Cách ngắt nhịp bài cảnh ngày hè

Tiết 38: Đọc văn Cảnh ngày hè [Bảo kính cảnh giới - bài 43] Nguyễn Trãi A. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức: Giúp học sinh cảm nhận được: - Vẻ đẹp độc đáo của bức tranh ngày hè và tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, đất nước của Nguyễn Trãi - Một số nét đặc sắc về nghệ thuật trong thơ Nôm Nguyễn Trãi: Bình dị, tư nhiên, đan xen câu lục ngôn vào bài thơ thất ngôn. 2. Kĩ năng: Giúp HS có kĩ năng: Phân tích một bài thơ Nôm của Nguyễn Trãi: câu lục ngôn, cách ngắt nhịp, từ ngữ,... 3. Thái độ: Bồi dưỡng cho HS: - Tình yêu thiên nhiên, cuộc sống, con người; tình cảm gắn bó với cuộc sống của người dân. - Biết sống có lí tưởng, có khát vọng cao đẹp; mong muốn được cống hiến cho đất nước, nhân dân. 4. Nội dung tích hợp: Tích hợp kiến thức liên môn: lịch sử, địa lí, giáo dục công dân, giáo dục kĩ năng sống vào bài học + Kiến thức lịch sử: Giúp người dạy và người học xác định được tác phẩm ra đời vào thế kỉ XV - thời kì phong kiến nhà Lê ở nước ta; nắm được một số sự kiện lịch sử dân tộc thế kỉ XV, hiểu rõ tình hình kinh tế, chính trị đất nước thế kỉ XV- thời Nguyễn Trãi. + Kiến thức Địa lí: Học sinh xác định được vị trí địa lí vùng núi Côn Sơn - tỉnh Hải Dương, nơi Nguyễn Trãi xưa lui về ở ẩn trong những năm tháng ông viết Quốc âm thi tập, trong đó có Bảo kính cảnh giới số 43 trên bản đồ và khu vực địa lí. + Kiến thức môn GDCD: Giúp học sinh thấy được những phẩm chất tốt đẹp của Nguyễn Trãi - nhà quân sự, nhà chính trị, danh nhân văn hóa thế giới, một công dân của nước Việt: yêu nước, thương dân. Từ đó, giáo dục cho thanh niên tình yêu thiên nhiên, quê hương; trách nhiệm và nghĩa vụ của công dân: yêu nước, thương dân, có ý thức xây dựng và bảo vệ tổ quốc... + Kĩ năng sống: Biết sống có lí tưởng, có khát vọng cao đẹp; mong muốn được cống hiến cho đất nước, nhân dân. Ngoài ra còn tích hợp giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh từ những điểm tương đồng giữa hai tâm hồn nghệ sĩ Nguyễn Trãi - Hồ Chí Minh: Yêu thiên nhiên, cuộc sống, con người; yêu nước, thương dân tha thiết trọn đời. B. Chuẩn bị phương tiện dạy học 1. Chuẩn bị của giáo viên [GV]: Soạn giáo án, chuẩn bị phương tiện, đồ dùng dạy học. 1/11 2. Chuẩn bị của HS: Soạn bài theo hệ thống câu hỏi định hướng; sưu tầm tư liệu, hình ảnh phục vụ nội dung bài học; vẽ tranh cảnh ngày hè qua cảm nhận bài thơ, chuẩn bị phương tiện học tập: phiếu học tập, bút dạ, giấy khổ A3,... C. Phương pháp dạy học: - Nêu vấn đề, thảo luận, đàm thoại, thuyết trình,... - Hoạt động cá nhân: theo sơ đồ KWL. - Hoạt động nhóm theo phương pháp khăn phủ bàn. D. Nội dung và tiến trình tiết dạy: I. Ổn định tổ chức lớp [1 phút] II. Kiểm tra bài cũ, tạo tâm thế vào bài mới [3 phút] * Câu hỏi: Trước khi bước vào tiết học, em đã biết được những kiến thức gì liên quan đến nội dung bài học và em mong muốn được tìm hiểu thêm những vấn đề gì? * 1, 2 học sinh trả lời. * GV nhận xét, cho điểm, dẫn vào bài mới. III. Bài mới [1 phút] * Chiếu một số hình ảnh về Côn Sơn, Nguyễn Trãi. * Vào bài: Bác Hồ của chúng ta, trong những tháng ngày lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Mỹ đầy gian lao của dân tộc, Người vẫn dành thời gian về thăm Nguyễn Trãi, xúc động đọc bia Côn Sơn, tưởng nhớ người anh hùng dân tộc cách mình 5 thế kỉ cùng chung tâm nguyện một đời: Độc lập cho dân tộc, hạnh phúc cho nhân dân. Người anh hùng ấy đã để lại cho đời một di sản văn chương đồ sộ trong đó có tập Bảo kính cảnh giới mà hôm nay, chúng ta sẽ tìm hiểu một bài thơ trong đó. Tg Hoạt động của GV và HS Đơn vị kiến thức cần đạt Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung 10' về "Quốc âm thi tập" và bài thơ. ? Dựa vào phần tiểu dẫn trong SGK, em hãy I. Tìm hiểu chung nêu những hiểu biết khái quát về tập thơ Quốc 1. Quốc âm thi tập âm thi tập? - Là tập thơ Nôm, gồm 254 bài. - 1 HS trả lời. - Nội dung: phản ánh vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi. + Lí tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân. Nội dung tích hợp liên môn 2/11 + Tình yêu thiên nhiên, quê hương, cuộc sống, con người. - Nghệ thuật: Sử dụng thuần thục và sáng tạo thể thất ngôn Đường luật của Trung Quốc. - GV lưu ý: Phần Vô đề được xếp thành một số - Bố cục: 4 phần mục, trong đó có mục "Bảo kính cảnh giới" + Vô đề [những bài thơ không có tựa đề] [Gương báu răn mình] gồm 61 bài. + Môn thì lệnh [Thời tiết] + Môn hoa mộc [Cỏ cây] + Môn cầm thú [Thú vật] ? Cho biết xuất xứ của bài thơ? 2. Bài thơ * Lịch sử:: Hoàn cảnh ra đời của bài - Xuất xứ: Là bài số 43/61 bài mục Bảo kính thơ: Thời gian Nguyễn Trãi không còn cảnh giới - phần Vô đề. được tin dùng, phải lui về Côn Sơn ở ẩn. [1437-1438] * GDCD: "BKCG" tức gương báu răn mình: Giáo dục cho HS ý thức tự hoàn thiện bản thân mình * Lịch sử: Liên hệ với một số tấm gương trong lịch sử: ý thức, thái độ nghiêm khắc với bản thân, giữ gìn phẩm chất đạo đức cách mạng. VD: Hồ Chí Minh: "Tự khuyên mình", "Nghe tiếng giã gạo"... - GV hướng dẫn đọc: + Giọng đọc: Hồ hởi, thanh thản, tươi vui + Lưu ý cách ngắt nhịp ở một số câu - Gọi một HS đọc. - GV nhận xét. 3/11 ? Bài thơ được viết theo thể gì? Ta có thể tìm - Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đường luật có xen hiểu bài thơ theo bố cục nào? câu lục ngôn - Bố cục: + 6 câu đầu: Bức tranh ngày hè + 2 câu sau: Khát vọng của nhà thơ - Tìm hiểu từ khó. Hoạt động 2: Hướng dẫn HS đọc hiểu văn bản Dẫn: Trên báo Văn Nghệ tháng 8 năm 1957, nhà II. Đọc hiểu văn bản thơ Xuân Diệu và Huy Cận viết: "... Nguyễn Trãi thở bằng phong cảnh, tỏ tình bằng phong cảnh". 1. Sáu câu thơ đầu: Bức tranh ngày hè Ông đến với thiên nhiên trong mọi hoàn cảnh: Thời chiến cũng như thời bình, lúc buồn cũng 20' như khi vui, lúc bận rộn cũng như khi thư nhàn. ? Nhà thơ đón nhận cảnh ngày hè với một tâm thế như thế nào? [Đọc nhẩm câu thơ số 1, chú ý từ ngữ, nhịp điệu,...] - HS trả lời - GV nhận xét, chốt ý. a. Tâm thế của người ngắm cảnh - Rồi: rỗi rãi, nhàn nhã. - Ngày trường: ngày dài. - Nhịp thơ: 1/2/3 chậm rãi như kéo dãn thời gian của một ngày. -> Câu thơ lục ngôn, nhịp tự do vẽ ra tâm thế ung dung, nhàn nhã, thảnh thơi của nhà thơ khi đến với thiên nhiên. ? Theo em, những giây phút như thế trong -> Những giây phút hiếm hoi trong cuộc đời Lịch sử: Cả cuộc đời Nguyễn Trãi cuộc đời Nguyễn Trãi có nhiều không? Nguyễn Trãi. -> Hoàn cảnh lí tưởng để Nguyễn dốc sức cùng Lê Lợi đánh đuổi Trãi đến với thiên nhiên. giặc Minh, thiết lập triều đại mới, củng cố triều cương... - GV hướng dẫn HS khám phá vẻ đẹp của bức b. Cảnh ngày hè tranh ngày hè qua ngòi bút nghệ thuật miêu tả đặc sắc của Nguyễn Trãi? - GV giảng thêm: Trong khi người ta nói nhiều - Hình ảnh thiên nhiên: hoè, lựu, sen -> gần gũi, Địa lí: Thiên nhiên, cảnh sắc nông đến tùng, cúc, trúc, mai,... thì Nguyễn Trãi đưa bình dị, tiêu biểu cho cảnh sắc mùa hè của nông thôn Việt Nam mùa hè: thiên nhiên 4/11 vào thơ những loại cây: hoè, lựu, sen,... Nó vô thôn Việt Nam. cùng quen thuộc, gần gũi, mến yêu đối với mỗi con người Việt Nam. nhiệt đới tươi đẹp, cây cối, hoa lá đặc trưng của nông thôn Bắc Bộ Việt Nam. Vẻ đẹp đó đi vào các tác phẩm của Nguyễn Trãi phần : Môn hoa mộc Màu sắc, hương vị của bức tranh ngày hè? - Màu sắc, hương vị: + Xanh, đỏ, hồng [tính từ] -> khắc hoạ nét tươi tắn, rực rỡ của thiên nhiên . + Ngát [tính từ] -> hương thơm ngào ngạt => Rực rỡ sắc hương Sức sống của bức tranh ngày hè? - Sức sống: - GV nhấn mạnh: Những động từ tình thái đã + Đùn đùn, giương, phun,... [động từ tình thái] diễn tả chính xác, sinh động cái sức sống bừng -> diễn tả sức sống căng đầy sung mãn của sự vật. bừng, trẻ trung của cảnh. Cảnh vật dường như như có cái gì đó thôi thúc từ bên trong không thể kìm lại được, phải giương lên, phun ra, tuôn trào, lan toả hết lớp này đến lớp khác. [GV có thể so sánh câu thơ tả cảnh mùa hè của Nguyễn Trãi: "Thạch lựu hiên..." với câu thơ tả cảnh mùa hè của Nguyễn Du: "Đầu tường lửa lựu lập loè đâm bông" để khắc sâu kiến thức]. + Thạch lựu hiên >< Hồng liên trì [nghệ thuật đôi] + nhịp thơ 3/4 -> nhấn mạnh vẻ rộn ràng, hài hoà, cân xứng của cảnh => Căng trào nhựa sống. Lịch sử: Tình hình đời sống kinh ? Điểm vào bức tranh ngày hè là những thanh - Âm thanh: tế, chính trị của nước Đại Việt thế âm nào của thiên nhiên và cuộc sống? + Lao xao [từ láy, đảo]: Âm thanh ồn ào, sôi kỉ XV: Tương đối ổn định, đời động từ xa vọng lại. sống nhân dân thanh bình, yên -> Gợi cảnh đông đúc, nhộn nhịp của phiên chợ ấm... cá làng chài. -> Gợi cuộc sống bình yên, no đủ của người 5/11 dân. + Dắng dỏi [từ láy tượng thanh, đảo]: Âm thanh inh ỏi, ồn ã của tiếng ve như tiếng đàn lảnh lót dội lên. -> Gợi không khí rộn rã, tươi vui, náo nhiệt của cảnh vật. -> Gợi khung cảnh thanh bình, êm ả của làng quê. => Dân dã, đời thường. - Gv bình sâu: Hai thanh âm, một của thiên nhiên, => Sống động, tươi vui. một của cuộc sống đều là hai nét nhạc đồng quê dân dã. Nó hoàn toàn bước ra khỏi lâu đài ước lệ, tượng trưng của thơ ca truyền thống bao thế kỉ. Nó đi về phía cuộc đời bình dị, lắng nghe hơi thở của chính sự sống thường nhật hàng ngày. * Thế giới quan tươi sáng, khoẻ khoắn đầy tinh thần lạc quan cải tạo hoàn cảnh của người tù cộng sản Hồ Chí Minh: Trong cách nhìn đầy khoẻ khoắn của Nguyễn Trãi, ta như bắt gặp nhãn quan cách mạng tươi sáng của người tù cộng sản Hồ Chí Minh. Đây thực sự là cuộc gặp gỡ giữa hai tâm hồn vĩ đại, có điểm xuất phát là niềm yêu đời, khát sống dào dạt,... ? Khái quát vẻ đẹp của bức tranh ngày hè * Tiểu kết: Bằng hệ thống ngôn từ giàu sức trong sáu câu thơ đầu? gợi, một số biện pháp nghệ thuật đặc sắc,... 6 câu thơ đã khắc hoạ được: - Vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên, cuộc sống ngày 6/11 hè: sinh động, đầy sức sống; bình dị, gần gũi. ? Từ bức tranh ngày hè, em có cảm nhận gì về - Vẻ đẹp tâm hồn thi nhân: tinh tế, nhạy cảm, * Tâm hồn nghệ sĩ trong con người vẻ đẹp tâm hồn của thi sĩ Ức Trai? yêu thiên nhiên; gắn bó tha thiết với cuộc sống Chủ tịch Hồ Chí Minh. ? Em tìm thấy điểm gặp gỡ nào giữa tâm hồn thôn quê. Nguyễn Trãi và Hồ Chí Minh? * GDCD: Tình yêu thiên nhiên gắn bó tha thiết với cuộc sống bình dị, dân dã,...là một phần của tình yêu đất nước quê hương. *Thảo luận: 2. Hai câu kết: Khát vọng của nhà thơ. ? Hai câu kết bộc lộ khát vọng gì của nhà thơ? Hoạt động nhóm: Theo phương pháp khăn phủ bàn. - HS đọc 2 câu kết - GV hướng dẫn HS thảo luận theo nhóm: ` - GV nhận xét chung và định hướng cách hiểu dựa trên một số cơ sở: + Cách hiểu có bám sát vào ngôn từ văn bản không? + Có phù hợp với cảm hứng chủ đạo của Quốc âm thi tập và thơ văn Nguyễn Trãi nói chung? + Có phù hợp với tư tưởng, tình cảm và khát vọng của Nguyễn Trãi Lịch sử: Tháng 2 năm 1437, vua Lê Thái Tông lại sai Nguyễn Trãi cùng với hoạn quan Lương Đăng sửa định nhã nhạc và qui chế lễ nghi trong triều đình. Nguyễn Trãi đã dâng lên bản vẽ khánh đá và biểu tâu rằng: Hoà bình là gốc của nhạc, thanh âm là văn của nhạc. Thần vâng chiếu soạn nhạc, không dám không hết lòng hết sức, nhưng vì học thuật nông cạn, sợ rằng trong khoảng thanh luật, khó được hài hoà. Xin bệ hạ yêu nuôi muôn dân, để cho các nơi làng mạc không có tiếng oán giận than sầu, đó là không mất cỗi gốc của nhạc vậy 7/11 GV chốt: - Điển tích Ngu cầm: khát vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân. ? Suy nghĩ của em về khát vọng ấy của Nguyễn -> Khát vọng lớn lao, cháy bỏng suốt một đời Trãi? Nguyễn Trãi. - HS phát biểu * Trong những thao thức, trăn trở - GV nhấn mạnh: Khát vọng hoà bình hạnh phúc ấy của Nguyễn Trãi, ta như bắt gặp và no ấm cho nhân dân là khát khao mãnh liệt, là những đêm không ngủ của Bác Hồ tâm nguyện suốt một đời Nguyễn Trãi: "Nếu một ngày Tổ quốc chưa được "Sách một hai phiên làm bầu bạn độc lập, nhân dân còn chịu khổ, là Rượu năm ba chén đổi công danh một ngày tôi ăn không ngon, ngủ Ngoài chưng phần ấy cầu đâu nữa không yên". Cả cuộc đời Người: Cầu một: Ngồi xem đời thái bình" "Chỉ có một ham muốn, ham muốn [Tự thán - bài 10] tột bậc ... ? Em có nhận xét gì về hiệu quả nghệ thuật của câu lục ngôn nhịp 3/3 kết thúc bài thơ trong - Câu kết: 6 chữ, nhịp 3/3 ngắn gọn, dứt khoát việc diễn tả tâm sự của Ức Trai ? -> thể hiện sự dồn nén cảm xúc. -> nhấn mạnh điểm kết tụ của hồn thơ Ức Trai là hướng về người dân. ? Qua hai câu kết, em thấy được vẻ đẹp nào => Tấm lòng yêu nước thương dân, tha thiết Lịch sử: Với Nguyễn Trãi, đó là trong con người Nguyễn Trãi ? trọn đời. một tư tưởng lớn, từng sục sôi trong hành động, khắc khoải trong tâm tưởng suốt một đời... 8/11 2' 6' ? Khái quát những nét đặc sắc về nội dung và III. Tổng kết * GDCD: Tình yêu nhân dân, đất nghệ thuật của bài thơ? 1. Nội dung nước, ý thức trách nhiệm với HS trả lời. - Vẻ đẹp bức tranh ngày hè: chân thực, gần gũi, những con người xung quanh. GV chốt . sinh động và tràn đầy sức sống. - Vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi: yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống; yêu nước, thương dân. Trắc nghiệm: Theo em, sự sáng tạo của Nguyễn Trãi trên thể thơ thất ngôn, bát cú Đường luật thể hiện trong bài thơ: "Cảnh ngày hè" ở những phương diện nào? A. Xen những câu 6 chữ. B. Kết cấu, bố cục linh hoạt. C. Ngắt nhịp tự do. D. Ngôn ngữ, hình ảnh giản dị, tinh tế. E. Tất cả các đáp án trên. - HS phát biểu . ... 2. Nghệ thuật - Sử dụng thuần thục, sáng tạo thể thơ Đường luật [xen câu lục ngôn, bố cục linh hoạt, nhịp điệu tự do,...] - Ngôn ngữ đạt đến trình độ kết tinh nghệ thuật thơ Tiếng Việt: giản dị, chân thực mà chính xác, tinh tế, gợi cảm. IV. Luyện tập Bài 1: Theo em, khát vọng hạnh phúc, no ấm cho nhân dân của Nguyễn Trãi trong bài thơ có cội rễ sâu xa từ tư tưởng nào? Tư tưởng ấy sau này được thế hệ sau tiếp thu và nhân lên như thế nào? Đáp án: Xuất phát từ tư tưởng "Thân dân" [dĩ dân vi bản - lấy dân làm gốc]. * Lịch sử: Truyền thống yêu nước, tư tưởng thân dân của biết bao tấm gương yêu nước: Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, ... * Tư tưởng coi trọng sức dân, luôn đề cao nhân dân, tất cả vì dân của Nguyễn Trãi sau này đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh của chúng ta tiếp thu và nhân lên một cách xuất sắc. Người tuyệt đối tin tưởng vào sức mạnh của dân: "Còn dân là còn nước" HS có thể rút ra một số bài học, GV củng cố, Bài 2: Qua bài thơ, em rút ra cho mình bài GDCD: Giáo dục ý thức trách khắc sâu. học gì về lẽ sống của tuổi trẻ? nhiệm của công dân với cộng đồng, công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc: trách nhiệm của tuổi trẻ ra sức học tập, 9/11 rèn luyện, lao động để đóng góp một phần nhỏ vào công cuộc kiến thiết và bảo vệ đất nước. * Lời kết và phần ngâm thơ của GV [1 phút] E. Hướng dẫn học bài và chuẩn bị bài [1 phút] 1. Học bài cũ: - Đọc thuộc lòng và diễn cảm bài thơ. - Hoàn thiện sơ đồ KWL phần L - Những kiến thức đã học được [về tác giả, tác phẩm và tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh] - tiết sau nộp. 2. Chuẩn bị bài mới: - Soạn bài Tiết 41: "Đọc Tiểu Thanh kí" [Nguyễn Du] theo hệ thống câu hỏi phần Hướng dẫn học bài - SGK - Cần tập trung vào một số vấn đề sau: + Điểm sâu sắc trong tư tưởng nhân đạo của Nguyễn Du: quan tâm đến thân phận những người nghệ sĩ sáng tạo ra những giá trị tinh thần cho xã hội. + Mạch cảm xúc đặc biệt của bài thơ. + Qua bài thơ, tìm điểm gặp gỡ giữa tư tưởng nhân đạo của Nguyễn Du và Hồ Chí Minh. 10/11 11/11