Tôi thấy trên ti vi có người nói bị kiến ba khoang cắn nát tay, bị hoại tử phải cắt bỏ tay. Kiến ba khoang cắn nguy hiểm như vậy sao? Phải làm gì để phòng tránh kiến ba khoang? Khi bị cắn thì cần làm gì để không bị tình trạng như trên? [Trần Thế Anh, 37 tuổi, ngụ Q.8, TP.HCM].
Kiến ba khoang
Bác sĩ Phan Thị Thùy Thao, Khoa Da liễu, Bệnh viện Q.11 [TP.HCM]:
Kiến ba khoang là loài kiến có cánh [Nairobi fly] rất phổ biến ở các vùng có khí hậu ẩm ướt. Chúng thường sống ở các ruộng lúa, cỏ mục, vườn cây, bãi rác thải, công trình đang xây dựng... và xuất hiện nhiều vào mùa mưa, khi độ ẩm cao, thuận lợi cho kiến phát triển.
Kiến ba khoang có thân hình thon, dài như hạt thóc [dài khoảng 0,7 - 1 cm, ngang 2 - 5 mm]; có 3 đôi chân; thon nhọn về đuôi; bụng có đốt; khoang đen, khoang đỏ [đầu và bụng dưới màu đen, ngực và bụng trên lại có màu đỏ]; có đôi cánh trong suốt gấp gọn bên dưới cánh cứng, tuy nhiên hiếm khi bay và bò rất nhanh.
Trong cơ thể kiến ba khoang có chứa độc tố Pederin, độc tính mạnh gấp 12 - 15 lần nọc của rắn hổ nhưng do lượng tiếp xúc nhỏ và chỉ ở ngoài da nên không đủ gây chết người như nọc rắn.
Bị kiến ba khoang cắn, chất độc Pederin có thể gây rộp, phỏng da, viêm da ở nhiều mức độ từ nhẹ đến nặng. Viêm da thường xuất hiện ở vùng hở như mặt, cổ, ngực, vai, gáy, tay.
Vùng da bị tổn thương cơ bản có dạng dát đỏ, thành vệt, thành đám, nền hơi cộm, trên có mụn nước hoặc mụn mủ nhỏ li ti ở giữa, có vùng hơi lõm màu vàng nâu, hình tròn hoặc bầu dục. Thương tổn sẽ vẫn tiếp tục xuất hiện nếu ngứa gãi quệt ra vùng da lành, đặc biệt là các vùng nếp gấp.
Người bị kiến ba khoang cắn có cảm giác rát bỏng tại chỗ, thương tổn trên diện rộng, có thể sốt nhẹ, nổi hạch lân cận.
1.Xử trí khi bị kiến ba khoang cắn.
Khi bị kiến ba khoang cắn, cần dùng cồn 70 độ hoặc xà phòng dịu nhẹ rửa sạch vùng da bị thương tổn để giúp giảm khó chịu trên da. Sau đó, đến ngay bác sĩ da liễu để được khám và điều trị kịp thời, tránh những biến chứng không đáng có.
Bệnh nhân tuyệt đối không tự ý mua và sử dụng thuốc điều trị theo hướng zona hoặc giời leo; không tự ý bôi các thuốc màu, lá cây hoặc sử dụng các biện pháp dân gian khác làm cho vết thương bị loét, lan rộng, thậm chí nhiễm trùng.
Lưu ý, nếu nhìn thấy kiến ba khoang bám trên người, quần áo, đồ đạc trong nhà, không nên dùng tay giết chết hoặc chà xát chúng, mà nên thổi chúng ra xa, hoặc để một tờ giấy vào cho kiến ba khoang bò lên và lấy nó ra khỏi người. Lập tức rửa vùng tiếp xúc bằng nước sạch và xà phòng dịu nhẹ.
Nếu lỡ tay đập hoặc chà xát kiến ba khoang trên da thì phải nhanh chóng rửa sạch vùng tiếp xúc để hạn chế chất độc.
2.Cách phòng tránh kiến ba khoang.
Ở những khu vực có xuất hiện kiến ba khoang, người dân nên thay đèn huỳnh quang bằng đèn có ánh sáng màu vàng vì kiến ba khoang rất thích và bay vào trong nhà theo ánh sáng đèn huỳnh quang.
Tránh đứng dưới bóng đèn sáng nơi công cộng và cần chú ý khi làm việc dưới ánh đèn vì kiến ba khoang rất hay xuất hiện ở nơi có đèn sáng.
Để ngăn kiến ba khoang vào nhà, nên sử dụng lưới các cửa sổ và cửa ra vào, hạn chế mở cửa nhiều, nên buông rèm cửa.
Ngủ trong mùng/màn.
Vệ sinh môi trường, phát quang bụi rậm, cây cỏ xung quanh nhà.
Giũ mạnh khăn mặt, quần áo trước khi dùng.
Khi đi làm việc trên đồng ruộng, vườn cây nhất là mùa mưa bão cần dùng phương tiện bảo hộ lao động như quần áo dài tay, đội mũ/nón, khẩu trang, đi ủng.
Chị V.H.Y. [36 tuổi, ở quận Đống Đa, Hà Nội] đến bệnh viện khám trong tình trạng mắt sưng to, vùng da quanh mắt phải tổn thương, trợt loét… Bệnh nhân cho biết cách đây 3 ngày, sau khi ngủ dậy, chị thấy vùng mắt phải sưng đỏ, đau rát.
Nữ bệnh nhân phải nhập viện điều trị do kiến ba khoang
Ra hiệu thuốc gần nhà, chị được nhân viên bán cho một tuýp thuốc bôi nhưng sau 1 ngày vẫn không đỡ, thậm chí vùng da quanh mắt trợt loét lan rộng, đau đớn, mắt sưng húp. Lúc này chị mới đến bệnh viện khám và được chẩn đoán viêm da nghiêm trọng do kiến ba khoang, phải nhập viện điều trị.
Trường hợp khác là bé 5 trai tuổi, ở quận Thanh Xuân xuất hiện các thương tổn hồng ban, hơi phù nề, gây đau rát. Ban đầu gia đình tưởng giời leo nên đã mua thuốc tự bôi nhưng không đỡ. Tại Bệnh viện Da liễu Trung ương, các bác sĩ chẩn đoán bệnh nhi bị viêm da tiếp xúc với kiến ba khoang. Do trẻ chà xát, gãi, làm độc tố của kiến ba khoang lan rộng, khiến tổn thương càng nghiêm trọng.
Bác sĩ Nguyễn Thùy Linh, Phó trưởng Khoa Điều trị bệnh da phụ nữ và trẻ em, Bệnh viện Da liễu Trung ương cho, biết hiện nay đang là mùa sinh sản của kiến ba khoang nên số ca bị tổn thương da do tiếp xúc với kiến ba khoang tăng cao. Kiến ba khoang có độc tố Pederin, độc tính mạnh gấp 12-15 lần nọc rắn hổ mang nhưng do lượng tiếp xúc nhỏ và chỉ ở ngoài da nên chủ yếu gây bỏng da, phồng rộp, dễ nhầm với zona thần kinh.
Thời điểm này đang là mùa sinh sản của kiến ba khoang
Theo các bác sĩ, tùy bệnh nhân tiếp xúc với kiến ba khoang sẽ có những tình trạng bệnh khác nhau. Có bệnh nhân tổn thương rộng do chà xát, cào, gãi, thậm chí có bệnh nhân điều trị không đúng dẫn đến tổn thương nặng, vết loét sâu, nguy cơ để lại vết thâm và sẹo rất lớn.
"Trong số những bệnh nhân phải nhập viện điều trị có nhiều trường hợp tự mua thuốc về uống và bôi. Tuy nhiên, do điều trị không đúng cách đã vô tình làm cho tổn thương lan rộng và nghiêm trọng hơn"- bác sĩ Linh nói.
Các bác sĩ khuyến cáo để tránh nguy cơ nói trên, điều tối kỵ là không được để dịch tiết của kiến ba khoang tiếp xúc với cơ thể.
Khi bắt đầu thấy rát ở một vùng da do tiếp xúc với dịch tiết của kiến ba khoang, có thể rửa vùng đó bằng nước sạch, nước muối loãng, xà phòng và bôi thuốc làm dịu da, sau đó đến cơ sở y tế chuyên khoa để được hướng dẫn điều trị đúng cách. Tránh gãi, cọ xát để dính độc tố sang các vùng da khác làm lây lan thương tổn.
Tổn thương do tiếp xúc với dịch tiết của kiến ba khoang
Trường hợp nhẹ, bệnh có thể tự khỏi, trường hợp tổn thương lan rộng, gây phù nề nhiều, hay có triệu chứng toàn thân, cần bổ sung thuốc uống như kháng histamine, kháng sinh, corticoid. Nếu được điều trị đúng, bệnh thường khỏi sau 5-7 ngày.
Để phòng tránh, trước khi sử dụng quần áo, khăn mặt, chăn màn, mọi người cần có thói quen kiểm tra kỹ, giũ sạch. Khi phát hiện kiến ba khoang, nên bình tĩnh, khéo léo lấy kiến ra khỏi người bằng giấy hoặc găng tay, tránh việc bắt giết, chà xát kiến ba khoang.
"Thực tế có khá nhiều người thường có thói quen dùng tay đập kiến. Điều này đã vô tình làm độc tố của kiến ba khoang được giải phóng và tiếp xúc với da, gây ngứa rát, sưng đau, nổi mụn mủ"- bác sĩ Linh khuyến cáo.
Sau khi bị kiến ba khoang cắn, người bệnh có cảm giác râm ran; trong vòng 6-8 giờ sau xuất hiện ban đỏ, rát đỏ; 12-24 giờ tiếp theo xuất hiện thương tổn điển hình; sau 3 ngày, thương tổn bắt đầu đỡ rát bỏng, bong vảy; sau 5-7 ngày vảy bong hết.