắc, và dùng các chữ thứ 2-4-6 và 7 trong một câu thơ để xây dựng luật. Thanh bằng gồm các chữ có dấu huyền hay không dấu; thanh trắc gồm các dấu: sắc, hỏi, ngã, nặng.
• Nếu chữ thứ 2 của câu đầu tiên dùng thanh bằng thì gọi là bài có "luật bằng"; nếu chữ thứ 2 câu đầu dùng thanh trắc thì gọi là bài có "luật trắc".
• Trong một câu, chữ thứ 2 và chữ thứ 6 phải giống nhau về thanh điệu, và chữ thứ 4 phải khác hai chữ kia. Ví dụ, nếu chữ thứ 2 và 6 là thanh bằng thì chữ thứ 4 phải dùng thanh trắc, hay ngược lại. Nếu một câu thơ Đường mà không theo quy định này thì được gọi "thất luật".
• Đối ý: Nguyên tắc cố định của một bài thơ Đường luật là ý nghĩa của hai câu 3 và 4 phải "đối" nhau và hai câu 5, 6 cũng "đối" nhau. Đối thường được hiểu là sự tương phản [về nghĩa kể cả từ đơn, từ ghép, từ láy] bao gồm cả sự tương đương trong cách dùng các từ ngữ. Đối chữ: danh từ đối danh từ, động từ đối động từ. Đối cảnh: trên đối dưới, cảnh động đối cảnh tĩnh... Nếu một bài thơ Đường luật mà các câu 3, 4 không đối nhau, các câu 5, 6 không đối nhau thì bị gọi "thất đối".

Đặc điểm của thể loại văn tế

• Văn tế: là loại văn thường gắn với phong tục tang lễ, nhằm bày tỏ lòng tiếc thương đối với người đã mất, văn tế thường có nội dung cơ bản, kể lại cuộc đời công đức phẩm hạnh của người đã mất và bày tỏ tấm lòng xót thương sâu sắc. 
• Bố cục bài văn tế thường có 4 đoạn:
• Lung khởi [Mở đầu: thường nói nỗi đau ban đầu và nêu ấn tượng khái quát về người chết];
• Thích thực [hồi tưởng công đức người chết];
• Ai vãn [than tiếc người chết];
• Kết [vừa tiếp tục than tiếc vừa nêu lên ý nghĩ của người đứng tế].
• Bài Văn tế nghĩa sĩ cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu đã theo đúng bố cục của một bài văn tế truyền thống của thời trung đại, gồm 4 phần sau đây:
• Lung khởi: [hai câu đầu]: khái quát bối cảnh bão táp của thời đại và khẳng định ý nghĩa cái chết bất tử của người nghĩa sĩ nông dân.
• Thích thực: [câu 3 - 15]: tái hiện chân thực hình ảnh người nghĩa sĩ nông dân, từ cuộc đời lao động vất vả, tủi cực bỗng chốc trở thành dũng sĩ đánh giặc, lập chiến công vẻ vang.
• Ai vãn: [câu 16 - 27]: đây là niềm xót thương đối với người đã khuất và tấm lòng xót thương sâu sắc của tác giả đối với những người đã hi sinh vì đất nước, đã hi sinh cho sự nghiệp đánh giặc cứu nước của dân tộc.
• Kết: [hai câu cuối]: ca ngợi linh hồn bất diệt của các nghĩa sĩ.

 Đặc điểm của thể loại hát nói

• Thể thơ hát nói là văn bản ngôn từ, phần lời ca của bài hát nói. Hát nói là làn điệu chủ đạo của lối hát ca trù [còn gọi là hát ả đào, hát nhà trò, hát nhà tơ, …]
• Thơ hát nói có những đặc điểm sau:
• Nội dung: chứa những tư tưởng tình cảm tự do phóng khoáng.
• Hình thức: tự do, vần nhịp tự do, lời thơ mang ngữ điệu nói với giọng buông thả tự do.