LOI NOI D�U: Sau khi quy�t dinh xu�ng toc trong chuy�n di h�nh huong o �n-d� [noi m� Duc Ph�t da sinh s�ng], Phuong da duoc Th�y Nh�t-Hanh cat mai toc v� dat t�n l� "CH�N-KH�NG" thang 11 nam 1988. D�n nam 1993, voi su khuy�n-khich cua nhi�u nguoi, Su C� da cho ra quy�n ti�ng Anh "LEARNING TRUE LOVE" duoc dich ra sau do l� "LA FORCE DE L'AMOUR". Su C� da tu thu�t "Th� n�o m� t�i da hoc v� thuc h�nh cu�c cai-cach xa-h�i o Vietnam".Quy�n sach d�y 359 trang, kh�ng th� dich ra h�t noi d�y, n�n t�i [Nguy�n-trung-Ng�n] chi tom gon v� thoat dich nhung gi chinh-y�u d� hi�u cu�c doi cua 1 c� gai s�ng nhu 1 vi B�-tat "l�y vui cua nguoi l�m vui cua minh". �u cung l� l�m guong cho con chau gia-dinh chung ta sau n�y!
1.- THOI TU�I TRE cua CAO-NGOC-PHUONG.
"T�i sanh ng�y 09/04/1938 [nam M�u-D�n] v� l� nguoi con thu 8 trong 1 gia dinh 9 con. �ng b� cua Ba t�i thu�c n�ng-d�n cua l�ng An-Dinh, thu�c qu�n Mo-c�y, tinh B�ntre, co ti�ng v� chu�i v� dua kh�. �ng n�i t�i l� Thu-b�n trong s� 12 th�n-h�o cua l�ng An-dinh. �ng r�t duoc d�n l�ng m�n chuong vi long d�-luong v� tinh thuong d�i voi nguoi ngh�o kh�. T�i v�n nho loi �ng noi:"�ng kh�ng co gi d� lai cho cac chau, ngoai tru nhung phuoc duc m� �ng da gat hai khi giup nhung nguoi ngh�o doi". Trong khi do, thi gia-dinh Me t�i co 1 ti�m h�ng-hoa lon o tinh B�ntre v� cung h�nh-d�ng nh�n-dao d�i voi nguoi kh�n kh�: �ng ngoai t�i da phat m�n cho nhung ngoiu kh�ng nh� cua v� c�u t�i da dem com cho t�-nh�n, 2 l�n trong nam. "Khi duoc 3 tu�i ruoi, t�i da doi di d�n truong hoc, trong khi do thi chua co truong m�u-giao v� nh� truong chi ch�p nh�n tre em tu 6 tu�i tro l�n. Luc 4 tu�i, Ba Me t�i cho t�i d�n hoc o 1 truong ti�u-hoc tu-thuc o cach nh� khoang 1 c�y s�. Tu nho, t�i thuong ch�ng lai quy�n-h�nh. L�-giao vi�t-nam doi hoi tre con^phai tu�n linh nguoi lon hon, trong khi t�i thuong cu lai voi cac chi t�i. T�i con nho da tra loi voi chi 8:"Em kh�ng c�n bi�t tu�i cua chi hoac quy�n h�nh cua chi! Em chi bi�t l� em co ly!". Chi 8 cho t�i l� "cung d�u", da la h�t t�i v� cu�i c�ng danh t�i, nhung t�i v�n kh�ng thay d�i y-ki�n, cho d�n khi t�i b�t khoc. Khi t�i da lon, Ba t�i cho ph�p t�i theo hoc o Saigon. T�i duoc nh�n v�o truong trung-hoc phap Marie-Curie v� trong su�t 8 nam, t�i lu�n lu�n trong s� 10 nguoi nh�t lop. Chi 3 Y�n da co ch�ng o duong Tu-duc [Dakao] v� da cho t�i o tro nh� anh chi. Trong nhung nam d�u o Saigon, t�i da d�ng s� ti�n "an qu�" d� dua nhung tre em ngh�o v�o cac ti�m an binh-d�n. Ba t�i r�t hanh-di�n v� h�nh-d�ng do cua t�i. Nam 15 tu�i, t�i da day tu v� m�n toan v� cung da cho 1 s� hoc-b�ng cho cac sinh-vi�n thi�u-th�n. "Nam 1957, trong dip gap 1 vi tu-si Ph�t-giao danh ti�ng cua ch�a �n-Quang d�n vi�ng tinh B�ntre, t�i da dat 1 s� c�u hoi, nhung t�i kh�ng thoa-man v� nhung c�u tra loi co ve mo h� cua �ng. Cu�i c�ng, �ng bao:"Hi�n gio th�y r�t b�n vi�c. Coth� n�o con di gap Th�y Thanh-Tu kh�ng?". T�i da nghe loi v� sau khi duoc tro chuy�n voi Th�y Thanh-Tu, t�i co ph�n tin-phuc hon. Sau nhi�u l�n, t�i da xin Th�y cho t�i tho "ngu-gioi" nhu Ba t�i hang mong mu�n. T�i rat ngac-nhi�n khi Th�y tra loi:"Co le con n�n cho doi 1 thoi-gian. L� 1 c� gai cung coi, n�u l�m vi�c gi, con se di toi c�ng hoac kh�ng l�m gi h�t. Th�y khuy�n con n�n hoc-hoi th�m d� hi�u ro "ngu-gioi"Do do, nam sau, t�i da nghi�n-cuu ti-mi Ph�t-giao. T�i da tung di xe gan may trong 2 ti�ng d�ng-h�, chi d� nghe 1 b�i thuy�t-giang. Thang 12 nam 1958, t�i chuinh-thuc nh�n "ngu-gioi" voi Th�y Thanh-Tu, tuc l�: kh�ng sat-sanh, kh�ng tr�m cap, kh�ng ngoai-tinh, kh�ng noi d�i, kh�ng hut xach. Th�y Thanh-Tu ban cho t�i phap-danh "Di�u-Kh�ng". Khi t�i b�n lu�n v� "c�ng-tac xa-h�i", thi Th�y cho rang no r�t co loi-ich, nhung kh�ng dua ming d�n "Dai Giac-Ng�". H�nh-d�ng do nhi�u lam l� cho ta sanh v�o 1 gia-dinh kha gia. T� kh�ng co l�i nhin nhu v�y: t�i kh�ng d� y d�n su tai-sinh, lai kh�ng c�n sinh v�o gia-dinh kha gia. T�i nghi: Hi�n gio v� o d�y, co nhi�u vi�c c�n l�m hon. D�y tinh trac-�n, Th�y Thanh-Tu nhin t�i v� noi:"Con c�n hoc th�m r�t nhi�u v� Ph�t-phap d� duoc giac-ng�. Duoc giac-ng� r�i, con co th� cuu kh�ng bi�t bao nhi�u sanh-linh". Ly le cua Th�y r�t hop ly, nhung trong th�m t�m, t�i cho l� kh�ng dung d�i voi t�i. Tu tu�i 14, t�i da nh�n th�y:giup tre em doi hay c�p hoc-b�ng cho sinh-vi�n ngh�o da dua d�n cho t�i nhi�u "an-lac" v� "ni�m vui" hon moi c� gang d� di d�n "giac-ng�". D� sao, t�i cung ti�p tuc nghi�n-cuu ph�t-giao, nhung kh�ng th�y co "giac-ng�". Cac tu-si day "n�n bu�ng bo moi tuc-gi�n, moi h�n-th�, moi so-hai" boi vi nhung cai do chi l� "ao-giac", trong khi cac vi kh�ng chi cach d�i-tri nhung xuc-cam do.
2.- DEO CU�I NGHANH Thang 4 nam 1963, KHOA-HOC v� THUC-HANH C�NG-TAC XA-H�I
Ba t�i uoc ao t�i th�nh duoc-si d� co th� co 1 cu�c s�ng danh-vong v� du da trong nuoc ta dang trong thoi ky mo mang. Nhung t�i kh�ng co y dinh do, n�n d� l�m vui long Ba, t�i d� nghi 1 giai phap dung-ho�: kh�ng hoc duoc-khoa, nhung t�i se hoc d� l�y 1 c�p bang dai-hoc v� khoa-hoc.
Anh Nguy�n-Kha, "ban t�m-giao" cua t�i nh�n hoc y-khoa thay t�i, nhung t�i nh�n th�y t�i se vui long hon n�u anh chia sot voi t�i trong vi�c hoc hoi ph�t-giao v� c�ng tac xa-h�i. Trong khi t�i say m� giup do tre em ngh�o doi trong cac can nh� lup xup, thi trong 2 l�n, t�i qu�n d�n hen voi anh Kha v� trong l�n k� sau, chinh Anh Kha kh�ng d�n noi hen. Tinh y�u giua chung t�i phai mo l�n v� t�i bi�t l� kh�ng th� nhen nhu�m lai duoc. Trong th�m t�m, t�i cam th�y minh n�n theo d�u ch�n Ph�t nhu xua kia v� n�n d� "ban t�i" ra ngo�i t�i. Thang 9 nam 1958, t�i v�o Ban khoa-hoc cua dai-hoc Saigon. T�i kh�ng m�y thich-thu v� hoa-hoc v� toan-hoc, nhung o ng�nh sinh-hoc, t�i v�o rung ngam c�y c�i, di d�n cac dao d� hi�u bi�t nhung san-h�, nhung m�u da, nhung ca t�m v� nhi�u sinh-v�t khac. Do do, t�i quy�t-dinh deo-du�i ng�nh sinh-v�t-hoc. Trong s� 960 thi-sinh SCPN [v�t-ly-hoc, hoa-hoc v� tu-nhi�n-hoc], chi co 5 thi-sinh duoc c�p-bang. T�i d�u hang nhi, n�n duoc moi l�m Phu-ta Phong Thi-nghi�m cho giao-su Pham-ho�ng-H�, chuy�n v� san-h� bi�n ca. D� dap lai cam tinh cua giao-su H�, t�i ch�p nh�n nghi�n-cuu san-h� nuoc ngot.
Th�t ra, t�i kh�ng m�y thich-thu c�ng cu�c tim toi trong phong thi-nghi�m. T�i chi say m� c�ng tac trong cac xom nh� ngh�o [bidonville]. M�t h�m, t�i nh�n th�y 1 xom ngh�o o sau rap hat Qu�c-Thanh. Tu do, 4, 5 l�n trong tu�n, t�i d�n xom nh� do d� tro chuy�n, tham hoi cac gia-dinh ngh�o s�ng giua cac dam m� ma. T�i tim du moi cach d� giai quy�t nhung kho khan cua ho. Thinh thoang, em 9 Thanh v� 1 s� ban dai-hoc c�ng di voi t�i. Nhung ph�n lon l� t�i di 1 minh, m� kh�ng th�y moi m�t, trai lai, t�i th�y tr�n ng�p ni�m vui trong vi�c giup do nhung nguoi khac. T�i ti�p tuc chi d� l�m vui long Ba Me t�i v� giao-su H�. L�n l�n, nho su giup do cua cac �n-nh�n, ban-b�, t�i da thu duoc tu 2 d�n 3 tram ki-l� gao m�i thang d� ph�n ph�i cho cac tre em th�t hoc. T�i cung tim cach giup do nhung nguoi dau y�u. Da co l�n, t�i cho tr�n xe gan may 1 nguoi bi lao ph�i di d�n binh-vi�n.
3.-CU�C GAP GO VOI THIH-NH�T-HANH
Thang 10 nam 1959, t�i duoc bi�t 1 nh� su phi-thuong, Th�y M�n-Giac. Khi t�i hoi Th�y v� Ph�t-giao, Th�y trao cho t�i 1 quy�n sach cua Th�y Nh�t-Hanh vo noi:"C�u tra loi v� c�u hoi cua con o trong quy�n sach n�y". Khi t�i dat 1 c�u hoi, Th�y chi 1 sach khac cua Th�y Nh�t-Hanh v� noi:"D�y l� 1 nguoi ban th�n cua Th�y". M�t thang sau, Th�y M�n-Giac vi�t tho d�-nghi t�i gap 1 nu sinh-vi�n g�c B�ntre, t�n l� Thu-H�, dang ngu tai Saigon. Khi t�i d�n gap, Thu-H� bao cho t�i bi�t l� d�y thang chap 1959, Th�y Nh�t-Hanh se ban 1 khoa giang tai ch�a Xa-Loi, duong Ng�-thoi-Nhi�m [Saigon]. Chi bu�i giang d�u-ti�n da l�m t�i say m�. Th�y Nh�t-Hanh tin tuong l� Ph�t-giao co th� giup do r�t nhi�u trong c�ng-tac xa-h�i. Th�y cung cho rang ta co th� d�n "Dai Giac-Ng�" bang c�ng vi�c ta thich-thu l�m. Co l�n Th�y vi�t cho t�i:"N�n tranh tinh nhi-nguy�n. Hay tu nhi�n s�ng cu�c doi 1 cach s�u-sac v� y-thuc". Th�y da k� 1 c�u chuy�n cua 1 tu-si da giac-ng� chi nho d� h�t t�m tri khi va 1 cai ao rach. K� tu khi t�i nghe qua nhi�u chi-ti�t v� cu�c doi cua Th�y Nh�t-Hanh v� nh�t l� cu�c ch�ng d�i le loi cua Th�y d�i voi h�-th�ng bao-thu duong thoi, t�i tu bi�t rang do l� vi Th�y m� t�i da tung tim gap! Thang 9 nam 1961, Th�y Nh�t-Hanh duoc moi sang Hoa-ky trong 2 nam d� giang day cac m�n t�n-giao tai Dai-hoc Princeton. T�i v�n o lai ti�p-tuc hoc dai-hoc v� cac c�ng-tac xa-h�i.
4.- CH�NG D�I B�T-BAO-D�NG
Thang 4 nam 1963, 1 Phu-ta cua B� Ng�-dinh-Nhu da d� nghi cho t�i di�u-khi�n "Phu-Nu C�ng-Ho�", 1 ng�nh cua dang D�n-Chu. B� Nhu mu�n moi phu-nu vi�tnam v�o phong-tr�o cua B� Sang-l�p, nhung t�i da tu ch�i vi kh�ng mu�n nhung v�o chinh-tri. K� tu do, h�nh-d�ng cua t�i k� nhu l� phan-d�ng cua 1 nguoi cong-san, vi "chi co cong-san moi tu ch�i 1 d�-nghi qua r�ng-luong nhu v�y". Ngo�i ra, l�m c�ng-tac xa-h�i o cac xom ngh�o cung th� k� nhu l� 1 phan-d�ng cua cong-san. Vi Phu-ta cua B� Nhu cho bi�t l� B� Nhu co th� cho bat nh�t t�i vi 2 ly-do do.
Trong thoi-gian do, t�i da di�u-khi�n "Phong-tr�o xa-h�i cua Hi�p-H�i sinh-vi�n ph�t-tu" do Th�y Nh�t-Hanh dua ra h�i thang 2 nam 1961 tai ch�a �n-Quang v� duoc 2 Th�y Thi�n-Minh v� Th�y Quang-Li�n chinh-thuc-hoa v�o thang 10 nam 1961.M�i tu�n, chung t�i h�i hop d� hoc ph�t-giao, thao-lu�n ph�t-phap, thao cac chuong-trinh giup nguoi ngh�o v� cho �n-h�nh tap-chi "Tin-Tuong". Luc d�u, chung t�i chi co 13 nguoi goi l� "13 C�-Thu" [13 c�dres-piliers] g�m co: H*ynh-Ba Hu�-Duong, Nguy�n-Thu-H�, D�-tu�n-Khanh, L�-kim-Chi, Truong-thi-Nhi�n, Cao-ngoc-Phuong, Cao-ngoc-Thanh, T�n-th�t-Chi�u, Nguy�n-ngoc-Di�p, H�ynh-ba-Duong, Nguy�n-ngoc-Bich, Dang-ngoc-Cuong v� Pham-ngoc-Li�n. sau do da mo r�ng th�nh 80, r�i th�nh 300, nam trong Hi�p-H�i sinh-vi�n ph�t-tu.
Trong khi ch�-d� c�ng-giao cua T�ng-Th�ng Di�m d�n ap ph�t-tu o cac noi , thi 1 su ki�n trong thang 4 nam 1963 da l�m s�i-d�ng th�m cu�c ch�ng-d�i cua ph�t-giao: bai-bo ng�y l� ph�t-dan [Wesak] v� c�m treo co ph�t-giao trong ng�y do. Ng�y 8/5/1963, xay ra su d�n ap d�m mau o Hu�, k�o theo 1 loat hoa thi�u cua cac nh� su v� cu-si, truoc nh�t l� Th�y Thich-Quang-Duc ng�y 11/6/1963 o nga tu Phan-dinh-Ph�ng v� L�-van-Duy�t. Th�y Nguy�n-Huong o Hu� [4/8/1963] v� su-c� Di�u-Quang o Nhatrang, r�i Th�y Thanh-Tu� o Hu� [ 13/8/1963]. Phan ung cua chinh-phu Di�m l� rang ng�y 20/8/1963, luc-luong dac-bi�t cua qu�n-d�i chi�m cu nhung noi quan trong cua ph�t-giao v� bat nh�t tr�n 2000 nh� su [nam v� nu], cu-si cung nhu sinh-vi�n ph�t-tu cua Hi�p-H�i. Tai Saigon, canh-sat x�m nh�p v� luc loi cac ch�a Xa-loi, �n-quang v� nhi�u ch�a khac. M�t nh� su ch�a Xa-loi da bi danh ch�t vi bi nghi l� Th�y Giac-Duc, 1 trong s� nhung phat-ng�n-vi�n cua cac bi�u-tinh ph�t-giao.
D�m 21/8/1963, 12 canh-sat-vi�n v�y nh� chi 8 Cao-ngoc-Nga, m� tu 1962 t�i da o tro noi do. Chung da doi xeo to khai gia-dinh v� noi:"Chung t�i d�n d� bat 1 t�n cong-san nguy-hi�m l� anh Cao-ngoc-Phuong". Anh r� t�i da tra loi:"O d�y, kh�ng co nguoi chu-muu phan-d�ng cong-san, cung nhu kh�ng co anh Cao-ngoc-Phuong. Th�t ra, trong nh� chi co c� Cao-ngoc-Phuong, em cua vo t�i, hi�n day tai Dai-hoc khoa-hoc. Gia dinh t�i duoc moi nguoi trong m�n. t�i l� Nguy�n-trung-Ng�n, ky-su o hang xang Shell v� co le cac anh bi�t anh ru�t t�i l� Nguy�n-trung-Truong, Thanh-tra tai T�ng Nha Canh-sat". Cac canh-sat-vi�n nhin nhau v� noi:" Do l� x�p cua chung minh." Noi xong, chung goi nhau rut lui. Sang h�m sau, nhung ban b� cua t�i vua bi bat giam, duoc cac di�u-tra-vi�n cho hay l� chinh t�i da t� cao ho. Di nhi�n d�y l� quy�t-k� cua ho d� chia re h�ng ngu ph�t-tu. D� ch�ng d�i vi�c bat bo cac su th�y v� su c�, chung t�i v�n d�ng l�y chu ky cua 79 giao su dai hoc v� ng�y 21/08/1963 goi khang thu l�n Ng�-dinh-Di�m. Ng�y 25/08/1963, ca tram hoc sinh trung hoc tuu t�o o C�ng-trung Di�n-H�ng d� phan d�i vi�c bat bo, giam c�m sinh-vi�n, hoc-sinh. Canh-sat da ban ch�t tai ch�, Quach-thi-Trang, m�t nu-sinh 16 tu�i.
M�t h�m, giao su Pham-ho�ng-H� d� nghi cho t�i sang Dai-hoc Paris d� trinh lu�n-an ti�n-si. T�i li�n co y ki�n l� loi dung vi�c sang Paris d� h�i hop bao chi : t�i se theo guong �ng Vu-van-M�u, cao troc d�u v� goi mo toc v� cho �ng Di�m d� �ng chu y d�n vi�c ch�ng d�i cua chung t�i. Vi l� nh�n-vi�n cua chanh-phu, n�n t�i duoc chi�u khan ngoai-giao r�t d� d�ng v� t�i roi Vietnam sang Phap ng�y 23/10/1963. Cu�c h�i hop bao chi qu�c-t� du dinh v�o ng�y 04/11/1963, thi ng�y 01/11/1963, ch� d� Di�m sup d� : Di�m v� Nhu, em �ng, da bi gi�t. Do do, quy�t dinh cao d�u duoc dinh lai v� t�i lo vi�c trinh lu�n-an. M�t d�m, tu New-York, Th�y Nh�t-Hanh da goi di�n-thoai cho bi�t l� c�n co t�i o New-York 1 tu�n l� d� giup Th�y trong quy�t dinh tro v� Vietnam theo loi moi cua Th�y Thich-tri-Quang d� cai-t� Ph�t-giao Vietnam.