CÁC BƯỚC THIẾT KẾ MỘT GIÁO ÁN
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Bước 1: Xác định mục tiêu của bài học căn cứ vào chuẩn kiến thức, kĩ năng và yêu cầu về thái độ trong chương trình
Bước này được đặt ra bởi việc xác định mục tiêu của bài học là một khâu rất quan trọng, đóng vai trò thứ nhất, không thể thiếu của mỗi giáo án. Mục tiêu [yêu cầu] vừa là cái đích hướng tới, vừa là yêu cầu cần đạt của giờ học; hay nói khác đi đó là thước đo kết quả quá trình dạy học. Nó giúp giáo viên xác định rõ các nhiệm vụ sẽ phải làm [dẫn dắt học sinh tìm hiểu, vận dụng những kiến thức, kỹ năng nào; phạm vi, mức độ đến đâu; qua đó giáo dục cho học sinh những bài học gì].
Bước 2: Nghiên cứu sách giáo khoa và các tài liệu liên quan
Công việc này giúp giáo viên hiểu chính xác, đầy đủ những nội dung của bài học; xác định những kiến thức, kỹ năng, thái độ cơ bản cần hình thành và phát triển ở học sinh; xác định trình tự logic của bài học.
Bước này được đặt ra bởi nội dung bài học ngoài phần được trình bày trong sách giáo khoa còn có thể đã được trình bày trong các tài liệu khác. Kinh nghiệm của các giáo viên lâu năm cho thấy: trước hết nên đọc kĩ nội dung bài học và hướng dẫn tìm hiểu bài trong sách giáo khoa để hiểu, đánh giá đúng nội dung bài học rồi mới chọn đọc thêm tư liệu để hiểu sâu, hiểu rộng nội dung bài học. Mỗi giáo viên không chỉ có kỹ năng tìm đúng, tìm trúng tư liệu cần đọc mà cần có kỹ năng định hướng cách chọn, đọc tư liệu cho học sinh. Giáo viên nên chọn những tư liệu đã qua thẩm định, được đông đảo các nhà chuyên môn và giáo viên tin cậy. Việc đọc sách giáo khoa, tài liệu phục vụ soạn giáo án có thể chia thành 3 cấp độ sau: đọc lướt để tìm nội dung chính xác định những kiến thức, kỹ năng cơ bản, trọng tâm mức độ yêu cầu và phạm vi cần đạt; đọc để tìm những thông tin quan tâm: các mạch, sự bố cục, trình bày các mạch kiến thức, kỹ năng và dụng ý của tác giả; đọc để phát hiện và phân tích, đánh giá các chi tiết trong từng mạch kiến thức, kỹ năng.
Thực ra khâu khó nhất trong đọc sách giáo khoa và các tư liệu là đúc kết được phạm vi, mức độ kiến thức, kỹ năng của từng bài học sao cho phù hợp với năng lực của học sinh và điều kiện dạy học. Trong thực tế dạy học, nhiều khi chúng ta thường đi chưa tới hoặc đi quá những yêu cầu cần đạt về kiến thức, kỹ năng. Nếu nắm vững nội dung bài học, giáo viên sẽ phác họa những nội dung và trình tự nội dung của bài giảng phù hợp, thậm chí có thể cải tiến cách trình bày các mạch kiến thức, kỹ năng của sách giáo khoa, xây dựng một hệ thống câu hỏi, bài tập giúp học sinh nhận thức, khám phá, vận dụng các kiến thức, kỹ năng trong bài một cách thích hợp.
Bước 3: Xác định khả năng đáp ứng các nhiệm vụ nhận thức của học sinh bao gồm: xác định những kiến thức, kỹ năng mà học sinh đã có và cần có; dự kiến những khó khăn, những tình huống có thể nảy sinh và các phương án giải quyết.
Bước này được đặt ra bởi trong giờ học theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên không những phải nắm vững nội dung bài học mà còn phải hiểu học sinh để lựa chọn phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, các hình thức tổ chức dạy học và đánh giá cho phù hợp. Như vậy, trước khi soạn giáo án cho giờ học mới, giáo viên phải lường trước các tình huống, các cách giải quyết nhiệm vụ học tập của học sinh. Nói cách khác, tính khả thi của giáo án phụ thuộc vào trình độ, năng lực học tập của học sinh, được xuất phát từ: những kiến thức, kỹ năng mà học sinh đã có một cách chắc chắn, vững bền; những kiến thức, kỹ năng mà học sinh chưa có hoặc có thể quên; những khó khăn có thể nảy sinh trong quá trình học tập của học sinh. Bước này chỉ là sự dự kiến; nhưng trong thực tiễn, có nhiều giờ học do không dự kiến trước, giáo viên đã lúng túng trước những ý kiến không đồng nhất của học sinh với những biểu hiện rất đa dạng. Do vậy, dù mất công nhưng mỗi giáo viên nên dành thời gian để xem qua bài soạn của học sinh trước giờ học kết hợp với kiểm tra đánh giá thường xuyên để có thể dự kiến trước khả năng đáp ứng các nhiệm vụ nhận thức cũng như phát huy tích cực vốn kiến thức, kỹ năng đã có của học sinh.
Bước 4: Lựa chọn phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, hình thức tổ chức dạy học và cách thức đánh giá thích hợp nhằm giúp học sinh học tập tích cực, chủ động, sáng tạo
Bước này được đặt ra bởi trong giờ học theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên phải quan tâm tới việc phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kỹ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn; tác động đến tư tưởng và tình cảm để đem lại niềm vui, hứng thú trong học tập cho học sinh. Trong thực tiễn dạy học hiện nay, các giáo viên vẫn quen với lối dạy học đồng loạt với những nhiệm vụ học tập không có tính phân hoá, ít chú ý tới năng lực học tập của từng đối tượng học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học sẽ chú trọng cải tiến thực tiễn này, phát huy thế mạnh tổng hợp của các phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, hình thức tổ chức dạy học và cách thức đánh giá nhằm tăng cường sự tích cực học tập của các đối tượng học sinh trong giờ học.
Bước 5: Thiết kế giáo án
Đây là giai đoạn mà người giáo viên bắt tay vào soạn giáo án - thiết kế nội dung, nhiệm vụ, cách thức hoạt động, thời gian và yêu cầu cần đạt cho từng hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học tập của học sinh.
Trong thực tế, có nhiều giáo viên khi soạn bài thường chỉ đọc sách giáo khoa, sách giáo viên và bắt tay ngay vào hoạt động thiết kế giáo án; thậm chí, có giáo viên chỉ căn cứ vào những gợi ý của sách giáo viên để thiết kế giáo án bỏ qua các khâu xác định mục tiêu bài học, xác định khả năng đáp ứng nhiệm vụ học tập của học sinh, nghiên cứu nội dung dạy học, lựa chọn các phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, hình thức tổ chức dạy học và cách thức đánh giá thích hợp nhằm giúp học sinh học tập tích cực, chủ động, sáng tạo. Cách làm như vậy không thể giúp giáo viên có được một giáo án tốt và có những điều kiện để thực hiện một giờ dạy học tốt.
Tác giả: Đoàn Thị Kim Chuyên
Kế hoạch giảng dạy là một sơ đồ được vạch ra sẵn để hỗ trợ quá trình dạy học của giáo viên. Lên sẵn ý tưởng từ trước và tuân theo kế hoạch sẽ giúp việc học hiệu quả hơn. Nghe có vẻ to lớn nhưng thật ra việc lập kế hoạch dạy học cũng không có gì quá khó khăn. Seoul Academy sẽ hướng dẫn bạn cách tự lập kế hoạch để giảng dạy riêng cho bản thân mình ngay sau đây.
Muốn lập kế hoạch giảng dạy tốt, bài bản, đầu tiên, cần xác định các yếu tố quan trọng sau:
- Mục tiêu học tập của học sinh, sinh viên.
- Hoạt động dạy và học của hai bên thầy-trò được tiến hành ra sao?
- Phương pháp kiểm tra, đánh giá học sinh, sinh viên sau khi học.
Thực hiện tuần tự 3 yếu tố để định hướng việc học ngay từ ban đầu. Khi chỉ định được các mục tiêu cụ thể cho việc học. Giáo viên cũng sẽ xác định được bản thân phải dạy những gì, hoạt động nào sẽ được thực hiện trên lớp. Và cuối cùng là đánh giá lại mức độ tiếp thu kiến thức của học sinh, sinh viên sau khi học xong. Bất kỳ kế hoạch dạy học nào cũng cần phải được biên soạn dựa trên 3 yếu tố quan trọng này.
Những giáo viên mới bước chân vào nghề thường rất bỡ ngỡ với cách lập kế hoạch giảng dạy. Thật ra, việc lập kế hoạch dạy học không quá khó khăn như bạn tưởng. Tất cả mọi bản kế hoạch đều được lập dựa trên 6 bước cụ thể. Chỉ cần áp dụng đúng, sẽ có thể xây dựng kế hoạch giảng dạy trên suốt quãng đời sự nghiệp của mình.
Bất cứ bảng kế hoạch nào cũng phải xác định mục tiêu đầu tiên. Hãy suy nghĩ về những gì bạn muốn học sinh, sinh viên của mình học được trong buổi học, môn học. Xác định đúng được mục tiêu sẽ đưa bản kế hoạch đi đúng hướng, hỗ trợ việc giảng dạy và học tập. Và mục tiêu được xác định này phải là mục tiêu chung của cả tập thể lớp học.
>>> Xem thêm: Kinh nghiệm dạy học trực tuyến giáo viên nhất định phải nắm
Để xác định mục tiêu cho việc học, hãy trả lời các câu hỏi sau:
- Chủ đề của buổi học cụ thể là gì?
- Muốn dạy gì cho học sinh, sinh viên?
- Học sinh, sinh viên phải hiểu được những giá trị nào trong buổi học?
- Học sinh, sinh viên sẽ làm được gì sau khi kết thúc buổi học?
- Giá trị cốt lõi của buổi học mà học sinh, sinh viên cần đạt được là gì?
Sau khi xác định mục tiêu tổng quan, hãy đặt thêm một số câu hỏi sau:
- Những khái niệm, ý tưởng hoặc kỹ năng quan trọng nhất mà học sinh, sinh viên cần nắm bắt là gì?
- Tại sao những yếu tố này lại quan trọng đến thế?
- Những yếu tố nào không thể bỏ qua, phải truyền đạt đầy đủ?
- Những kiến thức, yếu tố nào có thể bỏ qua khi không đủ giờ giảng dạy?
Xác định thêm những gì quan trọng và thiết yếu là điều cần thiết khi lập kế hoạch giảng dạy. Như thế, bạn sẽ biết được cái gì quan trọng và không quá quan trọng. Điều này sẽ vô cùng hữu ích khi thời gian giảng dạy ít ỏi hoặc trong những tình huống đặc biệt khác.
Sau khi đã có mục tiêu, bước tiếp theo là xây dựng nội dung bài học, đầu tiên là phần giới thiệu. Giới thiệu một cách sáng tạo sẽ kích thích được sự hứng thú của học sinh, sinh viên. Điều này cũng giúp xem xét mức độ am hiểu về chủ đề bài học của tập thể lớp học.
Bạn có thể sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để thu hút học trò của mình. Ví dụ như: câu chuyện, ví dụ thực tế, sự kiện lịch sử, tình huống ứng dụng thực tế, video clip ngắn, câu hỏi thăm dò,… Khi hiểu hơn về sự hiểu biết của các em về chủ đề, bạn cũng sẽ biết nên tập trung dạy những gì hơn.
Hãy tự trả lời một số câu hỏi để thực hiện bước 2 trong cách lập kế hoạch giảng dạy:
- Giới thiệu chủ đề bài học như thế nào để thu hút?
- Học sinh, sinh viên có hiểu biết về chủ đề sẽ thể hiện như thế nào?
- Một số ý kiến đúng và sai lệch thường gặp của học sinh, sinh viên về chủ đề?
- Phân tích, giải thích những ý kiến đó như thế nào?
- Làm sao để liên hệ ý kiến của học sinh, sinh viên để dẫn dắt vào bài học?
Để làm tốt phần giới thiệu, bạn có thể tham khảo thêm cách dạy học của những giáo viên giàu kinh nghiệm. Nên đa dạng hóa cách giới thiệu, mở đầu để làm những buổi học trở nên sinh động và thu hút hơn.
Tiếp theo là phần nội dung chính trong buổi học. Chuẩn bị nhiều cách để giải thích tài liệu nhằm thu hút sự chú ý của học sinh, sinh viên tốt hơn. Đồng thời, khi lập kế hoạch, cũng phải ước tính thời gian cụ thể cho từng hoạt động. Để đảm bảo truyền đạt đầy đủ nội dung cần học đến các em.
Sử dụng một số câu hỏi sau để giảng dạy có hiệu quả:
- Giải thích chủ đề như thế nào?
- Cách dẫn dắt từng kiến thức tuần tự ra sao?
- Những cách nào để minh họa chủ đề dễ hiểu hơn?
- Làm thế nào để thu hút sự chú ý của học sinh, sinh viên trong suốt quá trình học?
- Những hoạt động có thể diễn ra trong buổi học bên cạnh việc giảng bài?
- Một số ví dụ hoặc tình huống thực tế có liên quan đến chủ đề?
- Có thể làm gì để giúp các em hiểu rõ hơn về chủ đề, bài học này?
Ở bước lập kế hoạch giảng dạy này, chủ yếu dựa vào chuyên môn, nghiệp vụ và sự nghiên cứu bài học của giáo viên. Để có thể phát triển nội dung giảng dạy tốt, nên tham khảo thêm một số cách giảng bài hiệu quả. Và học thêm kỹ năng giao tiếp, ứng xử thu hút để học sinh, sinh viên chú ý hơn trong lớp học.
Trong suốt quá trình giảng dạy, giáo viên phải thường xuyên kiểm tra mức độ hiểu biết của học sinh, sinh viên. Suy nghĩ về các câu hỏi để kiểm tra mức độ tập trung cũng như tiếp thu bài giảng của học trò. Dự đoán các câu trả lời mà sinh viên sẽ được ra và cách bạn đối đáp lại.
>>> Xem thêm: Những cách giảng bài hiệu quả dành cho giáo viên
Tự hỏi mình sẽ làm gì để đánh giá học sinh, sinh viên bằng những câu hỏi:
- Những câu hỏi nào có thể dùng để kiểm tra sự hiểu biết của học sinh, sinh viên?
- Các em sẽ làm gì để chứng minh rằng đang theo dõi và có hiểu biết về bài học?
- Khen ngợi như thế nào khi các em trả lời đúng?
- Nếu học sinh, sinh viên không chú ý, không tiếp thu bài thì phải làm gì?
- Các hoạt động nào có thể cho học sinh, sinh viên thực hiện để kiểm tra, đánh giá kiến thức?
Khi lập kế hoạch bài giảng, hãy quyết định những câu hỏi nào hữu ích cho bài học. Những câu hỏi nào có thể dùng hỏi cá nhân, câu nào cho nhóm, cho cả tập thể lớp. Quyết định xem sẽ cho học sinh, sinh viên trả lời miệng hay làm bài tập giấy. Khi kế hoạch giảng dạy có phần này thì sẽ cân bằng được việc giảng dạy và tiếp thu kiến thức.
Giáo viên cần đưa ra kết luận khi kết thúc buổi học. Việc tổng kết bài học sẽ tổng hợp lại kiến thức chính. Giúp học sinh, sinh viên có động lực hơn để ôn tập kiến thức khi ở nhà. Và còn có thể giúp học sinh, sinh viên hứng thú chờ đón bài học tiếp theo hơn.
>>> Xem thêm: Cách phạt học sinh mất trật tự trong giờ học hiệu quả và tích cực nhất
Bạn có thể thực hiện việc này theo một số cách như sau:
- Tự nêu ra những điểm chính và tổng kết lại.
- Yêu cầu một học sinh, sinh viên hệ thống lại nội dung bài học cho cả lớp.
- Cho các em hệ thống nội dung kiến thức trên một bảng hoặc giấy.
Cuối cùng là kiểm tra, đánh giá lại nếu người kết luận buổi học là học trò của mình. Từ đó hướng dẫn ôn tập kiến thức khi ở nhà. Đồng thời gợi mở về buổi học sau bằng nhiều cách khác nhau. Như: giới thiệu sơ về bài học kế tiếp, đưa ra một số câu hỏi để các em tự nghiên cứu trước ở nhà,…
Rất có thể thời gian buổi học không đủ cho tất cả hoạt động trong bản kế hoạch của bạn. Vì thế, bước cuối cùng phải làm là tạo ra dòng thời gian thực tế diễn ra trên lớp. Tùy thuộc vào mỗi lớp và khả năng tiếp thu của từng em mà thời gian giảng dạy sẽ khác nhau. Dòng thời gian thực tế sẽ giúp bạn linh hoạt và sẵn sàng thay đổi khi gặp những tình huống không lường trước.
Một số chiến lược để tạo một dòng thời gian:
- Ước tính mỗi hoạt động sẽ mất bao nhiêu thời gian. Thời gian dùng cho từng hoạt động như vậy là hợp lý chưa?
- Có cần thêm thời gian cho hoạt động để giảng dạy hiệu quả hơn không?
- Chừa ra một vài phút cuối để tổng kết lại bài học.
- Những hoạt động bổ sung dành cho học sinh, sinh viên. Thời lượng dành cho những hoạt động này.
- Tự tạo ra một buổi học trong đầu để xem thời gian ước tính như vậy đã hiệu quả chưa.
- Thực hành trên lớp học và điều chỉnh nếu dòng thời gian chưa phù hợp.
Lập kế hoạch có dòng thời gian nhằm giúp bạn có cái nhìn cụ thể hơn về cả buổi học. Những phải nhớ luôn linh hoạt và sẵn sàng điều chỉnh kế hoạch giảng dạy của bạn. Hãy tập trung vào những hoạt động giảng dạy hiệu quả thay vì bám sát kế hoạch ban đầu.
Lập kế hoạch giảng dạy không hề khó như bạn tưởng tượng. Hãy thực hiện theo những bước trên để tạo ra một bản kế hoạch cụ thể. Từ đó, áp dụng vào thực tế và linh hoạt điều chỉnh để nâng cao chất lượng giảng dạy và hiệu quả học tập của các em học sinh, sinh viên. Trên đây là bài viết được chia sẻ bởi Seoul Academy – Trường Dạy Nghề Thẩm Mỹ Chuyên Nghiệp.