I . Thành phần gọi – đáp
Đọc các đoạn trích sau đây [trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân] và trả lời câu hỏi.
a] – Này, bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà nghe rát thế không? [in đậm từ Này]
b] – Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ?
Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người đàn bà mau miệng trả lời:
– Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ. [in đậm từ thưa ông]
Câu 1 – Thành phần gọi – đáp [Trang 31 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Trong những từ ngữ in đậm trên đây, từ ngữ nào được dùng để gọi, từ ngữ nào được dùng để đáp?
Trả lời:
Từ “Này” dùng để gọi, cụm từ “Thưa ông” dùng để đáp.
Câu 2 – Thành phần gọi – đáp [Trang 31 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Những từ ngữ dùng để gọi người khác hay đáp lời người khác có tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu hay không?
Trả lời:
Những từ ngữ dùng để gọi người khác hay đáp lời người khác không tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu. Nội dung sự việc của câu [1] nằm ở phần “bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà nghe rát thế không?”; ở câu [2], nằm ở “chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ.”.
Câu 3 – Thành phần gọi – đáp [Trang 31 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Trong những từ ngữ in đậm đó, từ ngữ nào được dùng để tạo lập cuộc thoại, từ ngữ nào được dùng để duy trì cuộc thoại đang diễn ra?
Trả lời:
Từ Này được dùng để tạo lập cuộc thoại.
Từ Thưa ông được dùng để duy trì cuộc thoại đang diễn ra.
II. Thành phần phụ chú
Đọc những câu sau đây và trả lời câu hỏi.
a] Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con gái duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi. [in đậm từ và cũng là đứa con gái duy nhất của anh]
[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
b] Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm. [in đậm từ tôi nghĩ vậy]
[Nam Cao, Lão Hạc]
Câu 1 – Thành phần phụ chú [Trang 32 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Nếu lược bỏ các từ ngữ in đậm, nghĩa sự việc của mỗi câu trên có thay đổi không? Vì sao?
Trả lời:
Nghĩa sự vật của các câu trên không thay đổi khi lược bỏ phần từ ngữ in đậm “và cũng là đứa con gái đầu lòng duy nhất của anh”, “tôi nghĩ vậy”. Đây là thành phần phụ chú của câu, một trong những thành phần biệt lập. Nội dung chính của câu không nằm trong thành phần này. Thành phần phụ chú chỉ có vai trò bổ sung ý nghĩa cho thành phần chính.
Câu 2 – Thành phần phụ chú [Trang 32 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Ở câu [a], các từ ngữ in đậm được thêm vào để chú thích cho cụm từ nào?
Trả lời:
Cụm từ “và cũng là đứa con duy nhất của anh” được thêm vào để chú thích cho cụm từ “đứa con gái đầu lòng”
Câu 3 – Thành phần phụ chú [Trang 32 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Trong câu [b], cụm chủ – vị in đậm chú thích điều gì?
Trả lời:
Cụm chủ – vị “tôi nghĩ vậy” làm thành phần phụ chú trong câu [2] có tác dụng báo cho độc giả biết rằng nhận định “Lão không hiểu tôi” diễn ra trong suy nghĩ của riêng “tôi”, là suy đoán chủ quan của “tôi”, chứ chưa hẳn đã đúng.
III. Luyện tập
Câu 1 – Luyện tập [Trang 32 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Tìm thành phần gọi – đáp trong đoạn trích sau đây và cho biết từ nào được dùng để gọi, từ nào được dùng để đáp. Quan hệ giữa người gọi và người đáp là quan hệ gì? [trên – dưới hay ngang hàng, thân hay sơ]?
– Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàng hồn.
– Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
[Ngô Tất Tố, Tắt đèn]
Trả lời:
Các thành phần gọi đáp: này [để gọi], vâng [để đáp]. Quan hệ giữa người gọi và người đáp là quan hệ trên – dưới và là quan hệ thân mật.
Câu 2 – Luyện tập [Trang 33 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Tìm thành phần gọi – đáp trong câu ca dao sau và cho biết lời gọi – đáp đó hướng đến ai.
Bầu ơi thương lấy bí cùng,
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.
Trả lời:
Thành phần gọi đáp: Bầu ơi . Đây chỉ là gọi hướng tới mọi người nói chung [bầu, bí, giàn – ẩn dụ chỉ những người trong một nước, tuy khác nhau nhưng có quan hệ gắn bó].
Câu 3 – Luyện tập [Trang 33 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Tìm thành phần phụ chú trong các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điều gì?
a] Chúng tôi, mọi người – kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi.
[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
b] Giáo dục tức là giải phóng. Nó mở ra cánh cửa dẫn đến hoà bình,, công bằng và công lí. Những người nắm giữ chìa khóa của cánh cửa này – các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ – gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng, bởi vì cái thế giới mà chúng ta để lại cho các thế hệ mai sau sẽ tùy thuộc vào những trẻ em mà chúng ta để lại cho thế giới ấy.
[Phê-đê-ri-cô May-o, Giáo dục – chìa khóa của tương lai]
c] Bước vào thế kỉ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta sẽ phải lấp đấy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ – những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới – nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay từ những việc nhỏ nhất.
[Vũ Khoan, Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới]
d] Cô bé nhà bên [có ai ngờ]
Cũng vào du kích
Hôn gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn [thương thương quá đi thôi].
[Giang Nam, Quê hương]
Trả lời:
a] kể cả anh [bổ sung cho chúng tôi, mọi người]
b] các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ [giải thích thêm cho những người nắm giữ chìa khóa của cánh cửa này bao gồm những ai và ai có vai trò quan trọng nhất].
c] những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới [giải thích thêm cho lớp trẻ hôm nay là ai trong tương lai].
d]: có ai ngờ; thương thương quá đi thôi [thể hiện thái độ ngạc nhiên của người nói; thể hiện tình cảm thương mến của người nói].
Câu 4 – Luyện tập [Trang 33 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Hãy cho biết thành phần phụ chú ở mỗi câu trong bài tập 3 liên quan đến những từ ngữ nào trước đó.
Trả lời:
a] kể cả anh – giải thích cho cụm từ mọi người; chú thích phạm vi bao quát của cụm từ này.
b] các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ – giải thích cho cụm từ Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này; cụ thể hoá ý nghĩa cho cụm từ này.
c]: những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới chú thích cho cụm từ lớp trẻ, mở rộng đồng thời nhấn mạnh ý nghĩa về vai trò của lớp trẻ đối với tương lai của đất nước.
d] có ai ngờ, thương thương quá đi thôi chú thích về thái độ của người nói đối với sự việc được nói đến.
Câu 5 – Luyện tập [Trang 33 SGK ngữ văn 9 tập 2]
Viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ của em về việc thanh niên chuẩn bị hành trang bước vào thế kỉ mới, trong đó có câu chứa thành phần phụ chú.
Trả lời:
Đất nước ta đang bước vào một thế kỷ mới, một thời kỳ hội nhập kinh tế thế giới mới, vì vậy mỗi người đều phải chuẩn bị hành trang cho mình để vững vàng hơn khi bước vào thế kỷ này, trong đó, sự chuẩn bị của thanh niên là vô cùng quan trọng vì thanh niên là những thế hệ tương lai của đất nước. Hành trang – đó là tri thức, kĩ năng, thói quen, được coi là điều kiện cần và đủ để thanh niên có thể tự tin trước sự phát triển của khoa học kĩ thuật, của sự hội nhập kinh tế thế giới với tính kỉ luật và cường độ lao động cao. Muốn có hành trang như vậy để bước vào thế kỉ mới, thì hơn bao giờ hết thanh niên phải là những người đi tiên phong trong học tập, học tập có hiệu quả. Nhanh chóng nắm vững tri thức và kịp thời vận dụng các tri thức ấy vào sự nghiệp cộng hoá, hiện đại hoá đất nước. Chỉ có như vậy thì đất nước chúng ta mới nhanh chóng thoát khỏi tình trạng đói nghèo, lạc hậu để hội nhập với kinh tế khu vực và thế giới một cách bình đẳng, phát triển đất nước một cách bền vững. Và cũng chỉ có như vậy, thanh niên mới xứng đáng là những người chủ tương lai của đất nước.
Đọc các câu sau đây và trả lời câu hỏi [trang 32 SGK Ngữ văn 9, tập 2]:
a] Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh - và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi.
[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
b] Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.
[Nam Cao, Lão Hạc]
2. Ở câu [a], các từ ngữ in đậm được thêm vào để chú thích cho cụm từ nào?
Các câu hỏi tương tự
Đọc các câu sau đây và trả lời câu hỏi [trang 32 SGK Ngữ văn 9, tập 2]:
a] Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh - và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi.
[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
b] Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.
[Nam Cao, Lão Hạc]
3. Trog câu [b], cụm chủ - vị in đậm chú thích điều gì?
Đọc các câu sau đây và trả lời câu hỏi [trang 32 SGK Ngữ văn 9, tập 2]:
a] Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh - và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi.
[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
b] Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.
[Nam Cao, Lão Hạc]
1. Nếu lược bỏ các từ ngữ in đậm, nghĩa sự việc của mỗi câu trên có thay đổi không? Vì sao?
Đọc các câu sau đây [trích từ truyện Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng] và trả lời câu hỏi.
a] Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
b] Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
1. Các từ ngữ in đậm trong những câu trên thể hiện nhận định của người nói đối với sự việc nêu ở trong câu như thế nào?
Đọc các câu sau đây [trích từ truyện Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng] và trả lời câu hỏi.
a] Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
b] Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.
2. Nếu không có những từ ngữ in đậm nói trên thì nghĩa sự việc của câu chứa chúng có khác đi không? Vì sao?
Đọc đoạn văn sau và thực hiện các yêu cầu:
… Trong giờ phút cuối cùng, không còn đủ sức trăng trối điều gì, hình như chỉ có tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu. Tôi không đủ lời lẽ để tả cái nhìn ấy, chỉ biết rằng, cho đến bây giờ, thỉnh thoảng tôi cứ nhớ lại đôi mắt của anh.
- Tôi sẽ mang về trao tận tay cháu.
Tôi cúi xuống gần anh và khẽ nói. Đến lúc ấy, anh mới nhắm mắt đi xuôi.
[Trích Chiếc lược ngà- Nguyễn Quang Sáng, Ngữ văn 9, tập 1, NXB Giáo dục]
1. Người kể chuyện trong đoạn trích trên là ai? Cách chọn vai kể như vậy có tác dụng gì?
2. Cụm từ “nhắm mắt đi xuôi” trong đoạn văn trên có ý nghĩa gì? Xác định biện pháp tu từ được sử dụng trong câu văn này.
3. Bằng đoạn văn ngắn, hãy nêu ý nghĩa của hình tượng chiếc lược ngà trong đoạn trích trên.
Tìm phần trung tâm của các cụm từ in đậm trong các câu sau:
a. Nhưng những điều kì lạ là tất cả những ảnh hưởng quốc tế đó đã nhào nặn với cái gốc văn hoá dân tộc không gì lay chuyển được ở Người.
[Lê Anh Trà, Phong cách Hồ Chí Minh].
b. Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.
[Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà]
c. Không lời gửi của một Nguyễn Du, một Tôn – xtôi cho nhân loại phức tạp hơn, cũng phong phú và sâu sắc hơn.
Đọc đoạn văn sau và thực hiện các yêu cầu:
… Trong giờ phút cuối cùng, không còn đủ sức trăng trối điều gì, hình như chỉ có tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu. Tôi không đủ lời lẽ để tả cái nhìn ấy, chỉ biết rằng, cho đến bây giờ, thỉnh thoảng tôi cứ nhớ lại đôi mắt của anh.
- Tôi sẽ mang về trao tận tay cháu.
Tôi cúi xuống gần anh và khẽ nói. Đến lúc ấy, anh mới nhắm mắt đi xuôi.
[Trích Chiếc lược ngà- Nguyễn Quang Sáng, Ngữ văn 9, tập 1, NXB Giáo dục]
1. Người kể chuyện trong đoạn trích trên là ai? Cách chọn vai kể như vậy có tác dụng gì?
Đọc các đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
b] Nhưng chớ hiểu lầm rằng Bác sống khắc khổ theo lối nhà tu hành, thanh tao theo kiểu nhà hiền triết ẩn dật.
[Phạm Văn Đồng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, tinh hoa và khí phách của dân tộc, lương tâm của thời đại]
Trong đoạn trích [b], bộ phận in đậm là lời nói hay ý nghĩ? Giữa bộ phận in đậm và bộ phận đứng trước có từ gì? Có thể thay từ đó bằng từ gì?
Thành phần in đậm trong câu: “Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm” là thành phần biệt lập nào?
A. Thành phần tình thái
B. Thành phần cảm thán
C. Thành phần phụ chú
D. Thành phần gọi – đáp