Tổ chức Ban Thanh tra nhân dân; nhiệm vụ, quyền hạn của Ban Thanh tra nhân dân cũng như hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn được quy định tại Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở 2022.
1. Tổ chức Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn và tiêu chuẩn thành viên Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn
Theo quy định tại Điều 36 Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở 2022 thì Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn gồm các thành viên được bầu từ các thôn, tổ dân phố trên địa bàn cấp xã. Số lượng thành viên Ban Thanh tra nhân dân tương ứng số lượng thôn, tổ dân phố trên địa bàn cấp xã nhưng không ít hơn 05 người.
Nhiệm kỳ của Ban Thanh tra nhân dân theo nhiệm kỳ của Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố trên cùng địa bàn. Trong nhiệm kỳ, nếu thành viên Ban Thanh tra nhân dân không hoàn thành nhiệm vụ, không còn được tín nhiệm hoặc xin thôi làm nhiệm vụ thì Ủy ban Mặt trận Tổ quốc [UBMTTQ] Việt Nam cấp xã đề nghị thôn, tổ dân phố đã bầu thành viên đó xem xét, cho thôi làm nhiệm vụ.
Trường hợp khuyết thành viên Ban Thanh tra nhân dân trong nhiệm kỳ và thời gian còn lại của nhiệm kỳ là từ 06 tháng trở lên thì Ban công tác Mặt trận ở thôn, tổ dân phố phối hợp với Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố tổ chức việc bầu bổ sung thành viên Ban Thanh tra nhân dân theo hướng dẫn của UBMTTQ Việt Nam cấp xã.
Tổ chức Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn gồm Trưởng ban, Phó Trưởng ban và các Ủy viên. Trưởng ban chịu trách nhiệm chung về hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân; Phó Trưởng ban có trách nhiệm giúp Trưởng ban thực hiện nhiệm vụ; các thành viên khác thực hiện nhiệm vụ theo sự phân công của Trưởng ban.
Để được bầu làm thành viên Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn thì thành viên phải đáp ứng các tiêu chuẩn sau:
- Có phẩm chất đạo đức tốt, có uy tín trong cộng đồng dân cư, có đủ sức khỏe để hoàn thành nhiệm vụ; có hiểu biết về chính sách, pháp luật và tự nguyện tham gia Ban Thanh tra nhân dân.
- Là công dân thường trú trên địa bàn và không đồng thời là cán bộ, công chức cấp xã, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố.
2. Quy định về hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn
Tại Điều 39 Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở 2022 quy định về hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn như sau:
- Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn do UBMTTQ Việt Nam cấp xã trực tiếp chỉ đạo, hướng dẫn hoạt động.
- Căn cứ vào chương trình hành động và sự chỉ đạo, hướng dẫn của UBMTTQ Việt Nam cấp xã, Ban Thanh tra nhân dân xây dựng phương hướng, nội dung kế hoạch hoạt động của mình theo từng quý, 06 tháng và hằng năm.
- Ban Thanh tra nhân dân có trách nhiệm định kỳ báo cáo hoặc báo cáo khi có yêu cầu về hoạt động của mình với UBMTTQ Việt Nam cấp xã. Ban Thanh tra nhân dân được mời tham dự cuộc họp của HĐND, UBND, UBMTTQ Việt Nam cấp xã có nội dung liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát của Ban Thanh tra nhân dân.
Như vậy, dưới sự trực tiếp chỉ đạo, hướng dẫn hoạt động của UBMTTQ Việt Nam cấp xã thì Ban Thanh tra nhân dân xây dựng phương hướng, nội dung kế hoạch hoạt động của mình theo từng mốc giai đoạn quy định và thực hiện báo cáo về hoạt động của mình với UBMTTQ Việt Nam cấp xã.
3. Nhiệm vụ, quyền hạn của Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn
Ban Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn có các nhiệm vụ, quyền hạn sau theo quy định tại Điều 38 Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở 2022:
- Kiểm tra việc thực hiện các quyết định đã được Nhân dân bàn và quyết định; giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật, việc thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở của chính quyền địa phương cấp xã, cán bộ, công chức cấp xã và người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố.
- Kiến nghị cơ quan, người có thẩm quyền xử lý theo quy định khi phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật và giám sát việc thực hiện kiến nghị đó.
- Yêu cầu chính quyền địa phương cấp xã, cán bộ, công chức cấp xã cung cấp thông tin, tài liệu có liên quan để phục vụ việc xác minh, kiểm tra, giám sát.
- Xem xét, xác minh vụ việc cụ thể theo kiến nghị của công dân, cộng đồng dân cư.
- Kiến nghị Chủ tịch UBND cấp xã, cán bộ, công chức cấp xã, Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố khắc phục hạn chế, thiếu sót được phát hiện qua việc kiểm tra, giám sát; bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, công dân; biểu dương những đơn vị, cá nhân có thành tích. Trường hợp phát hiện người có hành vi vi phạm pháp luật thì kiến nghị cơ quan, tổ chức có thẩm quyền xem xét, xử lý.
- Tham dự các cuộc họp của HĐND, UBND cấp xã có nội dung liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát của Ban Thanh tra nhân dân.
- Tiếp nhận kiến nghị, phản ánh của công dân, cộng đồng dân cư và các tổ chức, cá nhân có liên quan đến phạm vi kiểm tra, giám sát của Ban Thanh tra nhân dân.